Pytanie prawne
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Kielcach zostało przekazane do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego:
W jakim terminie sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, stwierdzając przy rozpoznaniu sprawy oczywistą obrazę przepisów, poucza sędziego, asesora sądowego wchodzących w skład sądu orzekającego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień, o jakiej mowa w art. 40 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072; dalej: PrUSP) i w jakim terminie po złożeniu wyjaśnień może być wydane postanowienie zawierające wytknięcie uchybienia?
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że w pierwotnym brzmieniu art. 40 § 1 PrUSP nie zapewniono członkowi składu orzekającego prawa złożenia wyjaśnień do wytknięcia sądowi uchybienia. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował wskazaną regulację uznając przepis w tym zakresie za niezgodny z art. 2 Konstytucji RP (zob. wyrok TK z 15.1.2009 r., K 45/07, Legalis. TK uznał, że ustawodawca w postępowaniu wytykowym pominął zasadę audiatur et altera pars. Obowiązująca wówczas regulacja zawierała uprawnienie sądu odwoławczego do żądania wyjaśnień od przewodniczącego posiedzenia a nie możliwość wysłuchania sędziego orzekającego w pierwszej instancji i zajęcia przez niego stanowiska w tej sprawie. Jak podkreślono następstwa wytyku odnoszą się do konkretnych praw i mają materialne konsekwencje, dlatego otwarcie określonej drogi wyjaśniającej dla członków składu jest konieczne.
Wytknięcie sądowi uchybienia
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 40 § 1 PrUSP, sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów, niezależnie od innych uprawnień, wytyka uchybienie właściwemu sądowi. Przed wytknięciem uchybienia poucza się sędziego, asesora sądowego wchodzących w skład sądu orzekającego w pierwszej instancji o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w terminie 7 dni. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy. O wytknięciu uchybienia sąd apelacyjny lub sąd okręgowy, zawiadamia prezesa właściwego sądu, a w przypadkach poważniejszych uchybień – także Ministra Sprawiedliwości. Od postanowienia zawierającego wytknięcie uchybienia przysługuje odwołanie do SN. Do akt osobowych sędziego lub asesora sądowego załącza się odpis prawomocnego postanowienia zawierającego wytknięcie uchybienia, ja również złożone przez niego wyjaśnienia oraz odwołanie.
Możliwość złożenia wyjaśnień
W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że art. 40 § 1 PrUSP nie uwzględnia cezury czasowej, wyznaczonej datą orzekania w przedmiocie środka odwoławczego. Sama procedura wytyku judykacyjnego jest rozciągnięta w czasie i obejmuje kilka etapów. Rozpoczyna się w toku narady nad wyrokiem, gdy sędzia sprawozdawca lub inny członek składu orzekającego zwraca uwagę na wadę orzeczenia sądu I instancji. Jeśli pozostali członkowie składu orzekającego podzielą to stanowisko, musi ono następnie znaleźć odzwierciedlenie w pisemnych motywach wyroku sądu II instancji. Po podpisaniu uzasadnienia orzeczenia podejmowane są kolejne czynności. W orzecznictwie wyrażono pogląd, że prawidłowym działaniem jest zwrócenie się przez sąd II instancji do sędziego z informacją o możliwości złożenia wyjaśnień na piśmie w dniu doręczenia pełnomocnikowi strony uzasadnienia. A po złożeniu wyjaśnień wydanie postanowienie w przedmiocie wytyku w terminie 14 dni (zob. wyrok SN z 12.12.2018 r., III PO 10/18, Legalis). Drugie stanowisko zakłada konieczność wydania, już w chwili orzekania w przedmiocie środka zaskarżenia przez sąd odwoławczy, postanowienia w przedmiocie uruchomienia procedury określonej w art. 40 § 1 PrUSP. Natomiast niezwłocznie po wpłynięciu wyjaśnień lub upływie terminu do ich złożenia sąd odwoławczy jest zobowiązany do wydania postanowienie dotyczącego wytknięcia uchybienia (zob. wyrok SN z 28.8.2019 r., II KO 56/19, Legalis).
W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że mechanizm gwarancyjny wprowadzony po wyroku TK powoduje, iż postanowienie w przedmiocie wytyku będzie zawsze wydane nie „przy”, ale „po” rozpoznaniu sprawy przez sąd II instancji. Jednak ustawodawca nie określa terminów czynności procesowych podejmowanych przez sąd w ramach procedury wytyku. W przepisach precyzyjnie uregulowano jedynie terminy, w jakich sędzia lub asesor może skorzystać z gwarancji procesowych przez złożenie wyjaśnień i wniesienia odwołania. SN wskazał również na hipotetyczną możliwość nadużywania tej instytucji i wpływania za jej pomocą na niezawisłość sędziów. Praktyka orzecznicza wskazuje, że wykładnia art. 40 ust. 1 PrUSP jest rozbieżna, a terminy, o jakich mowa w tym przepisie, stosowane są przez sądy dowolnie. Zazwyczaj obejmują one okresy od kilku do kilkunastu dni, natomiast w skrajnych przypadkach, tak jak w rozpoznawanej sprawie, nawet do kilku miesięcy.
Stanowisko SN
SN uznał, że sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, stwierdzając przy rozpoznaniu sprawy oczywistą obrazę przepisów, poucza sędziego, asesora sądowego, wchodzących w skład sądu orzekającego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w dniu wydania orzeczenia. Postanowienie zawierające wytknięcie uchybienia powinno być wydane niezwłocznie po złożeniu wyjaśnień lub upływie terminu do ich złożenia. SN podkreślił, że zapewnienie standardu konstytucyjnego wymaga, aby wdrożenie procedury wytyku miało ścisły związek funkcjonalny i czasowy z rozpoznaniem sprawy.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
