Opis stanu faktycznego
Sąd I instancji po przeprowadzeniu postępowania dowodowego zamknął przewód sądowy, udzielił głosu stronom oraz odroczył wydanie wyroku. O terminie ogłoszenia wyroku zostali zawiadomieni wszyscy obecni wówczas na sali rozpraw uczestnicy procesu.
Na termin publikacyjny nie stawił się nikt. W takiej sytuacji Sąd zdecydował się odstąpić od ogłoszenia wyroku. Wyrok został sporządzony na piśmie, podpisany oraz załączony do akt sprawy.
Apelację od wyroku wniósł obrońca oskarżonego. Sąd II instancji powziął wątpliwość poza granicami skargi, którą wyraził w następującym pytaniu prawnym skierowanym do Sądu Najwyższego:
„Czy przypadek naruszenia przez Sąd przepisu art. 100 § 1 KPK, nakazującego ustne ogłoszenie orzeczenia wydanego na rozprawie (w tym – co oczywiste – ogłoszenie wyroku) w ten sposób, że wyrok wydany na rozprawie nie zostaje ustnie ogłoszony (art. 418 § 1 KPK), a uznany za ogłoszony – na podstawie art. 100 § 1a KPK – powoduje, iż wyrok taki nie wywołuje skutków prawnych (sentantia non existens), czy też w przypadku, kiedy na ogłoszenie wyroku nikt się nie stawił (ani strony, ani ich przedstawiciele procesowi, ani publiczność) uchybienie tego rodzaju należy rozpatrywać w kategoriach tzw. względnej przyczyny odwoławczej?”.
W uzasadnieniu swojego stanowiska Sąd pytający zasygnalizował wątpliwości co do skutków prawnych wiążących się z tego rodzaju uchybieniem. Podkreślono, że czynność procesowa, jaką jest wydanie orzeczenia, składa się z następujących elementów: narada, głosowanie, sporządzenie wyroku na piśmie, podpisanie wyroku, ustne ogłoszenie. Pominięcie któregokolwiek z tych etapów zaważa na prawidłowości tej czynności procesowej.
Sąd pytający odwołał się do dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego, z którego spójnie wynikało, że warunkiem koniecznym uznania dokumentu za wyrok jest jego publiczne ogłoszenie.
Pojęcie „publicznego ogłoszenia” zostało poddane przez sąd pytający wykładni językowej. Wskazano, że publiczne ogłoszenie może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy podmioty zainteresowane rozstrzygnięciem (strony postępowania lub publiczność) stawiły się na termin publikacyjny i mogły zapoznać się z treścią wyroku oraz jego motywami.
Co wzbudziło szczególne wątpliwości sądu pytającego, art. 100 § 1a KPK dotyczy orzeczeń lub zarządzeń wydanych na posiedzeniu jawnym. Posiedzenie jawne oraz rozprawa nie są ze sobą równoważne – zgodnie z art. 95 § 1 KPK sąd orzeka na rozprawie w wypadkach wskazanych w ustawie, a w innych – na posiedzeniu. Orzeczenia wydawane na posiedzeniu mogą zapadać również na rozprawie.
Zatem odrębne zasady ustawodawca przewidział jeśli chodzi o organizację i przebieg rozprawy, a inne jeśli chodzi o posiedzenia (jawne lub z wyłączeniem jawności).
Rozstrzygnięcie i argumentacja Sądu
Omawianym postanowieniem SN odmówił podjęcia uchwały z tezą: brak ustnego ogłoszenia wyroku wydawanego na rozprawie głównej (art. 418 § 1 KPK), niezależnie od wadliwej formy zastępującej ogłoszenie, w tym przy zastosowaniu art. 100 § 1a KPK powoduje, że nie dochodzi do wydania wyroku. Dokument opatrzony nazwą „wyrok”, nawet jeżeli zostanie włączony do akt sprawy, nie wywołuje skutków prawnych, w tym w szczególności nie uprawnia stron postępowania do wniesienia środka odwoławczego albo nadzwyczajnego środka zaskarżenia. W razie wniesienia takiego środka prezes sądu (przewodniczący wydziału, upoważniony sędzia) powinien odmówić jego przyjęcia, a w wypadku jego błędnego przyjęcia i przekazania akt sprawy sądowi odwoławczemu albo Sądowi Najwyższemu, sąd ten powinien pozostawić wniesiony środek zaskarżenia bez rozpoznania – wobec braku substratu zaskarżenia. W takim wypadku nie ma podstaw do umorzenia postępowania odwoławczego lub kasacyjnego.
Sąd Najwyższy wskazał, że na etapie postępowania międzyinstancyjnego (tj. po wniesieniu środka zaskarżenia) prezes sądu powinien skontrolować, czy doszło do wydania wyroku. Jeśli nie wniesiono takiego środka, kontrola ta powinna odbyć się na etapie skierowania wyroku do wykonania, przed deklaratoryjnym stwierdzeniem prawomocności. Jeśli bowiem wyroku nie ma (w tym sensie, że nie został ogłoszony), nie może być mowy o stwierdzeniu jego prawomocności.
Opis stanu prawnego
Zgodnie z art. 100 § 1a KPK orzeczenie lub zarządzenie wydane na posiedzeniu jawnym ogłasza się ustnie. Jeżeli na ogłoszeniu nikt się nie stawił, można uznać wydane orzeczenie lub zarządzenie za ogłoszone. Przyczynę odstąpienia od ogłoszenia należy wskazać w protokole albo notatce urzędowej z posiedzenia.
Natomiast z art. 418 § 1 KPK wynika, że po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie. W czasie ogłaszania wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem sądu, stoją. Zgodnie z art. 418 § 3 KPK, po ogłoszeniu przewodniczący lub jeden z członków składu orzekającego podaje ustnie najważniejsze powody wyroku, chyba że na ogłoszeniu nikt się nie stawił.
Publiczne ogłoszenie oznacza odczytanie na sali rozpraw przez przewodniczącego. Powinno obejmować nie tylko odczytanie części dyspozytywnej, ale również zawartego w treści wstępnej opisu czynu zarzucanego w akcie oskarżenia wraz z kwalifikacją.
Ustawodawca dopuścił, w art. 418 § 1a KPK pominięcie treści zarzutów oskarżenia. Nie wskazano jednak warunków, w jakich Sąd może z tej możliwości skorzystać, pozostawiając więc to do uznania w realiach konkretnej sprawy. W praktyce stosuje się to najczęściej w sprawach wielotomowych, wielopodmiotowych, w których część wstępna wyroku może obejmować nawet kilkaset stron.
Stanowisko Sądu Najwyższego zasługują na aprobatę.
Słuszna jest intuicja, że pominięcie któregokolwiek z etapów wydawania wyroku powoduje, że wyrok ten nie wywołuje skutków prawnych. Jeśli nie został prawidłowo ogłoszono (niezależnie od tego, czy do ogłoszenia w ogóle nie doszło czy wadliwie od niego odstąpiono w trybie art. 100 § 1a KPK), dokument oznaczony jako „wyrok”, nawet jeśli spełnia pozostałe wymogi (np. jest podpisany przez wszystkich członków składu orzekającego) jest orzeczeniem nieistniejącym.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
