Umowa o pracę czy umowa cywilnoprawna
Zgodnie z art. 22 § 1 KP przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jest to zawarta w przepisach prawa pracy definicja stosunku pracy. Co ważne o charakterze łączącego strony stosunku prawnego decyduje jego treść a nie nazwa umowy nadana przez strony.
Z definicją stosunku pracy wiąże się pojęcie zatrudnienia pracowniczego. Zatrudnienie pracownicze jest efektem zawarcia umowy o pracę, niezależnie od rodzaju takiej umowy. Umowa o pracę zawarta na okres próbny, na czas określony lub na czas nieokreślony, powoduje, że mamy do czynienia z zatrudnieniem pracowniczym. Konsekwencją podpisania umowy o pracę jest bezwzględny obowiązek stosowania postanowień Kodeksu pracy. Zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy jest zatrudnieniem pracowniczym. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną wykonywaną w warunkach istnienia cech stosunku pracy.
Z zatrudnieniem niepracowniczym mamy do czynienia w sytuacji wykonywania pracy na podstawie jednej z umów cywilnoprawnych. Zatrudnienie takie jest efektem zawarcia umowy prawa cywilnego np. umowy zlecenie, umowy o dzieło, umowy o świadczenie usług czy kontraktu menedżerskiego. W takiej sytuacji prawa i obowiązki stron umowy oraz treść umowy reguluje wyłącznie Kodeks cywilny, nie ma zastosowania Kodeks pracy. Konsekwencją takiego zatrudnienia jest brak uprawnień pracowniczych. Zleceniobiorca nie jest pracownikiem. Zleceniobiorca nie też ma prawa do urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenia chorobowego za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, nie obowiązują go normy dotyczące czasu pracy.
Kontrola nad umowami cywilnoprawnymi
Prawidłowość stosowania cywilnoprawnych form świadczenia pracy podlega kontroli sprawowanej przez Państwową Inspekcję Pracy. PIP jest bowiem organem powołanym do sprawowania kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1251; dalej: PIPU) do zadań tej instytucji należy nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów dotyczących między innymi stosunku pracy oraz prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Wystąpienie po kontroli
Państwowa Inspekcja Pracy nie ma w zakresie kontroli prawidłowości stosowania cywilnoprawnych form świadczenia pracy w warunkach stosunku pracy. Co oznacza, że nie jest możliwe rozstrzyganie tej kwestii decyzją (nakazem). Dopuszczalna droga oddziaływania na podmiot, który narusza prawo w tym zakresie, to wystąpienie. W przypadku braku dobrowolnej realizacji wystąpienia możliwa jest droga sądowa, dzięki której uzyskane zostanie władcze rozstrzygnięcie.
Możliwość wniesienia powództwa do sądu
Inspektor pracy ma prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwa w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy. Zgodnie bowiem z art. 33 ust. 1 pkt 3 PIPU w wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli właściwy inspektor pracy wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy.
W przypadku stwierdzenia w wyniku kontroli, że w danej sytuacji praca jest świadczona bez zawarcia jakiejkolwiek umowy, albo mimo nazwania umowy „umową zlecenia”, „umową o dzieło” cechy łączącego strony stosunku prawnego wskazują na nawiązanie stosunku pracy, inspektor pracy może wytoczyć na rzecz danej osoby, w tym zleceniobiorcy, wykonawcy dzieła powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Zgodnie z art. 631 KPC w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium. Wystąpienie z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy nie jest uzależnione od uzyskania zgody osoby, na rzecz której inspektor pracy występuje. Zgoda pracownika jest wymagana tylko na wstąpienie inspektora pracy do postępowania w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy, nie zaś do wytoczenia powództwa przez inspektora na rzecz pracownika.
Bardzo istotne jest, że inspektor pracy ma prawo wnoszenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy, nie zaś o ustalenie treści stosunku pracy. Na podstawie art. 631 KPC w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium. Inspektorowi pracy nie przysługuje uprawnienie do wytoczenia na rzecz obywatela powództwa obejmującego żądanie ustalenia treści stosunku pracy lub sposobu ustania stosunku pracy. Potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z 24.9.2020 r., III PZP 1/20, Legalis.
W sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy pozycja inspektora pracy w postępowaniu sądowym jest taka, jaką przepisy prawa przyznają prokuratorowi.
Inspektor pracy może także ukarać za wykroczenie
Zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których strony powinny posłużyć się umową o pracę, jest czynem uznanym za wykroczenie. Zgodnie z art. 281 § 1 pkt 1 KP kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu: zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 KP powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Co ważne postępowanie wykroczeniowe jest całkowicie niezależne od podjęcia przez inspektora pracy innych działań w tym zakresie. Inspektor pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć karę grzywny w kwocie od 1000 zł do 2000 zł.
Projekt zmiany przepisów – nowe uprawnienie dla inspektorów pracy
W Sejmie znajduje się poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (druk numer 1134). Projekt dotyczy nadania inspektorom pracy uprawnienia do ustalania w drodze decyzji istnienia stosunku pracy w razie stwierdzenia, że stosunek prawny łączący strony cechy stosunku pracy.
Zgodnie z projektem inspektorzy pracy uzyskają prawo do ustalania istnienia stosunku pracy w razie stwierdzenia, że łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy. Ustalenie miałoby następować w drodze decyzji w formie pisemnej wydawanej przez okręgowego inspektora pracy. Decyzja ta zawierałaby m.in. ustalenie wysokości wynagrodzenia ze wskazaniem składników wynagrodzenia. Decyzja miałaby wywoływać skutki takie jak wynikające z zawarcia umowy o pracę i objęta byłaby rygorem natychmiastowej wykonalności. Pracodawcy przysługiwałoby odwołanie od decyzji do sądu rejonowego. Obecnie projekt został skierowany do I czytania w Sejmie.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
