Standard rzetelnego procesu zapewnia wnikliwość i poprawność argumentacji

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w Tychach wyrokiem z 3.6.2019 r., II K 876/18, uznał D.Ż. za winnego czynu z art. 177 § 2 KK w zw. z art. 178 § 1 KK, za który, na podstawie art. 178 § 1 KK w zw. z art. 37b KK, w zw. z art. 34 § 1 i § 1a pkt 1 KK, w zw. z art. 35 § 1 KK, wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę 2 lat ograniczenia wolności polegającą na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym.

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z 11.10.2019 r., XXIII Ka 603/19, po rozpoznaniu apelacji oskarżyciela publicznego, zmienił zaskarżony wyrok, w części, w ten sposób, że za przypisane oskarżonemu przestępstwo z art. 177 § 2 KK w zw. z art. 178 § 1 KK wymierzył D.Ż. karę 2 lat pozbawienia wolności.

Od wyroku Sądu Okręgowego kasację wniósł obrońca skazanego zarzucając mu:

1. rażące naruszenie przez sąd odwoławczy art. 37b KK i art. 178 § 1 KK, polegające na przyjęciu poglądu, w myśl którego skazanie za przestępstwo z art. 177 § 2 KK w zw. z. art. 178 § 1 KK wykluczone jest zastosowanie przepisu art. 37b KK;
2. rażące naruszenie przez sąd odwoławczy art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 3 KK, art. 53 § 2 i 3 KK, art. 60 § 2 pkt 1 KK, przez ich niezastosowanie;
3. rażące naruszenie art. 438 pkt 4 KPK oraz art. 53 § 2 KK polegające na przyjęciu, że wymierzona skazanemu w I instancji kara 6 miesięcy pozbawienia wolności i 2 lat ograniczenia wolności jest karą rażąco łagodną w stosunku do kary, którą orzekł sąd odwoławczy.

Podnosząc powyższe zarzuty obrońca skazanego na podstawie art. 537 § 1 KPK wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Katowicach.

W odpowiedzi na kasację, Prokurator Rejonowy w Tychach wniósł o uznanie jej za oczywiście bezzasadną. Prokurator Prokuratury Krajowej obecny na rozprawie wniósł o uwzględnienie kasacji, uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna. Konkretnie, jako zasadny należało uznać drugi zarzut kasacji i po części również pierwszy zarzut. Ponadto w uzasadnieniu wyroku dokonano nieprawidłowej wykładni art. 178 § 1 KK, co mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

Zgodnie z art. 457 § 3 KPK, sąd odwoławczy powinien w uzasadnieniu swego wyroku podać, czym kierował się wydając wyrok oraz dlaczego zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne lub niezasadne. Sądowi Najwyższemu znana jest treść art. 537a KPK, zgodnie z którą nie można uchylić wyroku sądu odwoławczego z tego powodu, że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 457 § 3 KPK. W tej sprawie powodem uchylenia wyroku nie jest jedynie uznanie, że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów kodeksowych. Rzeczywiście, Sąd Okręgowy nie wyjaśnił prawidłowo, dlaczego uznał apelację prokuratora za zasadną. Jednak, co istotniejsze i co słusznie podnosi obrońca, treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku przekonuje, że w istocie doszło nie tylko do naruszenia samych formalnych wymogów ustawowych, dotyczących jakości uzasadnienia wyroku, ale po prostu do nieprawidłowego rozpoznania apelacji prokuratora.

Odnosząc się do pierwszego zarzutu apelacji Sąd Okręgowy ograniczył się do stwierdzenia, że prokurator ma rację uznając niedopuszczalność stosowania w sprawie art. 37b KK. Na poparcie tej tezy Sąd odwoławczy przytoczył jedynie pogląd przedstawicielki doktryny, Magdaleny Budyn-Kulig zawarty w aktualizowanym komentarzu do art. 178 § 1 KK. Sąd zaniechał jakiejkolwiek samodzielnej wykładni tego przepisu, próby określenia jego charakteru (który jest sporny), co mogło mieć wpływ na ocenę dopuszczalności stosowania w sprawie art. 37b KK. Nie jest zadaniem ani intencją Sądu Najwyższego rozpoznającego kasację narzucanie Sądowi Okręgowemu poglądu co do możliwej wykładni przepisu art. 178 § 1 KK w powiązaniu z art. 37b KK. Słusznie argumentuje prokurator w odpowiedzi na kasację, że przyjęcie jednej z możliwych wykładni przepisu prawa karnego materialnego nie może być uznane za rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 523 § 1 KPK, chyba że pogląd sądu orzekającego nie został logicznie i wyczerpująco uzasadniony. Właśnie z tą ostatnią sytuacją mamy do czynienia w tej sprawie. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił w sposób logiczny i wyczerpujący, dlaczego jego zdaniem stosowanie w sprawie art. 37b KK jest niedopuszczalne. Sąd ten nie podjął nawet próby odparcia argumentów na rzecz tezy przeciwnej, zawartych w odpowiedzi obrońcy oskarżonego na apelację. Oparcie się jedynie na poglądzie jednego przedstawiciela doktryny bywa zawodne i nie może zastąpić własnej, sądowej analizy treści normatywnej stosowanych przepisów.

Ustosunkowując się do pierwszego zarzutu apelacji Sąd Okręgowy wyraził ponadto pogląd, że przepis art. 178 § 1 KK obliguje Sąd w razie skazania za przestępstwo z art. 177 § 2 KK do wymierzenia sprawcy kary pozbawienia wolności w wysokości nie niższej niż 2 lata. Przepis ten nie przewiduje możliwości odstępstwa od jego stosowania, możliwości takiej nie przewidują również inne przepisy kodeksu karnego. Także i tego poglądu Sąd Okręgowy nie uzasadnił w żaden sposób. Tymczasem nawet przy założeniu, że art. 178 § 1 KK stanowi instytucję nadzwyczajnego obostrzenia kary i nie statuuje kwalifikowanego typu przestępstwa z art. 173 KK, 174 KK i 177 KK, dopuszczalne wydaje się zastosowanie instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary w razie skazania za czyn zakwalifikowany z art. 177 § 2 KK w zw. z art. 178 § 1 KK.

Analiza uzasadnienia zaskarżonego wyroku w takim zakresie, w jakim odnosi się ono do wykazania rażącej łagodności kary orzeczonej przez Sąd I instancji, świadczy o nieprawidłowym rozpoznaniu drugiego zarzutu apelacji. Skoro Sąd zdecydował się zmienić karę orzeczoną przez Sąd I instancji, to powinien samodzielnie rozważyć wszystkie dyrektywy wymiaru tej kary. Nie powinna zostać pominięta żadna z okoliczności wskazanych w ustawie, która może mieć wpływ na jej wymiar. Tymczasem, jak słusznie wskazuje obrońca, Sąd Okręgowy w żaden sposób nie odniósł się do pism ujawnionych na rozprawie odwoławczej, które świadczyły o przystąpieniu przez oskarżonego do wykonania porozumienia zawartego między stronami (oskarżonym i oskarżycielką posiłkową, osobą najbliższą zmarłego pokrzywdzonego) 22.5.2019 r. Z ujawnionych na rozprawie odwoławczej dokumentów wynikało, że oskarżony przeprosił oskarżycielkę posiłkową na piśmie, jak również 12.6.2019 r. wypłacił na jej rzecz zadośćuczynienie zasądzone wyrokiem Sądu Rejonowego z 3.6.2019 r., którego kwotę strony uzgodniły na 5000 zł w rzeczonym porozumieniu. Zgodnie z treścią art. 53 § 3 KK wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji między pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę między nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem. W tej sprawie w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego, w którym na skutek apelacji wniesionej na niekorzyść Sąd ten na nowo wymierzał karę oskarżonemu, nie znalazło się żadne zdanie, które świadczyłoby o spełnieniu dyspozycji tego przepisu. Uprawniony jest zatem wniosek, że Sąd Okręgowy pominął tę okoliczność wymierzając oskarżonemu karę 2 lat pozbawienia wolności.