Zawieszenie terminów procesowych w stanie zagrożenia epidemicznego

Stan faktyczny – odrzucenie skargi kasacyjnej

SN w sprawie z powództwa 4 osób przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń S.A. o zapłatę, po rozpoznaniu zażalenia powódek na postanowienie Sądu Apelacyjnego z 23.7.2020 r. uchylił zaskarżone postanowienie, którym odrzucono spóźnioną skargę kasacyjną.

Sąd Apelacyjny odrzucając skargę kasacyjną, wyjaśnił, że pełnomocnik powódek otrzymał odpis wyroku tego Sądu z uzasadnieniem 2.3.2020 r., natomiast skargę kasacyjną nadał w urzędzie pocztowym dopiero 10.7.2020 r. Obliczając bieg 2-miesięcznego terminu do wniesienia skargi kasacyjnej Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę przepis art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842; dalej: KoronawirusU), zgodnie z którym w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID bieg terminów procesowych i sądowych w postępowaniach sądowych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

Wskazał, że przepis ten wszedł w życie w 31.3.2020 r., co wynikało z art. 101 ustawy z 31.3.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 568, dalej: ZmKoronawirusU20 (1)), w którym nie został wymieniony jako mający moc wsteczną. Okres zawieszenia zakończył się – na podstawie art. 68 ust. 6 ustawy z 14.5.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875; dalej: DziałOsłSARSCoV2U lub „Tarcza 3.0”) – po upływie 7 dni od wejścia tej ustawy w życie, tj. 23.5.2020 r. Tarcza 3.0 uchyliła również m.in. art. 15zzs KoronawirusU. W rezultacie Sąd Apelacyjny obliczył, że przed okresem zawieszenia postępowania powódkom upłynęło 28 dni terminu dwumiesięcznego z art. 398⁵ § 1 KPC (od 2.3.2020 r. do 30.3.2020 r.), a następnie termin zaczął biec dalej od 24.5.2020 r.

W dniu wniesienia skargi kasacyjnej, tj. 10.7.2020 r. upłynęło łącznie 76 dni, co oznaczało – przy zastosowaniu art. 114 KC, nakazującego liczyć miesiąc za 30 dni – że termin dwumiesięczny (60 dni) został przekroczony.

Powódki złożyły zażalenie na to postanowienie.

Stanowisko SN

SN wskazał, że art. 15zzs ust. 1 KoronawirusU, wprowadzony nowelą z 31.3.2020 r. stanowił, iż w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID bieg terminów procesowych i sądowych w postępowaniach sądowych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

SA przyjął, że przepis ten wywarł skutek w postaci zawieszenia procesowego terminu ustawowego do wniesienia skargi kasacyjnej przez powódki od chwili wejścia w życie, tj. od 31.3.2020 r. do dnia wskazanego w art. 68 ust. 6 Tarczy 3.0, tj. do 23.5.2020 r. Bieg terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, zgodnie z art. 398⁵ § 1 KPC, rozpoczął się dla powódek 2.3.2020 r., a więc z chwilą doręczenia odpisu wyroku Sądu Apelacyjnego z uzasadnieniem ich pełnomocnikowi. Zdarzenie to miało więc miejsce przed wejściem w życie art. 15zzs KoronawirusU, a także przed wprowadzeniem 14.3.2020 r. stanu zagrożenia epidemicznego, który 20.3.2020 r. przeszedł płynnie w stan epidemii.

Kwestią wymagająca rozstrzygnięcia jest zakres czasowy oddziaływania art. 15zzs ust. 1 KoronawirusU a konkretnie oznaczenie początku okresu zawieszenia biegu terminów procesowych wyznaczonego przez ten przepis.

W doktrynie i orzecznictwie konkurują 2 stanowiska.

Zgodnie z jednym z nich – treść normatywna przepisu wyznacza okres zawieszenia przez odwołanie się do obiektywnych zdarzeń o początku i końcu wyznaczonym odpowiednim aktem prawnym, jakimi są stan zagrożenia epidemicznego oraz stan epidemii ogłoszony z powodu COVID. Zawieszenie biegu terminów procesowych – mimo że wprowadzone ustawą wchodzącą w życie już po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego i po ogłoszeniu stanu epidemii – kształtuje więc sytuację prawną podmiotów uczestniczących w postępowaniach m.in. sądowych w odniesieniu do całego, zakończonego już stanu zagrożenia epidemicznego ogłoszonego z powodu COVID, a także co do tej części stanu epidemii, który upłynął przed wejściem w życie art. 15zzs ust. 1 KoronawirusU.

Drugi pogląd, przyjęty przez Sąd Apelacyjny, akcentuje proceduralny charakter przepisów o zawieszeniu postępowania i odwołuje się do wywiedzionej z art. XV § 1 ustawy z 17.11.1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. Nr 43, poz. 297 ze zm; dalej: PWKPC) zasady, że przepisy procesowe zaczynają działać we wszystkich postępowaniach od chwili wejścia w życie, o ile innego ich skutku nie przewidują przepisy szczególne. Zwolennicy tego stanowiska wskazują na niezamieszczenie w art. 101 ZmKoronawirusU20 postanowień wskazujących na wsteczny skutek przepisów o zawieszeniu biegu terminów procesowych, z czego wnioskują o ich oddziaływaniu na przyszłość od 31.3.2020 r.

Zawarte w art. 15zzs ust. 1 KoronawirusU nawiązanie do stanu zagrożenia epidemicznego, stanowiącego w dniu uchwalania ustawy już zamknięty okres z przeszłości wyjaśniają możliwością ogłoszenia takiego stanu ponownie w przyszłości. Sąd Najwyższy, oceniając argumenty przemawiające za jednym lub drugim kierunkiem wykładni uznał, że proces interpretacji musi uwzględniać przede wszystkim treść budzącego wątpliwości przepisu, którą tłumaczyć należy z uwzględnieniem trwale przyjętych reguł interpretacyjnych, nie pomijając okoliczności jego uchwalenia, oraz jego przedmiotu i celu, jakiemu miał służyć. Art. 15zzs, podobnie jak cała KoronawirusU, w której został zamieszczony w wyniku jej nowelizacji, stanowi element prawodawstwa epizodycznego, powstałego w okresie nagłego wystąpienia epidemii o globalnym zakresie. Działania prawne mające zapobiec jej negatywnym skutkom i umniejszyć konsekwencje w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego następowały w drodze wydawania szeregu aktów prawnych w trybie pilnym. Akty te wykazywały luki i przeoczenia, uzupełniane następnie w drodze pośpiesznych nowelizacji, i dalekie były od kompleksowości, spójności i precyzji.

Dość wskazać, że art. 15zzs ust. 1 KoronawirusU stanowi o zawieszeniu terminów procesowych i sądowych, co – interpretowane dosłownie jako koniunkcja – wskazywałoby objęcie tym przepisem tylko tych terminów procesowych, które wynikają z zarządzenia sądu, gdyż taką konotacje prawną ma pojęcie termin procesowy i sądowy. Tym samym przepis nie odnosiłby się do terminów procesowych ustawowych, do których należy np. będący przedmiotem niniejszego postępowania termin do wniesienia skargi kasacyjnej. Nie budzi jednak wątpliwości Sądu Apelacyjnego, ani Sądu Najwyższego, że intencją ustawodawcy było objęcie zawieszeniem wszystkich terminów procesowych (ustawowych, sądowych i umownych), co wynika z celu wprowadzonego unormowania. Była nim ochrona stron przed negatywnymi skutkami upływu terminów procesowych w okresie paniki i chaosu związanego z pojawieniem się nieznanego wirusa i powszechnego lęku przed zakażeniem. Ten cel uzasadnia nie tylko przyjęcie szerszego, niżby wynikało z brzmienia przepisu, zakresu terminów procesowych objętych jego działaniem ale także ocenę, że jego zadaniem było zapewnienie ochrony przed upływem terminów procesowych nie tylko na przyszłość ale także wstecz, gdyż problem ograniczeń w obsłudze petentów przez sądy były znaną zaszłością, nieuwzględnioną jednak wcześniej w KoronawirusU. Przemawia za tym wymienienie w przepisie stanu zagrożenia epidemicznego, który w chwili wejścia w życie art. 15zzs ust. 1 KoronawirusU już okresem zakończonym.

Niezamieszczenie wśród przepisów przejściowych postanowień dotyczących stosowania art. 15zzs ust. 1 KoronawirusU w zestawieniu z treścią tego przepisu nie stanowi dostatecznej przesłanki do przyjęcia, że odwołania do stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii mają jedynie ogólny charakter i nie pozwalają na przypisanie im roli wyznacznika czasu zawieszenia biegu terminów procesowych. Przeczy temu treść art. 15zzs ust. 10 i 11 KoronawirusU, które też nie zostały odrębnie wymienione w art. 101 ZmKoronawirusU20, tymczasem zawarte w nich odwołanie do okresu, o którym mowa w art. 15zzs ust. 1, jako tego, w którym wyłączone zostaje stosowanie przepisów o bezczynności organów i konsekwencjach zaprzestania przez nie działania, nie może być rozumiane inaczej, niż jako odniesione także do przeszłego już stanu zagrożenia epidemicznego i obowiązującego stanu epidemii.

Użyte w przepisie sformułowania są zrozumiałe, a okoliczności wprowadzenia art. 15zzs i jego cele uzasadniały ich odczytanie zgodnie z dosłownym brzmieniem. W konsekwencji okres biegu terminu dwumiesięcznego (60 dni), w którym powódki były uprawnione do wniesienia skargi kasacyjnej, należało liczyć od 2.3.2020 r. do 13.3.2020 r. (11 dni), a następnie od 24.5.2020 r. (pozostałe 49 dni), co oznacza, że termin ten kończył się w 11.7.2020 r. (8 dni maja, 30 dni czerwca, 11 dni lipca 2020 r.). Skarga wysłana w urzędzie pocztowym w 10.7.2020 r. została więc złożona w terminie.

Z tych przyczyn zaskarżone postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej jako spóźnionej należało uchylić na podstawie art. 394¹ § 3 w zw. z art. 398¹⁵ § 1 KPC.