Opis stanu faktycznego
Powódka darowała należący do niej udział w nieruchomości wnuczce M.M. (pozwana). Pozwana darowiznę przyjęła. W treści aktu notarialnego zaznaczono, że w przedmiotowym lokalu mieszkalnym nadal będzie zamieszkiwała powódka. Pozwana nie zamieszkiwała w darowanym jej lokalu. Po dokonaniu darowizny za zgodą powódki wprowadziła się jej córka A.C. Podczas wspólnego zamieszkiwania dochodziło do licznych nieporozumień. A.C. oskarżyła powódkę o kradzież, doszło do szarpaniny, interweniowała Policja, wezwana została również pomoc medyczna. Wówczas w mieszkaniu pojawiła się pozwana, która w konflikcie pomiędzy powódką a A.C. opowiedziała się po stronie matki. Pozwana uwierzyła swojej matce, że babcia mogła dopuścić się takiej kradzieży. Policja odnalazła przedmiotową kwotę pieniędzy pod fotelem powódki. Po tym zdarzeniu córka powódki wyprowadziła się od matki. Następnie powódka zdecydowała się na odwołanie darowizny z uwagi na rażącą niewdzięczność polegającą na zastraszaniu oraz na wymyślaniu, obelgach słownych, znęcaniu się psychicznym, braku jakiejkolwiek pomocy w życiu codziennym, a wręcz odmową pomocy, a także posądzaniu o kradzież. Powódka w pozwie wystąpiła o zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia woli przenoszącego na rzecz powódki prawo własności.
Stanowisko SO
Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Zeznania stron zostały uznane za wiarygodne w zakresie w jakim dotyczyły one przyczyn i historii zaistniałego konfliktu. Sąd Okręgowy nie dał jednak wiary powódce co do okoliczności zawarcia aktu notarialnego umowy darowizny, niewiarygodne były bowiem twierdzenia, że przekonana była iż sporządza kolejny testament. Podstawę prawną żądania powódki stanowił przepis art. 898 § 1 KC, zgodnie z którym darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Powódka wywodziła rażącą niewdzięczność wnuczki przede wszystkim z tego, że w konflikcie zaistniałym pomiędzy nią a jej córką, wnuczka opowiedziała się po stronie matki. Sąd Okręgowy ocenił relacje stron jako zwykłe problemy rodzinne, w których powódka również aktywnie uczestniczyła. Ponadto, pozwana próbowała doprowadzić babcię i matkę do pojednania. Powódka jest osobą konfliktową, często zmieniającą charakter relacji rodzinnych. SO uznał, że nie miało miejsca zachowanie pozwanej, które można byłoby określić jako rażąco niewdzięczne względem powódki. Oceny postawy pozwanej w żaden sposób nie można dokonywać przez pryzmat zachowania jej matki, a to stanowi główne źródło rozczarowania powódki.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny w Warszawie nie uznał zarzutów apelacyjnych powódki. Zgodził się z twierdzeniem, że powódka przenosi na pozwaną swoją aktualną niechęć do własnej córki, co nie może być podstawą do uznania odwołania darowizny za skuteczne. To zachowanie obdarowanego bezpośrednio musi spełniać znamiona rażącej niewdzięczności. SA wskazał także, że zachowanie samej powódki w stosunku do matki pozwanej i jej samej, w istotny sposób mogły wpłynąć na stosunek pozwanej do babci. Oczekiwanie powódki, że w takiej sytuacji, gdy sama rozpoczyna akcje zaczepne i pomimo braku przeprosin, pozwana będzie ją wspierała i udzielała pomocy, nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.
Umowa darowizny co do zasady wytwarza stosunek etyczny między darczyńcą i obdarowanym, rodząc po stronie obdarowanego obowiązek wdzięczności. Klauzula generalna z art. 898 § 1 KC opiera się na zasadzie, że wprawdzie darowizna jest umową nieodpłatną, jednak okazana przez darczyńcę hojność nakłada na obdarowanego obowiązki natury etycznej, a darczyńca ma prawo oczekiwać od niego wdzięczności. Niewdzięczność, jako przeciwieństwo wdzięczności, oznacza postępowanie nie liczące się z odczuciami, potrzebami i dobrem darczyńcy, które może mu przyczynić negatywnych odczuć i obiektywnych szkód. Sankcjonowany prawnie poziom niewdzięczności – niewdzięczność rażącą, uprawniającą do odwołania wcześniejszego rozporządzenia majątkowego, rozumieć należy w powiązaniu z opisanym powyżej etycznym charakterem obowiązku wdzięczności, jako podejmowanie nacechowanych złą wolą i nie znajdujących usprawiedliwienia w okolicznościach działań, które w sposób oczywisty muszą być boleśnie odczute przez darczyńcę. O rażącej niewdzięczności nie może zadecydować wyłącznie uwzględnienie kryterium subiektywnego; należy brać pod uwagę także kryteria obiektywne. Wśród nich najczęściej wskazuje się na stosunki panujące w danym środowisku społecznym oraz zwyczaje utrzymujące się na danym obszarze, czy indywidualne przymioty osób zainteresowanych.
Sąd Apelacyjny podkreślił jednak, że obecne relacje między stronami nie są właściwe. Pozwana nie utrzymuje kontaktu z babcią, nie odwiedza jej od dłuższego czasu, nie pomaga w ciężarach życia codziennego – choćby zakupach czy konieczności zawiezienia babci do lekarza. Jednakże, przy ocenie przesłanek odwołania darowizny nie można pomijać zachowania darczyńcy. W odniesieniu do zaniechania świadczenia pomocy na rzecz powódki wskazać należy, iż przy ocenie, czy stan ten nosi cechy rażącej niewdzięczności, należałoby najpierw ustalić jego konsekwencje. Powódka winna wykazać, że takiej pomocy faktycznie potrzebuje i nie może jej uzyskać we własnym zakresie, a także, że wskutek nieotrzymania pomocy niektóre istotne potrzeby życiowe powódki pozostają niezaspokojone.
Sąd Apelacyjny dokonując oceny okoliczności faktycznych sprawy uznał, że zachowanie pozwanej mogło nosić znamiona niewdzięczności, jednakże wobec konieczności oceny również zachowania darczyńcy – nie sposób było obciążyć wyłącznie pozwaną odpowiedzialnością za istniejący stan rzeczy. Jak słusznie zaznaczono, na gruncie relacji obdarowany – darczyńca zachowanie obu stron umowy ma znaczenie. Decydują tu nie tylko kryteria subiektywne, ale i obiektywne dla danego środowiska, relacji społecznych, a nawet przymioty indywidualne stron. Dlatego zachowanie pozwanej wobec powódki mogło być traktowane jako noszące cechy niewdzięczności, jednak nie w stopniu rażącym. Powódka bowiem nie tylko prowokowała niektóre sytuacje konfliktowe, ale również upatrywała niewdzięczności wnuczki przez pryzmat zachowania jej matki, co jest niedopuszczalne na gruncie art. 898 § 1 KC, bowiem to zachowanie samego obdarowanego musi stanowić o niewdzięczności kwalifikowanej jako rażąca. Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Zachowanie obdarowanego skierowane jest bezpośrednio lub pośrednio przeciwko darczyńcy i – oceniając rzecz rozsądnie – musi być wysoce niewłaściwe i krzywdzące. Jednocześnie powinno wykraczać poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też nie być wywołane zachowaniem czy działaniem samego darczyńcy. A dokładnie taka sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
