Zażalenie poziome w nowelizacji KPC

Niedostatki dotychczasowego modelu postępowania zażaleniowego (tzw. zażalenie poziome) w zakresie kontroli rozstrzygnięć sądu w kwestiach incydentalnych

Dotychczasowy model postępowania zażaleniowego w zakresie kontroli rozstrzygnięć sądu w kwestiach incydentalnych, które nie są jednocześnie rozstrzygające dla całego postępowania, nie do końca się sprawdza. Zastrzeżenia budzi zwłaszcza kwestia przewlekłości postępowania zażaleniowego, które co do zasady, miało stanowić jedynie postępowanie pomocnicze. Tymczasem czas jego trwania zaczyna być porównywalny do czasu rozpatrywania apelacji. Ponadto, postępowanie zażaleniowe często bywa wykorzystywane przez strony do przewlekania postępowania głównego. Kolejną ważną kwestią, na którą zwrócił uwagę ustawodawca jest dotychczasowa konieczność zajmowania się przez sąd II instancji kwestiami incydentalnymi, o podobnej wadze procesowej.

Jak podkreślono w uzasadnieniu do nowelizacji KPC, obecny model postępowania zażaleniowego ma trzy warianty, w których postanowienie może zostać wydane przez trzy różne podmioty. Pierwszy z nich przewiduje, że postanowienie wydaje referendarz sądowy i podlega ono kontroli w drodze skargi na postanowienie referendarza. Drugi wariant dopuszcza wydanie postanowienia przez sąd I instancji i kontrolowane go w toku postępowania zażaleniowego przez sąd II instancji. Ostatni, trzeci wariant zakłada natomiast, że postanowienie może zostać wydane przez sąd II instancji i kontrolowane w drodze zażalenia do innego składu sądu II instancji. Jest to tzw. zażalenie poziome. Warto zaznaczyć, że każdy z tych wariantów można zastosować do rozstrzygnięcia tego samego zagadnienia. Zasadniczą różnicą pomiędzy nimi jest stopień ich skomplikowania i nakład pracy sędziów, niezbędny do przeprowadzenia poszczególnych czynności. Ustawodawca uznał jednak, że dotychczasowa praktyka wyraźnie wskazuje, że najefektywniejsze jest stosowanie zażalenia poziomego oraz wariantu postępowania zażaleniowego, w którym w kwestiach incydentalnych orzekają referendarze sądowi.

Zasada rozpoznawania spraw incydentalnych przez sąd tej samej instancji 

Ustawodawca uznał, że niezbędna jest nowelizacja omawianego wyżej postępowania zażaleniowego, tak, aby przyspieszyć postępowania, zmniejszyć obciążenia sądów wyższego szczebla czy też zapobiec rozstrzyganiu kwestii incydentalnych przez sądy II instancji. W związku z tym nowelizacja wprowadza do postępowania cywilnego zasadę rozpoznawania spraw incydentalnych przez sąd tej samej instancji. Wyjątek stanowić będą orzeczenia kończące postępowanie lub przerywające bieg postępowania w danym sądzie. Dzięki temu wyraźnie rozgraniczone zostaną kompetencje sądów I i II instancji, tak, aby te ostatnie zajmowały się merytoryczną kontrolą wyniku postępowania sądowego.

Warto podkreślić, że omawiane zmiany bazują na ugruntowanej już w praktyce instytucji zażalenia poziomego, której dodatkową zaletą jest obniżenie kosztów postępowania. Ponadto, z uwagi na brak konieczności przesyłania akt sądowych między sądami, instytucja ta wpływa też pozytywnie na redukcję niedogodności organizacyjnych.

Omawiane zmiany ujęte zostały w art. 394 § 1, art. 394^1a i art. 394^1b KPC.

Wyjątki od stosowania instytucji zażalenia poziomego

Nowelizacja sprawia, że co do zasady, w postępowaniach zażaleniowych w zakresie kontroli rozstrzygnięć sądu w kwestiach incydentalnych, stosowana powinna być instytucja zażalenia pozimowego. Ustawodawca przewidział jednak szczegółowe wyjątki od jej stosowania, które obejmują następujące kategorie spraw, które choć incydentalne, często decydują o bycie lub toku sprawy:

W powyższych kwestiach ustawodawca zdecydował, że ich kontrola podlegać będzie sądowi II instancji.

W sytuacji, gdy postanowienie należało będzie do obu grup naraz, ustawodawca przewidział stosowną regułę kolizyjną, zgodnie z którą zażalenie rozpoznaje sąd II instancji. Identyczne rozwiązanie przewidziane zostało w sytuacji, gdy w sądzie I instancji nie da się utworzyć składu do rozpoznania zażalenia (art. 394 § 1, art. 394^1a i art. 394^1b KPC).

Termin do wniesienia zażalenia

W związku ze zmianą zasad uzasadniania postanowień termin do wniesienia zażalenia należy ujednolicić na tydzień od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem, a jako wyjątek przewidzieć sytuację, gdy sąd odstąpił od uzasadnienia zaskarżonego postanowienia po myśli proj. art. 357 § 6. Odpowiednią regulację zawiera proj. art. 394 § 2.

Postępowanie odwoławcze

Omawiana nowelizacja KPC przewiduje wprowadzenie instytucji zażalenia poziomego także do postępowania odwoławczego. Tutaj także katalog postanowień podlegających takiemu zaskarżeniu został dokładnie określony (art. 394² KPC). Znalazło się w nim m.in. postanowienie o odrzuceniu apelacji, jak również postanowienia, których przedmiotem jest: odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zwrot kosztów procesu, o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia.

Warto zaznaczyć, że ustawodawca utrzymał zasadę, zgodnie z którą rozpoznanie zażalenia następuje na posiedzeniu niejawnym. Dotyczy to sądów I i II instancji i następuje w składzie trzech sędziów. Do postępowania zażaleniowego w dalszym ciągu zastosowanie znajdą odpowiednie przepisy o postępowaniu apelacyjnym (art. 396 i art. 397 KPC).

Postępowanie egzekucyjne 

W związku z podrzędną pozycją postępowania egzekucyjnego wobec postępowania rozpoznawczego, ustawodawca zdecydował, że również w tym postępowaniu wprowadzona zostanie instytucja zażalenia poziomego (art. 767⁴ § 11 KPC).

Przewidywane korzyści wynikające z wprowadzenia omawianych zmian

Ustawodawca przewiduje, że omawiane zmiany przyniosą wymierne korzyści:

Omawiane zmiany wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia nowelizacji.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →