Standard uzasadnienia wyroku konsekwencją rzetelnego rozpoznania sprawy

Opis stanu faktycznego

M.P. stanęła przed sądem pod zarzutem tego, że w okresie między 11.9.2003 r. a 16.12.2003 r. w Z., działając w realizacji z góry powziętego zamiaru w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadziła do niekorzystnego rozporządzenia mieniem M.R. na kwotę 90 tys. zł. Zawarła ona umowy o pożyczki gotówkowe i wprowadziła w błąd co do zamiaru wywiązania się z ich warunków, tj. popełniła czyn z art. 286 § 1 KK w zw. z art. 12 KK. Wyrokiem z 6.8.2020 r. w sprawie II K 320/19 SR w S. uniewinnił oskarżoną od stawianego jej zarzutu. Orzeczenie zaskarżone zostało apelacją Prokuratora Rejonowego w Z., w której podniesiono zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia. Wyrok zaskarżył też pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, podnosząc obrazę przepisów postępowania, która miała istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 92 KPK, art. 410 KPK, a także art. 167 KPK.

Skarżący w obu apelacjach wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. SO w S. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok. Kasację od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, podnosząc w niej zarzuty rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego, mogącego mieć istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, a mianowicie art. 2 § 2 KPK w zw. z art. 9 § 1 KPK, w zw. z art. 167 KPK, a także art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, oraz art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 433 § 2 KPK. Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o uchylenie wyroku SO w S. oraz SR w S. i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego SN uchylił zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu I instancji. Przekazał sprawę do ponownego rozpoznania SR w S.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN kasacja wniesiona przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego była zasadna, w szczególności w zakresie, w jakim podnosił zarzut rażącego naruszenia prawa procesowego przez obrazę art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK. SN dostrzegł oczywiście istnienie art. 537a KPK oraz 99a KPK, które nakazują sporządzanie uzasadnień wyroków na drukach stosownych formularzy, jednak wymóg ten nie może wyprzedzać nakazu rzetelnego rozpoznania sprawy i przedstawienia konkluzji sądu w postaci uzasadnienia, które spełnia wymóg z art. 424 § 1 KPK w przypadku Sądu I instancji, i art. 457 § 3 KPK w odniesieniu do Sądu odwoławczego. Tymczasem uzasadnienie sporządzone przez SR w niniejszej sprawie nie spełniało nawet tego minimalnego standardu, zakreślonego przez wspomniany formularz. Zgodnie ze wskazaniem art. 424 § 1 pkt 1 KPK część pierwsza tego formularza nakłada na sąd obowiązek przedstawienia, „jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione”.

Wypełniając tę część formularza, SR wskazał na „doprowadzenie w okresie pomiędzy 11.9.2003 r. a 16.12.2003 r. w Z. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem M.R. na kwotę 90 tys. zł przez zawarcie umów o pożyczkę gotówkową”. Jednocześnie jednak na kolejnej stronie podniósł, iż „brak dowodu na przyjęcie, że oskarżona działała ze z góry przyjętym zamiarem oszustwa”. Brak więc jednoznacznego wskazania, co ów Sąd postrzegał jako przyjęty zamiar oszustwa. W sprawie nie budzi rzeczywiście wątpliwości to, iż pożyczka oskarżonej została udzielona – doszło zatem do rozporządzenia mieniem, które ostatecznie okazało się dla pokrzywdzonego niekorzystne. Istotą przestępstwa oszustwa jest jednak ustalenie, czy do owego rozporządzenia mieniem doszło w następstwie wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd co do zamiaru wywiązania się z umowy, ale również co do kondycji finansowej firmy oskarżonej i przeznaczenia funduszy uzyskanych w wyniku tego rozporządzenia. Sąd I instancji poprzestał w tej kwestii na stwierdzeniu, że nie ma możliwości dokonania takich ustaleń z uwagi na śmierć świadka R.P. i brak stosownej dokumentacji skarbowej.

W tej sytuacji należy stwierdzić, że podstawę rozstrzygnięcia Sądu I instancji stanowiła zasada in dubio pro reo, choć art. 5 § 2 KPK nie został przywołany w uzasadnieniu wyroku. Apelujący podnieśli w swoich skargach cały szereg zarzutów z zakresu obrazy prawa procesowego i błędnych ustaleń faktycznych, w których wskazali, że zamiar wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd możliwy jest jednak do ustalenia przez analizę przebiegu zdarzeń zaistniałych w niniejszej sprawie. Sąd odwoławczy w lakonicznym, ogólnikowym uzasadnieniu nie odpowiedział w ogóle na część zarzutów postawionych we wskazanych apelacjach. Dotyczyło to zwłaszcza zarzutów błędu w ustaleniach faktycznych. W tej części nie przedstawiono żadnych rozważań, które wykazywałyby, dlaczego zarzuty apelacji zostały uznane za niezasadne. Sąd odwoławczy poprzestał jedynie na stwierdzeniu, że ustalenia SR są prawidłowe i słusznie sięgnął on po formułę z art. 5 § 2 KPK. Nie wskazał jednak ani dlaczego prezentuje taki pogląd, ani dlaczego zarzuty w tym zakresie nie są trafne. Już samo takie postępowanie wskazuje na to, że zarzut obrazy art. 433 § 2 KPK został postawiony prawidłowo.

Dla skutecznego posłużenia się normą przepisu art. 5 § 2 KPK bezsprzecznie konieczne jest wykazanie przez Sąd, że nie da się usunąć wątpliwości istniejących w sprawie. Apelujący w swych skargach odwołali się do bardzo ważkich okoliczności: wynikający z wyjaśnień oskarżonej zamiar przeznaczenia uzyskanej pożyczki nie na zakup środków produkcji, lecz na wynagrodzenia dla pracowników i spłatę części długów, a także sekwencję czasową między zaciąganymi pożyczkami (4 i 16.12.2003 r.), a zakończeniem działalności firmy M.P. (12.2003 r.). Sąd odwoławczy nie ustosunkował się do tych kwestii w najmniejszym stopniu, a były one kluczowe dla rozstrzygnięcia sprawy. Na tym zakończono postępowanie dowodowe przed Sądem I instancji. SO nie uzupełniał tego postępowania. Przedstawione zestawienie dowodzi jednoznacznie tego, że w sprawie istnieje materiał dowodowy, który nie został nawet w minimalnym stopniu przeanalizowany przez SR. SO natomiast całkowicie bezkrytycznie zaakceptował taki stan rzeczy.

Sądy obu instancji nie oceniły zeznań pokrzywdzonego. W szczególności nie wskazały, dlaczego nie dają mu wiary w zakresie w którym zeznał on, że został wprowadzony w błąd przez pokrzywdzoną co do jej możliwości finansowych i faktycznej działalności prowadzonej przez nią firmy. Sądy obu instancji nie zajęły żadnego stanowiska co do zmiany wyjaśnień przez pokrzywdzoną na rozprawie i podanie, że przyczyną ustania działalności jej firmy było niespodziewane wypowiedzenie umowy dzierżawy pomieszczeń, w których prowadziła firmę. Nie dokonały też jakiejkolwiek oceny wiarygodności zeznań świadków T.S. i E.K.-R., choć potwierdzały one zarówno zeznania pokrzywdzonego, jak i wyjaśnienia oskarżonej, złożone w postępowaniu przygotowawczym, w zakresie krytycznej sytuacji finansowej jej firmy. Jednocześnie zeznania świadka T.S. podważały wiarygodność zmienionych wyjaśnień oskarżonej złożonych na rozprawie. Sądy obu instancji nie wykazały w najmniejszym stopniu, dlaczego nadały tak istotne znaczenie brakowi możliwości odebrania zeznań od nieżyjącego świadka R.P. w sytuacji, gdy, jak wynika z istniejącego materiału dowodowego, jego rola ograniczyła się do poznania ze sobą oskarżonej i pokrzywdzonego. Sądy obu instancji nie wskazały też, jaka dokumentacja skarbowa została już zniszczona, i jakie mogła ona mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, zwłaszcza, że sama oskarżona jednoznacznie opisywała w swych wyjaśnieniach kondycję finansową prowadzonej przez siebie firmy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy SR powinien wywiązać się ze swojego obowiązku oceny całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, dokonać rzetelnych ustaleń faktycznych, uzupełnić to postępowanie dowodowe w zakresie, w jakim zajdzie taka potrzeba, a także dokonać ujawnienia dowodów w trybie art. 442 § 2 KPK. Jeżeli zajdzie potrzeba sporządzenia uzasadnienia wyroku, to powinno ono być zdecydowanie bardziej staranne niż poprzednie, a przede wszystkim – spełniać warunki z art. 424 § 1 KPK. W oczywisty sposób uwagi co do jakości sporządzonego uzasadnienia dotyczą również Sądu odwoławczego, o ile postępowanie na tym etapie będzie prowadzone. Kierując się przedstawionymi względami, SN orzekł jak na wstępie.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →