Stan faktyczny
T.C. i M.C. (polscy obywatele) są rodzicami dwojga małoletnich dzieci, urodzonych w Irlandii. Rodzina mieszka w tym państwie. Latem 2021 r. M.C. (matka) wyjechała z dziećmi za zgodą T.C. do Polski. We wrześniu 2021 r. M.C. poinformowała T.C. o tym, że pozostanie wraz z dziećmi na stałe w Polsce. T.C. nie wyraził na to zgody i złożył wniosek o nakazanie M.C. zapewnienia powrotu dzieci do Irlandii na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r. (Dz.U. z 1995 r. poz. 528; dalej: UprowDziecK). Postanowieniem z czerwca 2022 r. Sąd we Wrocławiu nakazał M.C. zapewnienie tego powrotu w terminie siedmiu dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia. M.C. wniosła apelację do SA w Warszawie, który postanowieniem z września 2022 r. oddalił ją jako bezzasadną. Postanowienie to stało się wykonalne, lecz M.C. nie wykonała ww. nakazu. Następnie T.C. złożył w tym sądzie wniosek o doręczenie odpisu postanowienia z września 2022 r. ze wzmianką o wykonalności.
Na podstawie art. 3881 § 1 KPC Rzecznik Praw Dziecka i Prokurator Generalny zgłosili żądania wstrzymania wykonania prawomocnych postanowień z czerwca i września 2022 r., a następnie wnieśli do SN skargi kasacyjne. Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyły wykładni art. 3881 § 1 KPC.
Wykładnia art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE
Przepis art. 11 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1) stanowi, że sąd, do którego wniesiono pozew lub wniosek o powrót dziecka w ramach postępowania dotyczącego takiego pozwu lub wniosku, działa szybko, stosując najszybsze procedury przewidziane w prawie krajowym. Sąd ten powinien wydać orzeczenie nie później niż w terminie sześciu tygodni od wszczęcia przed nim postępowania, chyba że nie jest to możliwe na skutek wyjątkowych okoliczności.
Trybunał podzielił stanowisko rzecznika generalnego (pkt 59 opinii), że wymóg skuteczności i szybkości, który obowiązuje przy wydawaniu orzeczenia zarządzającego powrót, wiąże organy krajowe również w ramach wykonywania takiego orzeczenia. W ocenie TSUE art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE zostałby pozbawiony skuteczności (effet utile), gdyby prawo krajowe pozwalało na wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia zarządzającego powrót dziecka.
Stosowanie KPC
Na podstawie art. 3881 § 1 KPC wykonanie postanowienia w przedmiocie powrotu jest wstrzymane z mocy prawa, gdy jeden z uprawnionych do tego organów zgłosi SA w Warszawie takie żądanie, w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się tego postanowienia. Ponadto jeżeli po zgłoszeniu żądania ten organ wniesie do SN skargę kasacyjną na takie postanowienie, wstrzymanie jego wykonania przedłuża się z mocy prawa, do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego przed tym sądem.
Zgłoszenie tego żądania skutkuje wstrzymaniem na okres co najmniej dwóch miesięcy wykonania orzeczenia zarządzającego powrót dziecka do miejsca jego zwykłego pobytu, mimo że postanowienie to stało się prawomocne. Powrót ten może zostać wstrzymany na znacznie dłuższy okres, w sytuacji gdy uprawnione organy zdecydują się na wniesienie skargi kasacyjnej od tego postanowienia. Zważywszy na wymogi szybkości leżące u podstaw art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE, zgłoszenie takiego żądania, w zakresie, w jakim skutkuje ono wstrzymaniem z mocy prawa wykonania takiego orzeczenia zarządzającego powrót, zdaniem TSUE może pozbawić ten przepis skuteczności (effet utile). Ponadto owe organy mogłyby ponownie uzyskać wstrzymanie wykonania orzeczenia zarządzającego powrót, wnosząc skargę nadzwyczajną na podstawie art. 3883 KPC. Trybunał stwierdził, że wstrzymanie na okres dwóch miesięcy wykonania prawomocnego orzeczenia zarządzającego powrót samo w sobie przekracza termin, w którym zgodnie z art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE to orzeczenie powinno zostać wydane.
Wykonanie orzeczenia zarządzającego powrót zostaje wstrzymane z mocy prawa na żądanie uprawnionych organów, które nie mają statusu sądu i nie mają obowiązku uzasadnienia swojego żądania, a SA w Warszawie jest zobowiązany do jego uwzględnienia bez możliwości przeprowadzenia kontroli sądowej w tym zakresie. W związku z tym TSUE stwierdził, że nie wydaje się, aby rozpatrywane przepisy KPC mogły zagwarantować, aby powrót dziecka do miejsca jego zwykłego pobytu mógł zostać wstrzymany jedynie w konkretnych i wyjątkowych przypadkach, a w każdym razie nie zapewniają, aby takie wstrzymanie było należycie uzasadnione. Ponadto TSUE przypomniał, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 47 KPP stoi na przeszkodzie temu, aby organ publiczny mógł uniemożliwić wykonanie orzeczenia sądowego, ponieważ ustanowione w tym postanowieniu prawo do skutecznego środka prawnego byłoby iluzoryczne, gdyby porządek prawny państwa członkowskiego dopuszczał możliwość, by prawomocne i wiążące orzeczenie sądu pozostawało bezskuteczne ze szkodą dla strony (wyrok TSUE z 19.12.2019 r., Deutsche Umwelthilfe, C-752/18, Legalis, pkt 36).
Obowiązek polskiego sądu
Trybunał przypomniał, że zasada pierwszeństwa wymaga od sądu krajowego, do którego kompetencji należy stosowanie przepisów prawa Unii, aby zapewnił pełną skuteczność wymogów tego prawa w zawisłym przed nim sporze, z mocy własnych uprawnień odstępując w razie potrzeby od stosowania wszelkich uregulowań lub praktyk krajowych, także późniejszych, które są sprzeczne z bezpośrednio skutecznym przepisem prawa Unii, bez konieczności żądania uprzedniego zniesienia tych uregulowań lub praktyk w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym – wyrok TSUE z 22.2.2022 r., RS (Skutki wyroków sądu konstytucyjnego), C-430/21, Legalis, pkt 53. Zgodnie z art. 288 akapit drugi TFUE rozporządzenie ma zasięg ogólny i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Tym samym ze względu na swą naturę i funkcję w systemie źródeł prawa Unii może ono przyznawać jednostkom prawa, które sądy krajowe zobowiązane są chronić.
Trybunał wskazał, że art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE nakłada na państwa członkowskie jasny i precyzyjny obowiązek osiągnięcia rezultatu, który nie jest obwarowany żadnym warunkiem w odniesieniu do wymogu szybkości, któremu podlegają postępowania mające za przedmiot wydanie orzeczenia zarządzającego powrót w rozumieniu UprowDziecK. Trybunał podkreślił, że w ramach swoich kompetencji sąd odsyłający będzie zobowiązany do zagwarantowania pełnej skuteczności tego przepisu prawa Unii poprzez odstąpienie, w razie potrzeby, od stosowania przepisów krajowych zagrażających osiągnięciu jego skuteczności (effet utile).
Trybunał orzekł, że art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE w świetle art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym przyznającym organom niemającym statusu sądu uprawnienie do uzyskania wstrzymania z mocy prawa, na okres co najmniej dwóch miesięcy, wykonania orzeczenia zarządzającego powrót, wydanego na podstawie UprowDziecK, bez konieczności uzasadnienia żądania tego wstrzymania.
Przedmiotem wątpliwości polskiego sądu był art. 3881 KPC, wprowadzony do KPC w 2022 r., w odniesieniu do art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE.
Z dokonanej przez TSUE w niniejszym wyroku wykładni językowej, systemowej i celowościowej art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE wynika, że ten przepis nakłada na sąd państwa członkowskiego, do którego wpłynął pozew lub wniosek o powrót dziecka bezprawnie uprowadzonego z miejsca jego zwykłego pobytu, obowiązek wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie tego pozwu lub wniosku zasadniczo najpóźniej w terminie sześciu tygodni od ich wniesienia, przy zastosowaniu najszybszych procedur przewidzianych w prawie krajowym. Natomiast zarządzenia powrotu takiego dziecka można odmówić jedynie w konkretnych i wyjątkowych oraz należycie uzasadnionych wypadkach. Powołując się na effet utile art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE, Trybunał uznał, że chociaż zobowiązania wynikające z tego przepisu dotyczą wydania orzeczenia w sprawie powrotu, to jednak ten sam wymóg skuteczności i szybkiego działania obowiązuje organy krajowe również w przypadku wykonania takiego orzeczenia. Uzasadniając swoje stanowisko, Trybunał odwołał się również do art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. poz. 284), którego treść odpowiada art. 7 KPP.
W niniejszym wyroku Trybunał określił wyraźnie, jakie obowiązki ciążą w powyższym zakresie na polskim sądzie, a jakie wynikają z zasady pierwszeństwa i charakteru prawnego rozporządzenia.
Warto wskazać, że TSUE dokonał rozstrzygnięcia na gruncie przepisów rozporządzenia 2201/2003/WE, ponieważ ma ono zastosowanie ratione temporis do sporu w postępowaniu głównym. Natomiast obecnie w tym zakresie obowiązuje art. 24 ust. 1 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 z 25.6.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 178, s. 1). Należy podkreślić, że stanowisko TSUE przedstawione w niniejszym wyroku zachowuje aktualność na gruncie rozporządzenia 2019/1111/UE.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
