Warunki uznania zagadnienia prawnego

Opis stanu faktycznego

Przekazane składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego zagadnienie prawne powstało w następującej sytuacji procesowej. Wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z 13.11.2018 r., wydanym w trybie art. 335 § 1 KPK, D.S. został uznany winnym ciągu przestępstw z art. 209 § 1a KK, za który wymierzono mu karę 10 miesięcy ograniczenia wolności połączonej z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Ponadto oskarżonego zobowiązano do łożenia na utrzymanie małoletniego syna. W sprawie tej orzekał asesor sądowy.

Od wyroku apelację na niekorzyść oskarżonego wniósł Prokurator Rejonowy w M., zarzucając zaskarżonemu orzeczeniu obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 209 § 1 KK. Wyrokiem Sądu Okręgowego w C. z 27.2.2019 r., wyrok Sądu I instancji został uchylony, a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania. Od orzeczenia prokurator wniósł skargę na wyrok sądu odwoławczego, zarzucając temu rozstrzygnięciu obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 437 § 2 KPK in fine.

Sąd Najwyższy, rozpoznając 6.11.2019 r. skargę na posiedzeniu w sprawie IV KS 22/19, powziął wątpliwości, co do wykładni przepisów prawa będących podstawą wydanego rozstrzygnięcia i na podstawie art. 82 SNU postanowił odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić składowi 7 sędziów Sądu Najwyższego zagadnienie prawne, wyrażone w pytaniu: „Czy zgodnie z art. 30 § 1 Kodeksu postępowania karnego, sąd może na posiedzeniu orzekać w składzie jednego asesora sądowego wydając wyrok skazujący po 1.1.2016 r.?”

W pisemnym stanowisku odnoszącym się do przedstawionego zagadnienia prawnego, prokurator reprezentujący Prokuraturę Krajową wniósł o podjęcie uchwały, o następującej treści: „Zgodnie z art. 30 § 1 KPK, sąd może na posiedzeniu orzekać w składzie jednego asesora sądowego wydając wyrok skazujący po 1.1.2016 r.”

Pisemne stanowisko przedstawiło również Stowarzyszenie Absolwentów i Aplikantów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, które – w razie zaistnienia warunków do podjęcia uchwały – wnioskowało o udzielenie pozytywnej odpowiedzi na kluczowe pytanie.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu przedstawionego następującego zagadnienia prawnego: „Czy, zgodnie z art. 30 § 1 KPK, sąd może na posiedzeniu orzekać w składzie jednego asesora sądowego wydając wyrok skazujący po 1.1.2016 r.?”, postanowił odmówić podjęcia uchwały.

Uzasadnienie SN

Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów podkreślił, że zagadnienie prawne zostało przedstawione na podstawie art. 82 SNU. Przepis ten stanowi, że: „Jeżeli Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy, poweźmie poważne wątpliwości co do wykładni przepisów prawa będących podstawą wydanego rozstrzygnięcia, może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów tego sądu”. W konsekwencji bezspornym jest, że kluczowym warunkiem dla skutecznego przedstawienia zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu w trybie art. 82 SNU jest to, aby przepis (lub przepisy) prawa, którego wykładnia prawna budzi wątpliwości, stanowił podstawę rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Najwyższym rozpoznającym kasację lub inny środek odwoławczy; nie budzi wątpliwości, że zagadnienie takie można przedstawić także w trybie postępowania skargowego uregulowanego w rozdziale 55a KPK.

Z uzasadnienia postanowienia z 6.11.2019 r. (IV KS 22/19, niepubl.) wynika, że Sąd Najwyższy rozpoznając skargę na wyrok kasatoryjny swoje rozstrzygnięcie uzależnił od wykładni przepisu art. 30 § 1 KPK. Ocenił, że gdyby przepis ten zawierał normę, której treść nie uprawnia asesora sądowego do orzekania wyrokiem na posiedzeniu, to taka wykładnia tego przepisu stanowiłaby przesłankę do oddalenia skargi na wyrok kasatoryjny, nawet gdyby skarga prokuratora była zasadna. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że wówczas kierunek orzeczenia sądu II instancji był trafny, lecz jego motywacja już taka by nie była. Z tego powodu należało w pierwszej kolejności ustalić, czy do rozstrzygnięcia skargi na wyrok sądu odwoławczego w tej sprawie kwestia składu sądu I instancji, a więc wydania wyroku przez asesora sądowego ma znaczenie. Pozytywne ustalenie w tym zakresie, w sytuacji spełnienia innych przesłanek, skutkowałoby istnieniem warunku do podjęcia uchwały. Brak spełnienia takiego warunku powodowałby zaś wydanie postanowienia o odmowie podjęcia uchwały.

Badając istnienie tego warunku należało stwierdzić, co następuje. Przepis art. 539a § 3 KPK zawiera dwie podstawy skargi na wyrok sądu odwoławczego. Pierwsza podstawa dotyczy naruszenia przez sąd odwoławczy przepisu art. 437 § 2 KPK, zaś druga uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Nie budzi wątpliwości, że druga podstawa skargi obejmuje li tylko postępowanie odwoławcze, a więc zaistnienie na etapie tego postępowania uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 KPK. Przedmiotem skargi jest przecież wyrok sądu odwoławczego (art. 539a § 1 KPK), a zatem przepis art. 439 § 1 KPK – wymieniony, wprost jako podstawa skargi – może dotyczyć tylko postępowania odwoławczego. Uchybienie z art. 439 § 1 KPK musi zaistnieć na tym etapie postępowania i dotykać wyroku sądu odwoławczego. W tym układzie procesowym określona podstawa skargi ma więc służyć temu, aby wyrok kasatoryjny nie był obarczony rażącym błędem, zaś zarzut skargi skierowany jest przeciwko wyrokowi sądu odwoławczego nie z tego powodu, że wadliwie dopatrzył się on uchybienia z art. 439 § 1 KPK w postępowaniu przed sądem I instancji i niezasadnie uchylił wyrok, a sprawę przekazał do ponownego rozpoznania (w tym zakresie zarzut dotyczy naruszenia art. 437 § 2 KPK), ale dlatego, iż w samym procedowaniu przed sądem odwoławczym zaistniało uchybienie, które mieści się w art. 439 § 1 KPK (S. Steinborn, Skarga na wyrok kasatoryjny sądu odwoławczego na tle systemu środków zaskarżenia w polskim procesie karnym [w:] Verba scripta manent. Proces karny, prawo karne skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015-2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice Zbrojewskiej, red. T. Grzegorczyk, R. Olszewski, Warszawa 2017, s. 425; J. Zagrodnik, Instytucja skargi na wyrok sądu odwoławczego (rozdział 55a) – zarys problematyki [w:] Verba scripta manent. Proces karny, prawo karne skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015-2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice Zbrojewskiej, red. T. Grzegorczyk, R. Olszewski, Warszawa 2017, s. 528-529; D. Świecki [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, red. D. Świecki, Warszawa 2017, s. 602-603). W tym zakresie skarga bezpośrednio nie ma na celu ochrony reformatoryjnego orzekania przez sąd odwoławczy, skoro nie kwestionuje się w niej powodu uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Skarga w tym zakresie ma przyspieszyć tok postępowania karnego, albowiem skoro wskutek kasatoryjnego wyroku sądu odwoławczego miałoby się toczyć postępowanie przed sądem I instancji, zaś wyrok taki nie mógłby być kwestionowany w drodze kasacji lub wznowienia postępowania, to uchylenie wyroku kasatoryjnego w trybie skargi pozostawia proces karny dalej na etapie postępowania odwoławczego. Objęcie wyroku kasatoryjnego skargą opartą na uchybieniach z art. 439 § 1 KPK ma także ten skutek, że daje instrument zapobiegający dalszemu toczeniu się postępowania karnego wskutek wydania wyroku, który w obrocie prawnym nie powinien zaistnieć, co z kolei zapobiega także określonym reperkusjom, które mogłyby zaistnieć, gdyby postępowanie karne toczyło się przed sądem I instancji (por. J. Matras [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, Warszawa 2018, s. 1237).

Skarga w niniejszej sprawie nie dotyczy jednak uchybienia z art. 439 § 1 KPK zaistniałego przed sądem odwoławczym, albowiem jej podstawą jest art. 437 § 2 KPK. Rozważając możliwe zastosowanie (odpowiednie) art. 439 § 1 KPK w postępowaniu zainicjowanym wniesioną skargą na wyrok kasatoryjny (art. 539a § 3 KPK) podkreślić wypada, że w piśmiennictwie ujmuje się trzy płaszczyzny odpowiedniego stosowania przepisów odniesienia do tej instytucji, w której zawarto przepis odsyłający do tych przepisów odniesienia. Jest to stosowanie tych przepisów wprost, bez żadnych zmian, dalej – stosowanie przepisów z pewnymi modyfikacjami oraz trzecia płaszczyzna, którą trudno uznać za stosowanie, skoro wskazuje się, iż przepisy te nie mogą być stosowane z uwagi na ich bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla tych stosunków, dla których miałyby być odpowiednio stosowane. Zważywszy na ten podział oraz treść art. 539f KPK stwierdzić należy, że odpowiednie stosowanie może polegać na stosowaniu przepisów odniesienia w dwóch pierwszych płaszczyznach. Nie sposób przyjąć, aby ustawodawca odesłał do przepisów prawa, które nie mogą być w ogóle stosowane.