Stan faktyczny

A.C. (dalej: Skarżąca) wnioskiem z lutego 2022 r. zwróciła się do Wójta Gminy M. (dalej: Organ) o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad matką Z.M. (dalej: Matka), legitymującą się orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. z grudnia 2017 r., zaliczającym ją na stałe do znacznego stopnia niepełnosprawności. Skarżąca załączyła do wniosku akt zgonu jej ojca – C.M., a także dwa oświadczenia, z których wynikało, że nie jest ona uprawniona do emerytury lub renty, oraz że nie podejmuje zatrudnienia z powodu sprawowania opieki nad Matką. Wskazała także, że posiada rodzeństwo: brata J.M. – prowadzącego gospodarstwo rolne otrzymane od rodziców w 1996 r. w zamian za umowę dożywocia; siostrę K.K. – mieszkającą w G. i prowadzącą działalność gospodarczą; siostrę M.P. – mieszkającą w M. i prowadzącą inne gospodarstwo rolne. Skarżąca sprawuje całkowitą opiekę nad Matką, zaś jej rodzeństwo w tym nie uczestniczy.

Szkolenia z zakresu KC i KPC – Sprawdź aktualny harmonogram Sprawdź

Stanowisko Organów administracji

Decyzją z lutego 2022 r. Organ odmówił przyznania Skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w celu sprawowania opieki nad Matką. Następnie decyzją z lutego 2022 r. SKO w Ł. uchyliło ww. decyzję i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia Organowi, stwierdzając, że: (i) nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej części art. 17 ust. 1b ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615; dalej: ŚwRodzU), która została uznana za niezgodną z Konstytucją RP, a także (ii) w sprawie nie przeprowadzono aktualnego wywiadu środowiskowego oraz nie wyjaśniono, czy któreś z dzieci Matki otrzymało od niej gospodarstwo rolne w zamian za umowę dożywocia, a także czy osoba ta wywiązuje się ze swoich obowiązków, a jeśli nie, to dlaczego Skarżąca nie wystąpi do sądu o rozwiązanie tej umowy lub zamianę na rentę.

Decyzją z lutego 2022 r. Wójt ponownie odmówił przyznania wnioskowanego świadczenia, a decyzją z marca 2022 r. SKO utrzymało ją w mocy i wskazało, że przeszkodą do jego przyznania są inne okoliczności, tj. fakt istnienia między Matką a jej synem J.M. umowy dożywocia. SKO wskazało, że wedle postanowień umowy to na nim ciąży obecnie obowiązek zapewnienia Matce opieki w chorobie, co oznacza, że to on mógłby wystąpić o świadczenie pielęgnacyjne.

Stan prawny

WSA w Białymstoku wskazał, że przedmiotem kontroli sądowej jest decyzja SKO utrzymująca w mocy decyzję Wójta, odmawiającą przyznania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad Matką legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Następnie WSA w Białymstoku przypomniał, że jak stanowi art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje: (1) matce lub ojcu; (2) opiekunowi faktycznemu dziecka; (3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 447); (4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359; dalej: KRO) ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wedle art. 128 KRO obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (tj. obowiązek alimentacyjny), obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek ten obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi, przy czym obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności, gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi, lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 129 § 1 KRO oraz art. 132 KRO). Krewnych w tym samym stopniu obowiązek alimentacyjny obciąża natomiast w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art. 129 § 2 KRO).

Prawo i postępowanie cywilne – najczęściej wybierane moduły. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź

Stanowisko WSA w Białymstoku

W związku z powyższym WSA w Białymstoku stwierdził, że Skarżąca, będąca córką osoby niepełnosprawnej, wymagającej stałej lub długotrwałej opieki, jest osobą, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, który obciąża również jej rodzeństwo. Fakt sprawowania przez Skarżącą opieki nad Matką nie stanowi okoliczności spornej. W konsekwencji WSA w Białymstoku stwierdził, że w sprawie zostały spełnione pozytywne przesłanki uprawniające Skarżącą do świadczenia pielęgnacyjnego z art. 17 ust. 1 pkt. 4 ŚwRodzU w zw. z art. 128 KRO i art. 129 § 1 KRO oraz nie zaistniały przesłanki negatywne z art. 17 ust. 5 pkt. 1-6 ŚwRodzU.

Następnie WSA w Białymstoku wskazał, że przyczyną wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji SKO jest wadliwe ustalenie, że okoliczność istnienia umowy dożywocia, wiążącej niepełnosprawną Matkę Skarżącej i brata Skarżącej, wyklucza przyznanie Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego.

W pierwszej kolejności WSA w Białymstoku zauważył, że ŚwRodzU nie przewiduje tego typu przesłanki negatywnej, ani też nie zawęża w takiej sytuacji możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wyłącznie osobie zobowiązanej względem dożywotnika, z jednoczesnym i automatycznym pominięciem pozostałych krewnych tego samego stopnia oraz niezależnie od faktu sprawowania przez któregokolwiek z nich stałej lub długotrwałej opieki nad dożywotnikiem. Fakt rzeczywistego sprawowania tejże opieki stanowi natomiast (w korelacji z brakiem podjęcia lub z rezygnacją z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu jej sprawowania) podstawowe kryterium przedmiotowe uzasadniające przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Z punktu widzenia art. 17 ŚwRodzU nie ma przy tym znaczenia, czy osoba sprawująca opiekę jest związana z osobą jej wymagającą jakąkolwiek umową cywilnoprawną, w tym umową o dożywocie, lecz to, czy należy ona do katalogu osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, zawartego w art. 17 ust. 1 lub 1a ŚwRodzU.

WSA w Białymstoku zauważył przy tym, że w orzecznictwie podkreśla się, że w sytuacji, gdy opieki podejmuje się jeden z członków rodziny, który należy do kręgu podmiotów uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, brak jest podstaw do odmowy przyznania świadczenia z uwagi na istnienie innych osób, które mogłyby świadczyć pomoc osobie niepełnosprawnej. Ustawodawca nie przewidział bowiem takiej negatywnej przesłanki przyznania świadczenia (wyrok WSA w Rzeszowie z 22.6.2022 r., II SA/Rz 675/22, Legalis). Nie przewidział on również dodatkowej przesłanki wykluczającej przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego jednej z uprawnionych osób, w sytuacji, gdy inna osoba uprawniona legitymuje się umową o dożywocie zawartą z osobą wymagającą opieki, ani też przesłanki uprawniającej w takim przypadku do uzyskania świadczenia, pod warunkiem, że osoba zobowiązana nie wywiązuje się z tej umowy.

Jak wynika z akt sprawy, brat Skarżącej jakkolwiek nie sprawuje długotrwałej lub stałej opieki nad Matką, to jednak zapewnia jej opał oraz pokrywa koszty rachunków bieżących oraz wyżywienia, co oznacza, że po części wywiązuje się z umowy dożywocia. W drodze porozumienia ze Skarżącą powierzył jej sprawowanie opieki nad niepełnosprawną w znacznym stopniu Matką.

Mając na uwadze powyższe, WSA w Białymstoku uchylił oba wydane w sprawie rozstrzygnięcia.

Rozpatrując stan faktyczny zaistniały w niniejszej sprawie, WSA w Białymstoku odniósł się do charakteru prawnego umowy dożywocia i jej ewentualnego wpływu na możliwość przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. WSA w Białymstoku wskazał, że zgodnie z art. 908 § 1 KC istotą umowy o dożywocie jest zobowiązanie się nabywcy nieruchomości do zapewnienia jej zbywcy dożywotniego utrzymania w zamian za przeniesienie własności nieruchomości. W praktyce oznacza to, że treść tej umowy obliguje nabywcę nieruchomości do:

  • Przyjęcia zbywcy nieruchomości jako domownika;
  • Dostarczania mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału;
  • Zapewnienia mu odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie;
  • Sprawienia mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym (o ile strony nie umówiły się inaczej).

Jednocześnie jest to umowa obligacyjna, tworząca stosunek prawny skuteczny tylko między jego stronami (inter partes a nie erga omnes), i tylko w ich gestii leży jego ukształtowanie, a także rozwiązanie. Mając na względzie rozpatrywany stan faktyczny, WSA w Białymstoku wskazał, że okoliczność wywiązywania się z ww. umowy przez brata Skarżącej nie ma znaczenia w kontekście przyznania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →