Postępowanie przed sądem I instancji
Kilka osób złożyło powództwa domagając się zapłaty łącznie ponad 370 tys. zł. Sąd Okręgowy w W. uznał się za niewłaściwy ze względu na wysokość roszczeń w sprawie powództwa A.B. – jednej z tych osób i przekazał sprawę według właściwości Sądowi Rejonowemu w W. Pomimo braku wniesienia przez powoda wniosku o uzasadnienie tego orzeczenia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem, Sąd sporządził je i doręczył wraz z sentencją.
Pytanie prawne
Sąd II instancji powziął jednak wątpliwość czy wniesione przez A.B. zażalenie jest dopuszczalne i przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne o następującej treści:
Czy zażalenie wniesione w terminie tygodniowym od dnia doręczenia odpisu postanowienia z uzasadnieniem, mimo niezgłoszenia wniosku o takie doręczenie, jest dopuszczalne?
Z art. 357 § 21 KPC wynika, że postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlega ono zaskarżeniu, i tylko na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodnia od dnia doręczenia postanowienia. Postanowienie z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która zażądała sporządzenia uzasadnienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że w orzecznictwie na gruncie przepisów regulujących zasady wnoszenia skargi kasacyjnej przyjęto, iż doręczenie przez sąd z urzędu odpisu postanowienia z uzasadnieniem nie sanuje braku wniosku strony zawierającego żądanie doręczenia. Sąd podkreślił jednak, że skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawomocnego orzeczenia i postępowania kasacyjne charakteryzuje się dużym formalizmem. Zdaniem Sądu uniemożliwienie stronie zaskarżenia orzeczenia incydentalnego, powiązane z nieprawidłowym działaniem sądu, może być uznane za godzące w standardy w zakresie zaskarżalności orzeczeń i naruszające konstytucyjne zasady: dwuinstancyjności postępowania i prawa do sądu. Ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469) znacząco zmodyfikowano dotychczasowy reżim prawny zażalenia, jako środka odwoławczego przysługującego przede wszystkim od niemerytorycznych orzeczeń sądu I instancji. Sąd podkreślił, że generalnym uzasadnieniem nowelizacji KPC było zapewnienie sprawności postępowania, dlatego należałoby uznać, że skoro strona otrzymała odpis postanowienia z uzasadnieniem, to wymaganie od niej złożenia wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem nie tylko przedłuży postępowanie, ale może być uznane za sprzeczne z zasadami logiki i zdrowego rozsądku.
W orzecznictwie wskazuje się, że zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem art. 394 § 2 zd. pierwsze KPC, termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. Rozwiązanie to nawiązuje do art. 3985 § 1 KPC dotyczącego postępowania kasacyjnego i warunkuje dopuszczalność zażalenia uprzednim wystąpieniem przez stronę z wnioskiem o uzasadnienie postanowienia, które ma stanowić przedmiot zażalenia, zgodnie z art. 357 § 1 i 21 KPC, chyba że sąd odstąpił od sporządzenia uzasadnienia. Zażalenie wniesione wprost, tj. z pominięciem uprzedniego złożenia wniosku o uzasadnienie zaskarżonego postanowienia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem, podlega w konsekwencji odrzuceniu jako niedopuszczalne z innych przyczyn (zob. postanowienie SN z 17.12.2020 r. II CZ 53/20, Legalis; postanowienie SO w Suwałkach z 9.12.2020 r., I Cz 315/20, Legalis; postanowienie SO w Gliwicach z 17.11.2020 r., III Cz 677/20, Legalis).
Stanowisko SN
Sądu Najwyższy stwierdził, że aby skutecznie skorzystać z możliwości wniesienia zażalenia niezbędne jest spełnienie wszystkich wymogów formalnych, do których zalicza się również wymóg wniesienia wniosku o uzasadnienie postanowienia i doręczenie tego orzeczenia z uzasadnieniem. W konsekwencji w przypadku stwierdzenia, że wniosek taki nie został złożony przez stronę wnoszącą zażalenie, środek zaskarżenia podlega odrzuceniu nawet w przypadku ustalenia, że zapoznała się ona z uzasadnieniem np. na skutek omyłkowego doręczenia jej tego uzasadnienia przez sąd.
