Postępowanie przed Sądem I instancji
W sprawie z powództwa Skarbu Państwa – Prezesa SR w P. przeciwko B.B. o pozbawienie tytułów wykonawczych wykonalności sędziowie i asesorzy orzekający w SR w P. wnieśli o wyłączenie od rozpoznania sprawy. SO w P. wydał postanowienie, w którym uwzględnił żądanie tylko jednego z sędziów oraz odmówił wyłączenia pozostałych sędziów i asesorów. Pomimo tego SR w P. przedstawił akta sprawy SO w P. celem przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu na podstawie art. 442 pkt 1 KPC, jednak Sąd II instancji odmówił. W konsekwencji SR w P. wydał orzeczenie, w którym uwzględnił powództwo i obciążył pozwanego kosztami procesu. B.B. wniósł apelację, w której zaskarżył również postanowienie o odmowie przekazania sprawy innemu sądowi.
Pytanie prawne
Sąd II instancji uznał, że w sprawie występuje zagadnienie wymagające rozstrzygnięcia przez SN i przedstawił mu pytanie prawne: Czy art. 442 pkt 1 KPC stosuje się do spraw będących w toku w chwili wejścia tego przepisu w życie? Jeśli tak, to czy sąd II instancji rozpoznający apelację jest związany postanowieniem odmawiającym przekazania sprawy na podstawie art. 442 pkt. 1 KPC? W razie odpowiedzi negatywnej na to pytanie, czy sąd II instancji uwzględnia zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 442 pkt. 1 KPC wyłącznie wtedy, gdy uchybienie temu przepisowi miało wpływ na wynik sprawy oraz czy wskutek uwzględnienia takiego zarzutu sąd II instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem I instancji?
Zgodnie z art. 442 pkt. 1 KPC, jeżeli stroną jest Skarb Państwa, a państwową jednostką organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, sąd ten z urzędu przedstawia akta sprawy sądowi nad nim przełożonemu, który przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu z sądem przedstawiającym. W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że stosowanie art. 442 KPC wyłącznie do spraw wszczętych po wejściu tego przepisu w życie jest uzasadniane umieszczeniem tej regulacji wśród przepisów normujących właściwość sądu. W KPC w odniesieniu do przepisów zmieniających właściwość sądu stosowana jest bowiem intertemporalna reguła kontynuacji. Natomiast przyjęcie, że art. 442 pkt 1 KPC nie reguluje szczególnego przypadku delegowania właściwości sądu, lecz wprowadza instytucję ustawowego wyłączenia sądu z rozpoznania określonego typu spraw, uzasadnia jego stosowanie również do postępowań wszczętych przed wejściem tego przepisu w życie. Sąd II instancji podkreślił, że rozwiązanie przewidziane w art. 442 pkt. 1 KPC służy zapewnieniu realizacji wynikającej z art. 45 ust. 1 Konstytucji gwarancji do bezstronnego rozpoznania sprawy przez sąd. Celem tego przepisu jest unikniecie obaw co do braku obiektywizmu sędziego, które mogą powstać nie tylko w odbiorze uczestników postępowania, lecz także w odbiorze społecznym (zob. postanowienie SN z 26.5.2021 r., IV CO 66/21, Legalis; postanowienie SN z 17.9.2020 r., I CO 95/20, Legalis). W konsekwencji przepis ten może być uważany za element organizacji postępowania cywilnego, który powinien przyczyniać się do budowy społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to, że nie ma uzasadnionego powodu różnicowania zakresu zastosowania tej regulacji ze względu na czas, w którym doszło do wszczęcia postępowania cywilnego.
Sąd II instancji wskazał, że przyjęcie drugiego stanowiska powoduje powstanie problemu co do mocy wiążącej postanowienia wydanego przez SO w P. o odmowie przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu. Można uznać, że to prawomocne postanowienie zgodnie z art. 365 § 1 KPC wiąże sąd, który je wydał, oraz inne sądy. Takie rozwiązanie wydaje się być celowe ze względu na ochronę powagi i autorytetu sądu oraz ekonomikę postępowania. Stanowisko odmienne można jednak uzasadniać tym, że sąd II instancji w granicach zarzutów apelacyjnych dysponuje szeroką swobodą kontroli postanowień poprzedzających wydanie zaskarżonego wyroku i badania wpływu tych postanowień na wynik sprawy.
W razie stwierdzenia braku związania rozpoznającego apelację sądu II instancji postanowieniem odmawiającym przekazania sprawy na podstawie art. 442 pkt. 1 KPC konieczne jest ustalenie, jakie są skutki naruszenia tego przepisu poprzez odmowę jego zastosowania. W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że co do zasady uchybienie przepisom postępowania jest brane przez sąd II instancji pod uwagę na zarzut strony, jeżeli mogło mieć wpływ na wynik sprawy. W rezultacie zarzut naruszenia art. 442 pkt 1 KPC mógłby być uwzględniony wyłącznie w przypadku wykazania przez stronę, że prowadząc postępowanie zakończone wydaniem zaskarżonego wyroku, sąd nie działał bezstronnie. Jednak zdaniem Sądu przedstawiającego pytanie prawne omawiany przepis jest w istocie źródłem instytucji wyłączenia sądu z rozpoznania sprawy z mocy samej ustawy. Oznacza to, że naruszenie art. 442 pkt 1 KPC powinno być brane pod uwagę w postępowaniu apelacyjnym bez względu na wpływ tego uchybienia na wynik sprawy. Odmienna interpretacja przeciwstawiałaby się celom wprowadzenia tego przepisu, związanym z budową obywatelskiego zaufania do sądów.
Stanowisko SN
SN uznał, że art. 442 pkt 1 KPC ma zastosowanie do spraw wszczętych i niezakończonych przed jego wejściem w życie na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469). W uchwale stwierdzono również, że rozpoznający apelację sąd II instancji nie jest związany postanowieniem o odmowie przekazania sprawy, wydanym na podstawie art. 442 pkt 1 KPC przez sąd przełożony na skutek przedstawienia sądu I instancji. W sprawie wszczętej i niezakończonej w pierwszej instancji przed wejściem w życie art. 442 pkt 1 KPC sąd II instancji uwzględnia zarzut naruszenia tego przepisu, gdy to uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy. W takiej sytuacji uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem I instancji.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
