Wyrokiem z 21.9.2017 r. SA oddalił apelację powódki, stwierdzając, że orzeczenie niezgodne z prawem, o którym mowa w art. 4171 § 2 KC, nie definiuje każdego orzeczenia obiektywnie sprzecznego z prawem, lecz tylko takie, którego niezgodność z prawem jest oczywista i przybiera postać kwalifikowaną.
Powyższe rozstrzygnięcie powódka zaskarżyła skargą kasacyjną.
W odniesieniu do podniesionego przez powódkę zarzutu nieważności postępowania z uwagi na pozbawienie jej możliwość prawa do obrony, SN, powołując się na swoje dotychczasowe orzecznictwo, wskazał, że zarzut taki może stanowić podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy nieważność postępowania miała znaczenie dla wyniku sprawy przed sądem II instancji.
Powódka twierdziła, że z uwagi na fakt, iż sprawa została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym, nie mogła ona brać w niej udziału, a w konsekwencji została pozbawiona prawa do wysłuchania. Sąd Najwyższy wskazał jednak, że powódka nie skonkretyzowała okoliczności przedstawionych w piśmie procesowym pozwanej, co do których odebrano jej możliwość odniesienia się. W konsekwencji, powódka nie wykazała, że naruszenie przepisów postępowania przed sądem I instancji miało istotny wpływ na wynik sprawy toczącej się przed sądem II instancji. Sąd Najwyższy wskazał przy tym, że jeżeli w postępowaniu przed sądem I instancji zachodzi nieważność postępowania, to uchybienie to jest zazwyczaj sanowane w postępowaniu przed sądem II instancji, a w konsekwencji nie jest zasadne kwestionowanie orzeczenia sądu I instancji przed SN bez powołania się na inne podstawy kasacyjne.
Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 4171 § 2 zd. 1 KC w zw. z art. 4241a § 2 KPC.
W kontekście ww. zarzutu SN wskazał, że fakt, iż dane orzeczenie zostało uchylone, nie świadczy o tym, że jest to orzeczenie niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4171 § 2 zd. 1 KC. Niezgodne z prawem jest bowiem tylko takie orzeczenie, którego sprzeczność z prawem jest rażąca, oczywista i przybiera postać kwalifikowaną.
Jednocześnie orzeczenie niezgodne z prawem to takie, które jest sprzeczne z przepisami niepodlegającymi różnej wykładni z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa.
Sąd Najwyższy wskazał, że bezprawność judykacyjna, o której mowa w art. 4171 § 2 KC, jest pojęciem węższym od bezprawności z art. 417 § 1 KC, która obejmuje każdą obiektywną sprzeczność z prawem działania lub zaniechania władzy publicznej.
Sąd Najwyższy wskazał, że zasada niezawisłości sędziowskiej sprzeciwia się przyjęciu, że każde orzeczenie obiektywnie niezgodne z prawem, stanowi działanie będące podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa.
Sąd Najwyższy wskazał, że istnieją dwa stanowiska odnośnie do kwalifikacji jako niezgodnych z prawem orzeczeń sądów II instancji uchylonych do ponownego rozpoznania orzeczeniem kasatoryjnym SN.
Według jednego z nich samo uchylenie orzeczenia przez SN świadczy o tym, że jest ono niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4171 § 2 KC w zw. z art. 4241a § 2 KPC, według drugiego stanowiska uchylenie orzeczenia przez Sąd Najwyższy nie przesądza automatycznie o niezgodności z prawem uchylonego orzeczenia, co zależy od kwalifikacji charakteru stwierdzonych przez SN uchybień sądu II instancji, które były przyczyną uchylenia orzeczenia tego sądu.
W komentowanym orzeczeniu SN opowiedział się za drugim stanowiskiem.
Sąd Najwyższy dokonał rozróżnienia celu postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz postępowania kasacyjnego. W tym pierwszym istotne jest ustalenie, czy zachodzi jedna z przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa wymienionych w art. 4171 § 2 KC. W tym drugim istotne jest zbadanie zasadności podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów bez oceny, czy uchybienia te mają charakter kwalifikowany. Tym samym skarga kasacyjna oraz skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia opierają się na innych przesłankach, a w konsekwencji uwzględnienie skargi kasacyjnej nie przesądza automatycznie o niezgodności z prawem uchylonego orzeczenia w znaczeniu przyjmowanym w art. 4171 § 2 KC.
Przeciwne stanowisko prowadziłoby do konieczności przyjęcia, że w polskim porządku prawnym funkcjonują dwa reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za wydanie prawomocnych orzeczeń. Jeden mający zastosowanie do orzeczeń zaskarżonych skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w którym podstawą odpowiedzialności byłaby niezgodność z prawem o charakterze kwalifikowanym, i drugi, mający zastosowanie do orzeczeń zaskarżonych skargą kasacyjną, w którym podstawą odpowiedzialności byłaby jakakolwiek obiektywna sprzeczność z prawem. Taka wykładnia byłaby zaś sprzeczna z ideą rozróżnienia tych dwóch typów bezprawności ujętych osobno w art. 417 § 1 KC oraz art. 4171 § 2 KC.
Taka ograniczona wykładnia uzależniająca odpowiedzialność Skarbu Państwa od tego, że bezprawność wydanego orzeczenia ma charakter kwalifikowany, podyktowana jest zaś koniecznością zrównoważenia ujętego w Konstytucji RP prawa do wynagrodzenia za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej z zasadą niezawisłości sędziowskiej.
Na skutek powyższych rozważań SN uznał, że SA prawidłowo orzekł, iż sam fakt uchylenia przez SN wyroku z uwagi na błędną wykładnię art. 24 KC nie oznacza, że bezprawność tego wyroku ma charakter kwalifikowany. Wykładnia przepisów dotyczących ochrony dóbr osobistych jest szczególnie trudna i nie można uznać, że przeprowadzenie błędnej wykładni przepisu art. 24 KC miało charakter oczywistego i rażącego naruszenia prawa.
Komentarz
W komentowanym orzeczeniu SN, powołując się na swoje dotychczasowe orzecznictwo, stwierdził, że nie każde orzeczenie obiektywnie niezgodne z prawem stanowi podstawę do pociągnięcia Skarbu Państwa do odpowiedzialności odszkodowawczej. Odpowiedzialność na podstawie art. 4171 § 2 KC wymaga uprzedniego stwierdzenia w odrębnym postępowaniu sądowym, że orzeczenie lub decyzja były sprzeczne z prawem. Ujęcie przesłanek uzyskania prejudykatu nie może jednak prowadzić do wniosku, że w każdym przypadku stwierdzenia niezgodności z prawem czy, odpowiednio, np. uwzględnienia kasacji, mamy do czynienia z deliktem judykacyjnym. Naruszenie prawa musi mieć bowiem charakter kwalifikowany, błędy sądu muszą być oczywiste, spowodowane rażącym naruszeniem wykładni lub stosowania prawa. Rozumienie pojęcia „bezprawności judykacyjnej” musi uwzględniać charakter władzy sędziowskiej i sądowego stosowania prawa. Nie można uznać, że orzeczenie było sprzeczne z prawem z uwagi na fakt, że sąd wybrał i zastosował jedną z kilku istniejących wykładni danego przepisu.
