Stan faktyczny rozpatrywanej sprawy
Skarga do WSA w Gliwicach dotyczy decyzji administracyjnej Samorządowego Kolegium Odwoławczego o utrzymaniu w mocy rozstrzygnięcia Burmistrza Miasta odmawiającego M.L. (dalej: Skarżąca) przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad córką J. L., która legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Organy obu instancji konsekwentnie stanęły na stanowisku, zgodnie z którym Skarżąca nie spełnia ustawowych przesłanek do przyznania wnioskowanego świadczenia. W ocenie organów administracyjnych fakt, iż ma ona ustalone prawo do emerytury stanowi – w świetle art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111 ze zm., dalej: ŚwRodzU) – negatywną przesłankę do przyznania uprawnień do wnioskowanego świadczenia. Niepełnosprawność córki nie powstała w okresie, o którym mowa w art. 17 ust. 1b ŚwRodzU.
Z uzasadnienia WSA w Gliwicach
WSA w Gliwicach zauważył, iż w świetle art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ŚwRodzU świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z 31.1.2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 303 ze zm.).
Organy obu instancji, poprzestając na literalnym brzmieniu tego przepisu (wykładni językowej) przyjęły, że ponieważ Skarżąca ma ustalone prawo do emerytury, to nie przysługuje jej świadczenie pielęgnacyjne w jakiejkolwiek wysokości. Sąd zwrócił jednak uwagę na fakt, że w orzecznictwie sądowoadministracyjnym podkreśla się bardzo wyraźnie i konsekwentnie potrzebę uzupełnienia wyników wykładni językowej wynikami wykładni celowościowej i funkcjonalnej. Podnosi się, że pomimo, iż proces wykładni zaczyna się zawsze od dyrektyw językowych, to nie można się do nich ograniczać. Zastosowanie bowiem dyrektyw funkcjonalnych i systemowych może prowadzić do odrzucenia rezultatów wykładni językowej, nawet w sytuacjach, gdy wykładnia ta prowadzi do jednoznacznych rezultatów (uchwała NSA z 10.12.2009 r., I OPS 8/09, Legalis). Niewątpliwie nie można stawiać w gorszej sytuacji osób, które w przeszłości pracowały, przez co wypracowały sobie prawo do emerytury (choć niewielkiej) w porównaniu do osób, które nigdy nie pracowały i emerytura im nie przysługuje. Nie można w ten sposób niejako „karać” tych, którzy byli zatrudnieni i płacili składki na ubezpieczenie społeczne. Na potrzebę zastosowania dyrektyw wykładni systemowej, celowościowej oraz funkcjonalnej w odniesieniu do art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ŚwRodzU zwrócono również uwagę w innych orzeczeniach sądów administracyjnych i wskazano, że zastosowanie powyższych reguł interpretacyjnych w odniesieniu do ww. przepisu wyłącza prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osoby mającej ustalone prawo do emerytury nie w całości, ale do wysokości tej emerytury (wyrok NSA z 8.1.2020 r., I OSK 2392/19, Legalis).
Świadczenie pielęgnacyjny a wiek
Zdaniem WSA w Gliwicach nie należy jednak pomijać, że z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU wynika, iż istotną cechą osób, którym przysługuje świadczenie pielęgnacyjne jest sprawowanie opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i związana z tym rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Związek między rezygnacją z zatrudnienia (albo jego niepodejmowaniem), a sprawowaną opieką musi być bezpośredni i ścisły. Faktem jest, że art. 17 ust. 1 ŚwRodzU nie zakreśla żadnych ram czasowych, co do wykazania rezygnacji z zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania opieki. Jest to świadczenie przyznawane na wniosek, to od wnioskodawcy zależy więc czy i w jakim czasie po wystąpieniu przesłanek do przyznania świadczenia o nie wystąpi. Nie wyklucza przyznania świadczenia rezygnacja z zatrudnienia z powodu konieczności opieki nad niepełnosprawnym, która miała miejsce miesiąc, rok, czy 25 lat przed złożeniem wniosku pod warunkiem oczywiście, że ten stan w odniesieniu do tego samego niepełnosprawnego i jego opiekuna trwa (wyrok WSA w Poznaniu z 12.3.2020 r. II SA/Po 926/19, Legalis).
Skarżąca tymczasem, jak wynika z wniosku, urodziła się w 1941 r. Zatem jest osobą, która wedle wszelkich zasad dotyczących wieku emerytalnego, zdolności podejmowania zatrudnienia ze względu m.in. na możliwości fizyczne i zdrowotne, wyłączona jest z rynku pracy, a przynajmniej nie wykazała, by było inaczej. W szczególności nie przedłożyła żadnego zaświadczenia lekarskiego z zakresu medycyny pracy, z którego jasno wynikałaby zdolność podjęcia legalnego, rejestrowanego zatrudnienia.
Z powyższych względów WSA w Gliwicach uznał, że skarga nie mogła odnieść skutku i jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu na podstawie art. 151 PostAdmU.
Stanowisko zaprezentowane przez WSA w Gliwicach jest stosunkowo nowe i jako takie – budzi liczne wątpliwości. Sąd dokonując przedstawionej powyżej interpretacji opowiedział się za prawidłowością stwierdzenia, iż można odmówić prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na to, że z racji wieku wnioskodawcy nie można potraktować go jako osobę, która „nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem (…)”. Tak daleko idące interpretacje orzecznictwa sądów administracyjnych pozwalają uznać, iż przedmiotowe zagadnienie (przesłanki prawa do świadczenia pielęgnacyjnego dla osób, które mają ustalone prawo do emerytury lub renty) potrzebuje ingerencji o charakterze legislacyjnym, tak by warunki przysługiwania tego świadczenia były sformułowane w sposób jasny, jednoznaczny i nie budzący kontrowersji. Obecnie nie trwają jednak prace legislacyjne w tym zakresie.
