Posiedzenia niejawne
Modyfikacji podlegać będzie przepis dotyczący możliwości przeprowadzania posiedzeń niejawnych – i to w taki sposób, że procedowanie poza rozprawą stanie się regułą.
Nowe brzmienie przepisu art. 15zzs1 KoronawirusU wskazuje, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu 1 roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów KPC:
1) Rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w nich uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu. Od takiego sposobu procedowania można odstąpić tylko w przypadku, jeżeli rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a odbycie posiedzenia w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących.
Ustawa nie wskazuje jednakże jakie przypadki należy uznać za konieczne. Ocena wystąpienia tej przesłanki zależeć będzie od stanowiska sądu. Praktyka pokaże czy uwzględniane będą wnioski stron postępowania o przeprowadzenie tradycyjnej rozprawy, jeżeli te uzasadniać będą wniosek gwarancją swoich praw procesowych powiązanych z możliwością prezentowania argumentów bezpośrednio przed sądem.
Z dotychczasowej praktyki już zresztą wynika, że to nie charakter sprawy decyduje o sposobie procedowania, a po prostu możliwości techniczne danego sądu. W tzw. małych sądach regułą jest przeprowadzanie rozpraw tradycyjnych w każdej sprawie. Sposób rozstrzygania sprawy zależeć może zatem wyłącznie od umiejscowienia i wielkości sądu, co nie ma już wówczas w ogóle związku z zasadami procedury cywilnej.
2) Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, gdy nie można przeprowadzić rozprawy lub posiedzenia jawnego na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.
Ta regulacja z kolei wprost wskazuje na możliwość odstąpienia od reguły jawnego rozpoznania sprawy ze względów wyłącznie technicznych.
3) W I i II instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie 1 sędziego, ale prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.
Wśród zmian dotyczących (nie)jawności posiedzeń sadowych znajduje się przepis dotyczący składu sądu.
Z uzasadnienia projektowanych zmian wynika, że zmiana ta podyktowana jest zagrożeniem epidemiologicznym, jakie stwarzają sobie nawzajem trzy osoby zasiadające wspólnie w składzie sądu. Dalej czytamy: „Nie ma bowiem znaczenia, czy w sprawie orzeka jeden czy trzech sędziów. Nie ma obiektywnych i sprawdzalnych danych pozwalających na przyjęcie, że wyrok wydany w składzie jednego sędziego jest mniej sprawiedliwy niż wydany w poszerzonym składzie, czy też że sprawa została mniej wnikliwie zbadana przez jednego sędziego niż trzech. Pojawiające się w tym zakresie supozycje są głęboko krzywdzące dla sędziów i świadczą jedynie o braku znajomości metodyki pracy sędziego. Oznaczałoby to również swoiste votum nieufności dla wiedzy i umiejętności ciężko pracujących sędziów w sądach pierwszej instancji, którzy de facto, mając mniejsze doświadczenie i w założeniu wiedzę niż ich koledzy z wyższej instancji, muszą rozpoznać daną sprawę równie rzetelnie i wnikliwie.”
Takie uzasadnienie projektowanych zmian budzi refleksję co do konieczności funkcjonowania w ogóle w procedurze cywilnej składów sądów innych niż skład 1 sędziego. Projektowana zmiana (i jej uzasadnienie) to bardzo duże odstępstwo od ugruntowanych i do tej pory niepodważalnych, podstawowych zasad rozpoznawania spraw sądowych.
Posiedzenia w sądach administracyjnych
Podobne regulacje dotyczyć będą NSA i WSA, z tym że ustawodawca nie zdecydował się na zmiany w zakresie składu sądu.
Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu art. 15 zzs4 KoronawirusU w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich NSA nie jest związany wnioskiem strony o przeprowadzenie rozprawy. W przypadku skierowania sprawy podlegającej rozpoznaniu na rozprawie na posiedzenie niejawne, NSA proceduje w składzie 3 sędziów.
WSA oraz NSA przeprowadzają rozprawę przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w niej uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu. Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach sąd orzeka w składzie 3 sędziów.
E-maile
Najwięcej emocji wśród fachowych pełnomocników budzi projektowana zmiana w zakresie doręczeń korespondencji sądowej.
Nowy przepis art. 15zzs9 KoronawirusU wskazuje, że w sprawach wskazanych w art. 15zzs1 KoronawirusU (czyli tych, gdzie możliwe jest odstąpienie od przeprowadzenia rozprawy) pierwsze pismo procesowe wnoszone przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego albo Prokuratorię Generalną RR powinno zawierać adres służbowej poczty elektronicznej i numer telefonu. W braku możliwości wykorzystania systemu teleinformatycznego cyfrowe odwzorowania pism procesowych, zawiadomień, wezwań i orzeczeń sąd doręcza fachowemu pełnomocnikowi na wskazany adres służbowej poczty elektronicznej.
O ile zmiany w zakresie usprawnienia doręczeń korespondencji sądowej poprzez wykorzystanie metod elektronicznych są przez adwokatów i radców prawych oczekiwane od dawna, o tyle sprzeciw budzą reguły uznawania korespondencji za doręczoną. W projektowanych zmianach czytamy bowiem, że cyfrowe odwzorowania pism procesowych, zawiadomień, wezwań i orzeczeń uznaje się za doręczone w następnym dniu roboczym od chwili wprowadzenia ich przez sąd do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby adresat mógł zapoznać się z jego treścią.
Doręczenie według nowych reguł wywołuje skutki procesowe określone w KPC właściwe dla doręczenia odpisu pisma procesowego, zawiadomienia, wezwania lub odpisu orzeczenia.
Regulacje powyższe wprowadzają w zasadzie fikcję doręczenia, co może zagrażać interesom stron postępowania. Od fachowych pełnomocników oczekuje się bowiem, że będą w zasadzie bez przerwy kontrolować korespondencję mailową i nie będą mieli żadnego wpływu na możliwość zapoznania się z kierowaną do nich korespondencją.
Co w przypadku problemów technicznych ze skrzynką pocztową, wyjazdem w miejsce bez dostępu do Internetu czy chociażby kilku dni urlopu? A co jeśli pełnomocnik nie będzie posiadał służbowego adresu mailowego? Czy będzie to brak formalny pisma procesowego? Jakie skutki procesowe taki brak będzie wywoływał?
Wejście przepisów w życie
Opisane zmiany mają wejść w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia ustawy nowelizującej.
