Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w K. orzeczeniem z 28.2.2018 r., III K 176/17, stwierdził, że oświadczenie lustracyjne złożone przez A.P. 26.8.2017 r. jest zgodne z prawdą. W oświadczeniu złożonym na podstawie art. 20 ust. 5 ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1633; dalej: UjawDokIPNU), A.P. podał, że nie pracował, nie pełnił służby, ani nie był świadomym i tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa w rozumieniu przepisów tej ustawy.
Apelację wniósł na niekorzyść lustrowanego prokurator Oddziałowego Biura Lustracyjnego IPN-KŚZpNP w K. Po jej rozpoznaniu, Sąd Apelacyjny w K. zaskarżone orzeczenie utrzymał w mocy.
Kasację wniósł na podstawie art. 21b ust. 6 pkt 1 UjawDokIPNU w zw. z art. 521 § 1 KPK Prokurator Generalny. Zaskarżył orzeczenie w całości na niekorzyść lustrowanego A.P., zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie dyspozycji art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 UjawDokIPNU w związku z art. 129 ustawy z 6.4.1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (t.j. Dz.U. z 1999 r. Nr 51, poz. 526; dalej: UOPU), art. 433 § 2 KPK i 457 § 3 KPK w zw. z art. 7 KPK.
Podnosząc zarzuty, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w drugiej instancji Sądowi Apelacyjnemu w K.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść lustrowanego, uchylił zaskarżone orzeczenie oraz poprzedzające je orzeczenie Sądu Okręgowego w K. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasację Prokuratora Generalnego, wniesioną przed upływem terminu wskazanego w art. 524 § 3 KPK, należało uznać za oczywiście zasadną, co uprawniało do jej rozpoznania na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. Nie zmienia tego poglądu fakt, że zarzut pierwszy skargi – naruszenia prawa materialnego został postawiony nietrafnie w sytuacji, gdy Sąd Apelacyjny w Krakowie, utrzymując w mocy orzeczenie Sądu I instancji, prawa tego nie stosował, jak też, z uwagi na regułę ne peius, nie mógł zastosować, o ile skutkiem tego miałaby być zmiana tego orzeczenia przez stwierdzenie, że lustrowany złożył oświadczenie niezgodne z prawdą.
Zasadnie skarżący wskazał natomiast na rażącą obrazę przez Sąd odwoławczy przepisów art. 433 § 2 KPK i 457 § 3 KPK w zw. z art. 7 KPK, przy czym należy zauważyć, że treść tego zarzutu co do istoty nie odbiega od pierwszego zarzutu, skoro wskazuje na niesłuszne podzielenie przez ten Sąd poglądu Sądu I instancji co do przynależności strukturalnej oraz trybu rozwiązania wydziałów łączności wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych, w tym Wydziału Łączności WUSW w K.
Według poczynionego w sprawie ustalenia, poddany lustracji A.P., od 1.7.1969 r. funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej, od 16.9.1985 r. pełnił służbę w Wydziale Łączności WUSW w K., a po zmianie ustrojowej kontynuował ją, do 31.3.1991 r., jako policjant w Wydziale Łączności KWP w K. Sądy obu instancji stanęły na stanowisku, że taki przebieg drogi zawodowej lustrowanego nie może prowadzić do uznania, że pełnił on służbę w organach bezpieczeństwa państwa (PRL) w rozumieniu ustawy lustracyjnej, chociaż miały w polu widzenia uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 14.10.2015 r., III UZP 8/15, Legalis w której stwierdzono, że „osoba pełniąca w latach 1984–1990 służbę w Zarządzie Łączności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Wydziałach Łączności Wojewódzkich Urzędów Spraw Wewnętrznych jest osobą, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 15b ust. 1 ustawy z 18.2.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 723) w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 UjawDokIPNU. Sądy orzekające w niniejszej sprawie, zwracając uwagę na wynikającą z art. 8 § 1 KPK zasadę samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego uznały jednak, że to stanowisko Sądu Najwyższego nie jest dla nich wiążące, zwłaszcza, że zostało wyrażone na potrzeby innego niż lustracyjne postępowania. Należy jednak mieć na uwadze, że zaskarżone kasacją orzeczenie obecnie trzeba oceniać nie tylko na gruncie wspomnianej uchwały SN oraz, co oczywiste, przepisów prawa, ale też mając w polu widzenia, że po dacie wydania przedmiotowego orzeczenia lustracyjnego Sąd Najwyższy, orzekając tym razem w Izbie Karnej, nie odstąpił od poglądu wyrażonego w uchwale z 14.10.2015 r., III UZP 8/15, Legalis. W uchwale składu siedmiu sędziów z 26.5.2021 r., I KZP 12/20, Legalis wydanej w związku z wystąpieniem Rzecznika Praw Obywatelskich, wskazał, że „Osoba, która pełniła w latach 1984–1990 służbę w Wydziale Łączności Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych i która na podstawie art. 149 ust. 1 ustawy z 6.4.1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1882; dalej: PolicjaU) z chwilą rozwiązania Milicji Obywatelskiej stała się policjantem, jest osobą, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 UjawDokIPNU.
Funkcjonariusz MO a nie SB
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w sprawie A.P. aprobuje powyższe stanowisko wyrażone w odniesieniu do postępowania lustracyjnego, zresztą tożsame ze stanowiskiem wyrażonym przez kilka sądów apelacyjnych w szeregu orzeczeniach przytoczonych w kasacji. Zbędne jest przytaczanie całego wywodu zaprezentowanego w cytowanej uchwale, celowe będzie jednak powtórzenie, że fakt, iż dana osoba była funkcjonariuszem MO a nie SB i następnie nabyła status policjanta w rozumieniu PolicjaU nie wyklucza możliwości uznania, że pełniła ona służbę w organie bezpieczeństwa państwa w rozumieniu ustawy lustracyjnej. Nie oznacza też, że w sposób konieczny jednostka, w której funkcjonariusz MO pełnił służbę, w szczególności wydział łączności wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych, nie stanowiła organu bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 5 UjawDokIPNU. Wyrażona w tych przepisach istota definicji ustawowej określającej pojęcie „organu bezpieczeństwa publicznego”, w którym służba podlega ujawnieniu w oświadczeniu lustracyjnym, sprowadza się do wykazania podległości organizacyjnej danej jednostki w pionie struktury Służby Bezpieczeństwa.
Kryterium pomocniczym jest fakt likwidacji tych jednostek na mocy art. 129 ust. 1 UOPU, który przesądzał o rozwiązaniu Służby Bezpieczeństwa z mocy ustawy. Akty organizacyjne wykonujące tę normę ustawową pozwalają na wnioskowanie, że jednostki likwidowane na ich podstawie traktowane były, jako elementy struktury organizacyjnej Służby Bezpieczeństwa. Dotyczy to w szczególności wydziałów łączności wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych, które objęte zostały zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych nr 043/90 z 10.5.1990 r. w sprawie zaprzestania działalności Służby Bezpieczeństwa, wydanym w celu wykonania postanowień art. 129 UOPU. W § 6 zarządzenie to stanowiło, że zadania realizowane między innymi przez Zarząd Łączności MSW i jego ogniwa terenowe, pozostają niezmienione do czasu zakończenia reorganizacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Z tego wynika, że wydział łączności wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych spełniał przesłankę odwołującą się do struktury organizacyjnej Służby Bezpieczeństwa. Ponadto, wymienienie w § 6 ust. 1 zarządzenia, wydanego w celu wykonania przepisu stanowiącego o likwidacji Służby Bezpieczeństwa, Zarządu Łączności MSW oraz podległych mu ogniw terenowych, świadczy, że w chwili utworzenia Urzędu Ochrony Państwa jednostki te funkcjonowały w strukturach Służby Bezpieczeństwa i jako takie podlegały rozwiązaniu z mocy prawa. To z kolei przesądza o wystąpieniu przesłanki opisanej w art. 2 ust. 3 UjawDokIPNU. W wymienionej uchwale I KZP 12/20, Legalis Sąd Najwyższy nadmienił też, że akty wewnętrzne, jakim było wspomniane zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych mogą, a niekiedy muszą, być podstawą ustaleń o charakterze historycznym, pozwalającym na zakwalifikowanie danych struktur organizacyjnych pod kategorie wskazane w ustawie.
Nie budzi wątpliwości fakt, że decyzja Sądu Najwyższego jest słuszna, ponieważ mający odpowiednie zastosowanie w postępowaniu lustracyjnym art. 454 § 1 KPK przemawiał za uchyleniem orzeczenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. Zawsze jednak wymaga wnikliwej analizy czy osoba poddana lustracji miała pełną świadomość, że pełniła służbę w organach bezpieczeństwa. Dla poparcia wyrażonego poglądu należy przywołać uchwałę z 26.5.2021 r., I KZP 12/20, w której Sąd Najwyższy, stwierdził, że błąd ten w odniesieniu do charakteru służby pełnionej w wydziale łączności wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych może zostać uznany za usprawiedliwiony i wykluczyć odpowiedzialność za złożenie nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego. W takim wypadku właściwa jest odmowa wszczęcia albo umorzenie już wszczętego postępowania lustracyjnego (zob. postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 28.9.2006 r., I KZP 20/06, Legalis).
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
