Zadośćuczynienie za represje w stanie wojennym
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z 2009 r. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz S.S. 16 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za kilkumiesięczne internowanie od 13.12.1981 r., na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U. z 1991 r. Nr 34, poz. 149; dalej: UznOrzNiewU91). S.S. wniósł do Sądu Apelacyjnego w L. wniosek o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem z 2009 r. domagając się zasądzenia dodatkowo kwoty 60 tys. zł. Jako podstawę wniosku o wznowienie postępowania wskazał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 1.3.2011 r., P 21/09, Legalis, w którym orzeczono o niekonstytucyjności art. 8 ust. 1a UznOrzNiewU91. Sąd Apelacyjny w L. w 2018 r. oddalił wniosek uznając, że niekonstytucyjność przepisów UznOrzNiewU91 nie przesądza o podjęciu postępowania sądowego w sprawach, których przedmiotem rozpoznania było roszczenie odszkodowawcze i zadośćuczynienie za represje związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Dodatkowo wskazał, że w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki skutecznego wystąpienia z wnioskiem o wznowienie na podstawie art. 540 § 2 KPK.
Skarga do SN
Prokurator Generalny działając na podstawie art. 89 § 2 w zw. z art. 115 § 1 i § 1a ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz.154; dalej: SNU) wniósł skargę nadzwyczajną od postanowienia Sądu Apelacyjnego w L., zarzucając mu naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady sprawiedliwości społecznej wyrażonych w art. 2 Konstytucji RP poprzez nieuwzględnienie słusznych argumentów wnioskodawcy dotyczących rozmiaru szkód i krzywd, których doznał w okresie internowania, oraz zasady godności wyrażonej w art. 30 Konstytucji RP, będącej źródłem wolności i praw człowieka i obywatela, która ma być chroniona i szanowana przez organy władzy publicznej, poprzez uniemożliwienie dochodzenia zadośćuczynienia w pełnej wysokości, zgodnie z wytycznymi wynikającymi z wyroku TK z 1.3.2011 r., P 21/09, Legalis. W jego ocenie, zachodziła oczywistą sprzeczność ustaleń Sądu w zakresie odpowiedniej wysokości zasądzonego na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia, podczas gdy z treści zebranego materiału dowodowego wynika, że rozmiar krzywd i szkód doznanych przez S.S., obligował Sąd do umożliwienia mu uzyskania adekwatnego zadośćuczynienia, które czyniłoby zadość wymogom poczucia sprawiedliwości społecznej.
Sąd Najwyższy pozostawił skargę nadzwyczajną bez rozpoznania. Zgodnie z art. 89 § 1 SNU, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie może być wniesiona skarga nadzwyczajna, o ile orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji RP lub orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Brak podstaw skargi nadzwyczajnej
Sąd Najwyższy stwierdził, że zaskarżone orzeczenie Sądu Apelacyjnego w L. z 2018 r. nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 89 § 1 SNU. W uzasadnieniu postanowienia wyjaśniono, że na gruncie postępowania cywilnego pojęcie postanowienia kończącego postępowanie w sprawie odnoszone jest m.in. do postanowień zamykających drogę do wydania orzeczenia sądu danej instancji, rozstrzygającego istotę sprawy w procesie (wyrokiem) lub postępowaniu nieprocesowym (postanowieniem), a ponadto postanowień, które kończą sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd, a więc dotyczące całości sprawy, a będące ostatnimi orzeczeniami wydanymi w postępowaniu (zob. uchwała SN [7] z 6.10.2000 r., III CZP 31/00, Legalis). Natomiast na gruncie postępowania karnego akcentowany jest głównie kończący charakter orzeczenia, prowadzący do stworzenia trwałej (stabilnej) sytuacji prawnej po przeprowadzeniu postępowania (zob. uchwała Pełnego Składu Izby Karnej SN z 9.10.2000 r., I KZP 4/00, Legalis). W rezultacie należy stwierdzić, że orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie był wyrok Sądu Okręgowego w L. z 2009 r.
W ocenie SN zarówno orzeczenie sądu oddalające wniosek o wznowienie postępowania na podstawie art. 540 § 2 KPK, jak i orzeczenie uwzględniające taki wniosek stanowią jedynie instrument lub odpowiednio przeszkodę do wznowienia postępowania zasadniczego w sprawie o przyznanie odszkodowania za internowanie. Orzeczenie oddalające wniosek o wznowienie postępowania nie dotyczy głównego przedmiotu postępowania odszkodowawczego i nie tworzy nowej, trwałej sytuacji prawnej.
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że przyjęcie odmiennego stanowiska pozostawałoby w sprzeczności zarówno z literalnym brzmieniem art. 89 § 1 SNU, jak i powodami wprowadzenia skargi nadzwyczajnej do polskiego porządku prawnego. W każdej bowiem sytuacji, gdy upłynął termin na wniesienie skargi nadzwyczajnej wystarczające byłoby spowodowanie wydania jakiegokolwiek orzeczenia, także oddalającego skargę lub wniosek, w jakiejkolwiek sprawie o charakterze ubocznym w stosunku do sprawy głównej, by terminy na wniesienie skargi nadzwyczajnej zaczęły biec od nowa.
