Stan faktyczny
Na mocy ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1468) rozszerzono kręg postanowień zaskarżalnych zażaleniem podlegającym rozpoznaniu nie przez sąd II instancji, a przez inny skład sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. W związku z tym coraz częściej zdarzają się sytuacje, w których nawet profesjonalni pełnomocnicy wnoszą zażalenie do sądu niewłaściwego. W jednej z takich spraw skierowano do Sądu Najwyższego pytanie prawne:
1. Czy zażalenie do innego składu sądu I instancji złożone przez profesjonalnego pełnomocnika skierowane do niewłaściwego sądu powinno podlegać odrzuceniu z uwagi na fakt, iż profesjonalny pełnomocnik dokonał doboru niewłaściwego środka zaskarżenia?
w przypadku udzielenia odpowiedzi pozytywnej:
2. Czy postanowienie o odrzuceniu zażalenia powinien wydać sąd, do którego zażalenie skierowano?”
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że zgodnie z wydaną kilkanaście lat temu uchwałą SN (zob. uchwała SN [7] z 15.5.2013 r., III CZP 91/12, OSNC Nr 10/2013, poz. 112), nieprawidłowe wskazanie sądu odwoławczego nie jest podstawą do odrzucenia środka zaskarżenia lub jego brakiem formalnym. Interpretacja taka wynikała z tego, że z żadnego przepisu postępowania wprost nie wynika, że zażalenie takie jest niedopuszczalne, brak jest też wystarczających argumentów do przyjęcia, że zażalenie skierowane do niewłaściwego sądu podlega odrzuceniu jako z innych przyczyn niedopuszczalne (art. 370 w zw. z art. 397 § 2 KPC). Sąd II instancji wskazał, że uchwała ta nie tylko została wydana w innym stanie prawnym, ale nie rozstrzyga istniejących na tle tego problemu wątpliwości. W rezultacie w dalszym ciągu zapadają orzeczenia, w których stwierdza się, że zażalenie skierowane do niewłaściwego sądu jest niedopuszczalne i podlega odrzuceniu (zob. postanowienie SN z 7.6.2019 r., II CZ 37/19; postanowienie SN z 10.1.2019 r., II CZ 85/18, Legalis).
Sąd II instancji wskazał, że przyjęcie stanowiska wyrażonego w wyżej wskazanej uchwale prowadziłoby do tego, że zobowiązanym do dokonania czynności związanych z postępowaniem międzyinstancyjnym wobec zażalenia poziomego, czyli skierowanego do innego składu sądu I instancji, musiałby być sąd wyższego rzędu, który przekazywałby to zażalenie postanowieniem do sądu właściwego. Oznaczałoby to nieuzasadnione obciążenie sądów wyższych instancji, poprzez wdrażanie procedury naprawczej przewidzianej w art. 130 § 1 KPC, sprawami, które nie należą do ich właściwości.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie, przekazuje je do rozpoznania sądowi właściwemu, co dotyczy również sytuacji, gdy zażalenie zostało błędnie skierowane do sądu II instancji, zaś właściwym do jego rozpoznania jest inny skład sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. W ocenie Sądu Najwyższego zmiana stanu prawnego dokonana ustawą z 4.7.2019 r. – uchylenie wstępnej kontroli środka odwoławczego w sądzie a quo i poszerzeniu kręgu postanowień zaskarżalnych zażaleniem poziomym, czyli podlegającym rozpoznaniu przez inny skład sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, nie ma wpływu na aktualność takiej interpretacji przepisów. Zażalenie to nie stanowi konstrukcyjnie odmiennego środka zaskarżenia, lecz stanowi jedno z wielu przewidzianych ustawą odstępstw od klasycznego modelu zażalenia, którego wyrazem są de lege lata art. 394 i art. 395-397 KPC. W rezultacie w sytuacji, w której błąd strony polega jedynie na do skierowania środka zaskarżenia do niewłaściwego sądu, przy jednoczesnym zachowaniu wszystkich pozostałych wymagań związanych zarówno z treścią środka zaskarżenia, jak i ustawowymi przesłankami jego dopuszczalności, sankcja w postaci odrzucenia zażalenia byłaby zbyt daleko idąca i nieproporcjonalna do wagi uchybienia.
