Bank „G.” S.A. w 2014 r. udzielił A.B. kredytu w wysokości 24 tys. zł na 6 lat, przy czym część kwoty była przeznaczona na spłatę kredytu wcześniej udzielonego przez tego samego kredytodawcę, zaś pozostała na cele konsumpcyjne. Ponieważ A.B. niedługo po zawarciu umowy zaprzestała spłaty rat, Bank „G.” S.A. wypowiedział jej umowę, a gdy dłużniczka nie spłaciła należnej kwoty, wystąpił z pozwem. Sąd I instancji ustalił, że umowa kredytowa została zawarta pomimo tego, iż A.B. w chwili udzielania kredytu była niewypłacalna, uzyskiwała wynagrodzenie w wysokości ok. 1 tys. zł netto miesięcznie, zaś rata wynosiła 554 zł. A.B. dowodziła, że zawarła umowę tylko dlatego, iż namówiła ją do tego zatrudniona w Banku „G.” S.A. koleżanka, zaś kredytodawca znał jej sytuację finansową i miał świadomość, że jest niewypłacalna. W art. 70 ust. 1 PrBank uzależniono przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy, czyli zdolności do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Osobie fizycznej, która nie ma zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu jedynie pod warunkiem ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia jego spłaty. Sąd I instancji uwzględnił powództwo stwierdzając, że naruszenie przez powoda obowiązku wynikającego z art. 70 ust. 1 PrBank nie ma wpływu na ważność umowy kredytowej. Jedyne sankcje jakie grożą bankowi z tego tytułu, to sankcje administracyjne.
Natomiast Sąd II instancji powziął wątpliwości co do skutków tego naruszenia, wyrażone w pytaniu prawnym skierowanym do Sądu Najwyższego. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że zakaz udzielenia kredytu konsumentowi niemającemu zdolności kredytowej odzwierciedla istotny cel społeczno-gospodarczy w postaci ochrony tego konsumenta przed popadnięciem w spiralę zadłużenia, dlatego bank jest zobowiązany do badania tej zdolności bez względu na status osoby ubiegającej się o kredyt, wysokość wnioskowanej kwoty, cel i charakter kredytu (zob. wyrok SO w Kielcach z 11.6.2014 r., II Ca 452/14, Legalis. Co więcej, obowiązki banku nie sprowadzają się wyłącznie do badania sytuacji finansowej i gospodarczej na etapie wniosku o kredyt, ale także po zawarciu umowy. Bank ma prawo badać, czy kredytobiorca po otrzymaniu kredytu nie utracił zdolności kredytowej lub czy jego zdolność do spłaty kredytu nie jest zagrożona (zob. wyrok SA w Warszawie z 10.1.2019 r., VII AGa 1643/18, Legalis).
Sąd II instancji wskazał, że w tej sprawie należy zbadać dwa aspekty ewentualnej nieważności umowy kredytowej. Jeden dotyczy niezgodnego z prawdą celu umowy, czyli okoliczności jej zawarcia – pozwana twierdzi bowiem, że zawarcie umowy kredytu konsumenckiego nastąpiło na prośbę osoby trzeciej. Natomiast drugi dotyczy uchybień Banku „G.” S.A. w realizacji obowiązku należytego zbadania zdolności kredytowej klientki oraz zawarcia umowy pomimo jej braku. Sąd podkreślił, że ustawodawca nałożył na banki zakaz udzielenia kredytu podmiotom, które nie mają zdolności kredytowej, zaś wyjątki od tej zasady są wyraźnie wskazane w ustawie. W orzecznictwie przyjmuje się, że publicznoprawny charakter tego zakazu powoduje, iż niesprawdzenie zdolności kredytowej konsumenta przez bank lub zawarcie umowy kredytu po przeprowadzeniu analizy, której rezultatem jest stwierdzenie braku takiej zdolności, nie powoduje nieważności umowy kredytu (zob. wyrok SA w Białymstoku z 6.11.2014 r., I ACa 452/14, Legalis; wyrok SO w Kielcach z 11.6.2014 r., II Ca 452/14, Legalis; wyrok SA w Warszawie z 7.5.2014 r., VI ACa 945/13, Legalis). Niedopełnienie obowiązku weryfikowania zdolności kredytowej może natomiast skutkować zastosowaniem wobec banku sankcji w ramach nadzoru bankowego lub odpowiedzialnością karną za wykroczenie.
Jednak w ocenie Sądu II instancji, wykładnia art. 70 ust. 1 PrBank w zw. z art. 9 KredytKonsU dokonywana z uwzględnieniem brzmienia i celu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 133, s. 66 ze zm. i nast.) może prowadzić do wniosku, że brak zbadania albo nienależyte zbadanie zdolności kredytowej konsumenta przez bank wywiera również skutek prywatnoprawny. Ponieważ ani KredytKonsU ani PrBank nie określają sankcji za naruszenie tych obowiązków banku, to skutek prywatnoprawny należy rozważyć na gruncie art. 58 § 1 i 2 KC. Jednocześnie Sąd stwierdził, że jeżeli przy zastosowaniu zasad wykładni prawa nie da się wywieść skutku nieważności umowy, z uwagi na brak innego przepisu pozwalającego na pełne zastosowanie dyrektywy 2008/48, może to prowadzić do uznania, że nie doszło do implementacji dyrektywy w tym zakresie.
Sąd wskazał na dwa poglądy dotyczące zakresu zastosowania art. 58 § 1 KC, jeden ograniczający nieważność jedynie do treści czynności prawnej i celu jej dokonania, oraz drugi rozszerzający ją również na tryb dokonania czynności. W uzasadnieniu pytania prawnego stwierdzono, że dopuszczalność wykładnia rozszerzającej powinna zostać rozważona z uwzględnieniem nie tylko trwałych wartości, takich jak porządek publiczny, ale również interesów każdej ze stron czynności prawnej oraz proporcjonalność sankcji w stosunku do dokonanego naruszenia. Podkreślono również nadrzędny charakter autonomii woli stron w obszarze prawa prywatnego, który powoduje, że oddziaływanie na tę autonomię za pomocą sankcji nieważności bezwzględnej powinno być dokonywane jedynie wyjątkowo. W ocenie Sądu II instancji uwzględniając prokonstytucyjną wykładnię art. 58 § 1 KC (art. 76 Konstytucji RP) ochrona konsumenta przemawia za tym, aby w takiej sytuacji wystarczyło jednostronne naruszenie normy bezwzględnie obowiązującej skutkujące nieważnością umowy kredytu konsumenckiego na podstawie art. 58 § 1 KC, a zarzucenie drugiej stronie naruszenia zasad współżycia społecznego nie znosi zakazu skierowanego do banku udzielenia kredytu z powodu braku zdolności kredytowej konsumenta, obowiązku banku należytego zbadania tej zdolności kredytowej, weryfikacji uzyskanych informacji w dostępnych bazach danych oraz udzielenia konsumentowi rzetelnych informacji o braku zdolności kredytowej.
Sprawa zostawała zarejestrowana pod sygn. III CZP 2/21 i oczekuje na wyznaczenie terminu posiedzenia.
