Dotychczasowy stan prawny
Dotychczas obowiązujący model ochrony konsumentów przed naruszeniem ich interesów w związku z zawieranymi umowami o kredyt konsumencki kształtowany był w oparciu o rozwiązania przewidziane w KredytKonsU, którą implementowano dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 133 s. 66).
Ustawodawca unijny uznał jednak, że dotychczasowe rozwiązania okazały się być jedynie częściowo skuteczne pod względem zapewnienia standardów ochrony konsumentów i wspierania rozwoju jednolitego rynku kredytów. Przyczyny takiego stanu rzeczy wynikają zarówno z samej dyrektywy, na przykład z nieprecyzyjnego sformułowania niektórych artykułów, jak również z czynników zewnętrznych. Wśród nich wskazać należy zmiany wynikające z transformacji cyfrowej, praktyczne stosowanie i egzekwowanie przepisów w państwach członkowskich, a także fakt nieobjęcia niektórych aspektów rynku kredytów konsumenckich zakresem tej dyrektywy.
W preambule do dyrektywy 2023/2225 podkreślono, że w ostatnich latach znacznie rozwinięto i zróżnicowano asortyment kredytów oferowanych konsumentom. Pojawiły się nowe produkty kredytowe, szczególnie w środowisku internetowym, a zakres ich wykorzystywania stale się rozwija. Doprowadziło to do niepewności prawa w odniesieniu do stosowania dyrektywy 2008/48/WE do takich nowych produktów.
Z uwagi na liczbę zmian, które muszą zostać wprowadzone do dyrektywy 2008/48/WE w wyniku rozwoju sektora kredytów konsumenckich, a także w interesie jasności przepisów UE, ustawodawca zdecydował się ją uchylić i zastąpić ją dyrektywą 2023/2225.
Termin wprowadzenia zmian
Państwa członkowskie są zobowiązane przyjąć i opublikować do 20.11.2025 r. przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy 2023/2225. Początkową datą ich stosowania jest 20.11.2026 r.
Projektowane zmiany
Ze względu na ilość koniecznych do wprowadzenia zmian, ustawodawca przewidział opracowanie nowej ustawy, a nie nowelizację ustawy istniejącej. Założył jednocześnie, że częściowo będzie ona zawierała rozwiązania analogiczne do obowiązujących.
- Zakres zastosowania ustawy
Rozszerzeniu ulegnie zakres wyłączeń spod obowiązku stosowania ustawy. Katalog ten ma obejmować również umowy najmu lub leasingu, jeżeli ani umowa, ani jakakolwiek umowa odrębna nie przewidują obowiązku lub opcji nabycia przedmiotu umowy. Dotychczas natomiast wyłączenie było ograniczone jedynie obowiązkiem nabycia przedmiotu umowy (art. 4 ust. 1 pkt 2 KredytKonsU). W preambule do dyrektywy nr 2023/2225 wskazano, że przedmiotowe wyłączenie uzasadnione jest tym, że umowy te nie obejmują ewentualnego przeniesienia własności z końcem ich obowiązywania.
- Zmiana definicji umowy o kredyt konsumencki
Wśród istotnych nowości wskazać należy zmianę definicji umowy o kredyt konsumencki, do tej pory wiązanej z maksymalną kwotą udzielanego kredytu, nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, o czym stanowi art. 3 ust. 1 KredytKonsU.
Powyższy limit wynikał z rozwiązań przyjętych w dyrektywie nr 2008/48/WE, w której przewidziano, że nie stosuje się jej do umów o kredyt, którego całkowita kwota jest niższa niż 200 EUR lub wyższa niż 75.000 EUR. Dyrektywa 2023/2225 podnosi ten limit do równowartości 100.000 EUR. Przewiduje jednocześnie, że państwa członkowskie mogą wprowadzić przepisy krajowe umożliwiające stosowanie regulacji również do umów o kredyt, którego całkowita kwota przekracza 100.000 EUR. Założeniem ustawodawcy krajowego jest całkowite zniesienie górnego limitu, co będzie skutkowało objęciem reżimem projektowanej ustawy całości konsumenckiego obrotu kredytowego.
- Forma zawarcia umowy
Kolejną nowością ma być odejście od konieczności zawarcia umowy w formie pisemnej, przewidzianego w art. 29 ust. 1 KredytKonsU. Ustawodawca zakłada odwzorowanie przepisu dyrektywy, odnoszącego się do postaci utrwalenia umowy kredytu konsumenckiego. Zgodnie bowiem z art. 20 ust. 1 dyrektywy 2023/2225, umowy o kredyt oraz wszelkie zmiany w takich umowach mają być sporządzane na papierze lub innym trwałym nośniku. Ustawodawca wskazał, że do zapewnienia konsumentowi odpowiedniej ochrony, nie jest konieczne wprowadzenie określonej formy składania oświadczeń woli.
- Obowiązki informacyjne kredytodawców
Projekt ustawy ma objąć regulację dotyczącą informacji przekazywanych w reklamie, które mają być przedstawiane w sposób czytelny lub wyraźnie słyszalny oraz obowiązkowo zawierać ostrzeżenie o tym, że zaciągnięcie kredytu wiąże się z kosztami.
Zakłada się również uproszczenie informacji przekazywanych przed zawarciem umowy. Najistotniejsze z informacji dotyczących kredytu powinny znaleźć się na pierwszej stronie formularza informacyjnego, a jeśli nie jest możliwe ich widoczne przedstawienie – na pierwszych dwóch stronach. Dodatkowo na kredytodawcę nałożony zostanie obowiązek przekazywania konsumentom bezpłatnych wyjaśnień przed zawarciem umowy, które mają obejmować informacje udzielane przed zawarciem umowy i główne cechy umowy lub usług dodatkowych. Wyjaśnienia te mają umożliwić konsumentowi ocenę, czy kredyt jest dopasowany do jego potrzeb i sytuacji finansowej oraz wskazywać konsekwencje braku jego spłaty.
- Badanie zdolności kredytowej kredytobiorców
Wprowadzony ma zostać również wyraźny zakaz udzielenia kredytu w przypadku negatywnej oceny zdolności kredytowej. Planowane jest doprecyzowanie zasad jej badania, które ma następować na podstawie stosownych i dokładnych informacji o dochodach i wydatkach konsumenta oraz innych informacji dotyczących jego sytuacji. Dane te mają być odpowiednio weryfikowane. Kredytodawcy będą mieli obowiązek ustanowienia procedur badania zdolności kredytowej oraz dokumentacji jego przebiegu.
Jednocześnie w celu zapewnienia wysokiej ochrony konsumenckiej przy udzielaniu kredytów w zakresie przeciwdziałania praktykom nieodpowiedzialnego udzielania kredytów i nadmiernemu zadłużeniu, projekt ustawy ma przewidywać wprowadzenie sankcji kredytu darmowego w przypadku naruszenia wymogów w zakresie badania zdolności kredytowej konsumentów przy udzielaniu kredytu konsumenckiego.
- Ograniczenie zastosowania sankcji kredytu darmowego
Ustawodawca przewiduje także dokonanie modyfikacji zastosowania sankcji kredytu darmowego przez wprowadzenie zasady miarkowania odpowiedzialności kredytodawcy. Nie każda nieprawidłowość skutkować będzie w całości darmowym kredytem. Zakres zastosowania sankcji kredytu darmowego ma zostać doprecyzowany. W aktualnym stanie prawnym sankcja kredytu darmowego stosowana jest w przypadku naruszenia przez kredytodawcę zróżnicowanych obowiązków – od braku zawarcia umowy w formie pisemnej, do braku wskazania w umowie informacji o prawie kredytodawcy do otrzymania prowizji za spłatę kredytu przed terminem i o sposobie jej ustalania, o ile takie prawo zastrzeżono w umowie.
Etap legislacyjny
Założenia projektu ustawy zostały opublikowane w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów (nr projektu UC82).
Komentarz
Jak dotąd opublikowane zostały wyłącznie założenia projektu ustawy mającej wdrażać dyrektywę 2023/2225. Celem dyrektywy jest wzmocnienie ochrony konsumentów i wspieranie rozwoju jednolitego rynku kredytów. Ustawodawca unijny zauważył, że powodem jedynie częściowej skuteczności dotychczasowych rozwiązań było nieprecyzyjne sformułowanie niektórych jej przepisów. Niewątpliwie projektowało ono na przepisy przyjęte przez państwa członkowskie, co potwierdzają pytanie kierowane na ich gruncie do TSUE. O ile niektóre z założeń polskiego ustawodawcy wydają się zmierzać w powyższym kierunku, o tyle część z planowanych rozwiązań może budzić w tym zakresie wątpliwości. Odejście od jednoznacznie wyartykułowanego wymogu zawarcia umowy w formie pisemnej, czy też rezygnacja z szerokiego zastosowania sankcji kredytu darmowego wydają się być krokiem wstecz w zakresie standardów ochrony interesów konsumentów, z korzyścią dla kredytodawców. Ocena tych kwestii będzie jednak możliwa po opublikowaniu projektu ustawy. Istotne mogą okazać się proponowane przepisy intertemporalne.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
