- Istotą zarówno dyrektywy, jak i projektu ustawy jest ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE, tzw. „sygnalistów”.
- Państwa członkowskie zobowiązane były do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania dyrektywy do 17.12.2021 r. Polska nie wykonała tego zobowiązania.
- Jak wskazała Minister Rodziny i Polityki Społecznej w związku z dużą liczbą uwag zgłoszonych w ramach konsultacji publicznych, opiniowania i uzgodnień międzyresortowych, trwa obecnie proces analizy oraz prowadzone są prace nad nowym brzmieniem przepisów projektu ustawy.
Aktualny stan prawny
Aktualnie w polskim systemie prawnym brak kompleksowej regulacji poświęconej ochronie tzw. sygnalistów. W Polsce nie istnieje definicja ustawowa tego sformułowania ani nie ma jej jednoznacznego odpowiednika. Nie ma odrębnych regulacji, w szczególności na gruncie prawa pracy, które sensu stricto odnosiłyby się do sygnalizowania i regulowały sytuację prawną, w tym prawnopracowniczą sygnalisty, w związku z dokonanym zgłoszeniem lub ujawnieniem. Generalnie chodzi o osoby, które – działając w dobrej wierze i w interesie publicznym – zgłaszają lub ujawniają informacje o naruszeniach prawa, w tym prawa UE.
Jak wynika z dyrektywy i jej motywów, zgłaszanie naruszeń pozwoli na lepsze egzekwowanie prawa i polityk Unii Europejskiej przez skuteczniejsze wykrywanie przypadków naruszeń, prowadzenie postępowań wyjaśniających i ściganie. Osoby pracujące w podmiotach prywatnych i publicznych lub utrzymujące z nimi kontakt w związku ze swoją działalnością zawodową mogą w związku z taką pracą lub działalnością dowiedzieć się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego, a działając jako tzw. sygnaliści, odegrać istotną rolę w ujawnianiu naruszeń. Rozwiązania krajowe powinny zatem zapewnić zrównoważoną i skuteczną ochronę osób zgłaszających naruszenia.
Dyrektywę zobowiązane są wcielić przede wszystkim podmioty publiczne zatrudniające powyżej 50 pracowników oraz podmioty prywatne zatrudniające powyżej 250 pracowników.
Istota dyrektywy i projektu ustawy – zakres przedmiotowy
Dyrektywa, a więc i projekt ustawy ustanawiają wspólne minimalne normy ochrony osób zgłaszających następujące naruszenia prawa Unii Europejskiej:
a) naruszenia objęte zakresem stosowania aktów Unii (określonych w załączniku do dyrektywy), dotyczące następujących dziedzin: zamówienia publiczne; usługi, produkty i rynki finansowe oraz zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu; bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami; bezpieczeństwo transportu; ochrona środowiska; ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe; bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt; zdrowie publiczne; ochrona konsumentów; ochrona prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwo sieci i systemów informacyjnych;
b) naruszenia mające wpływ na interesy finansowe Unii i określone szczegółowo w stosownych środkach unijnych;
c) naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego, w tym naruszenia unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa, jak również naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego w odniesieniu do działań, które stanowią naruszenie przepisów o podatku od osób prawnych lub do praktyk mających na celu uzyskanie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem lub celem mających zastosowanie przepisów o podatku od osób prawnych.
Według projektu ustawy, przepisów o ochronie sygnalistów nie stosuje się do: ochrony informacji niejawnych; tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu; tajemnicy narady sędziowskiej; postępowania karnego.
Generalnie projekt ustawy odnosi się do zgłoszeń naruszeń prawa organowi publicznemu lub organowi centralnemu, przez sygnalistę; środków ochrony pracowników oraz innych osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa; wewnętrznego regulaminu zgłoszeń ustanowionego przez pracodawcę, czyli procedury; zasad publicznego ujawnienia naruszenia prawa; organów właściwych w sprawach zgłaszania naruszeń prawa i udzielania wsparcia.
Kto podlega ochronie i kto może być sygnalistą?
Omawianą dyrektywę stosuje się do osób dokonujących zgłoszenia – pracujących w sektorze prywatnym lub publicznym – które uzyskały informacje na temat naruszeń w kontekście związanym z pracą. Chodzi zatem o osoby fizyczne, które zgłaszają lub ujawniają publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym do:
- pracownika, także w przypadku, gdy stosunek pracy już ustał;
- osoby ubiegającej się o zatrudnienie, która uzyskała informację o naruszeniu prawa w procesie rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy;
- osoby świadczącej pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
- przedsiębiorcy;
- akcjonariusza lub wspólnika;
- członka organu osoby prawnej;
- osoby świadczącej pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
- stażysty;
- wolontariusza.
Co ważne wobec zgłaszającego według projektu ustawy i dyrektywy nie mogą być podejmowane działania odwetowe w związku z faktem dokonania zgłoszenia. Zgłaszający nie może być niekorzystnie traktowany z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Z sygnalistą nie można rozwiązać umowy w zw. z dokonanym zgłoszeniem, odmówić mu nawiązania stosunku pracy, obniżyć wynagrodzenia za pracę, wstrzymać awansu albo pominąć przy awansowaniu czy też przenieść pracownika na niższe stanowisko pracy.
Przepisy karne
Projekt ustawy przewiduje szereg przepisów karnych za ewentualne naruszenia, duża część z nich zagrożona jest grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3, m.in. za utrudnianie dokonania zgłoszenia, za podejmowanie działań odwetowych wobec osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, za naruszenie obowiązku zachowania poufności tożsamości osoby, która dokonała zgłoszenia, za dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji czy za nie ustanowienie wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych.
Powyższe regulacje stanowią jednak wstępne propozycje i dopiero w najbliższym czasie będzie znane szczegółowe i doprecyzowane brzmienie przepisów, co pozwoli procedować projekt ustawy w Sejmie.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
