Zatrudnianie obywateli Ukrainy w realiach specustawy

Z całą pewnością można zatem stwierdzić, że ilekroć regulacje prawne dotyczące zatrudniania cudzoziemców liberalizują zasady z tym związane, proces ten dotyka przede wszystkim obywateli Ukrainy. Nadzwyczajna sytuacja faktyczno-prawna, z którą mierzymy się od 24 lutego 2022 r., wymusiła skoncentrowanie uwagi legislatora na obywatelach Ukrainy, nadając im szczególny status na polskim rynku pracy. Warto przy tym zauważyć, że inaczej kształtuje pozycję osób dotkniętych wojną w Ukrainie prawo unijne. Decyzja wykonawcza Rady (UE) 2022/382 z 4.3.2022 r. stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony[1], która aktywowała mechanizmy wynikające z Dyrektywy Rady 2001/55/WE z 20.7.2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami[2], określiła kategorie wysiedleńców[3] z Ukrainy, którzy są objęci ochroną tymczasową. Warto przy tym zauważyć, że osoby objęte ochroną tymczasową korzystają z dostępu do rynku pracy (art. 12 Dyrektywy 2001/55/WE). Postanowienia Dyrektywy w polskim porządku prawnym zostały implementowane mocą ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej[4]. Natomiast ustawa z 12.3.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa[5] jest aktem prawnym, który w zamiarze miał stanowić odpowiedź na konieczność wykonania postanowień decyzji. Ustawa z 2003 r. precyzuje, że ochrony czasowej udziela się na podstawie i w granicach określonych w decyzji Rady Unii Europejskiej, przez okres określony każdorazowo w tej decyzji (art. 107 ust. 1), oraz że osoby objęte ochroną czasową mogą wykonywać pracę bez zezwolenia na pracę (art. 116). Z dobrodziejstwa tej regulacji korzystają wszystkie osoby objęte decyzją Rady UE. W Polsce zdecydowano się przeważającej większości tych osób nadać szczególne uprawnienia, które równolegle objęły osoby pozostające poza ochroną wynikającą z decyzji Rady. Poniżej uprawnienia tych osób zostaną opisane w odniesieniu do możliwości podejmowania pracy.

Aktem prawnym, który w sposób szczególny traktuje część osób objętych decyzją Rady UE oraz nadaje szczególne uprawnienia grupie osób wyłączonych z decyzji Rady UE, jest specustawa.

Cechą łączącą jej beneficjentów w kontekście szczególnej procedury zatrudniania jest posiadanie obywatelstwa ukraińskiego. Stosowna regulacja znajduje się w art. 22 specustawy. Wynika z niej, że uproszczona do granic możliwości procedura zatrudniania obywateli Ukrainy obejmuje, po pierwsze, tych, którzy przybyli do Polski od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi (art. 1 specustawy) i deklarując chęć pobytu w Polsce, korzystają z przedłużonego okresu legalizacji swojego pobytu (art. 2 specustawy). Drugą grupą obywateli Ukrainy objętych zakresem podmiotowym art. 22 specustawy są legalnie przebywający w Polsce obywatele Ukrainy. Wszyscy legalnie przebywający obywatele Ukrainy, nie tylko ci, którzy wjechali do Polski od dnia 24.2.2022 r.!

Dlaczego jest to istotne? Specustawa przewiduje bowiem prostą i bezpłatną procedurę związaną z zawiadamianiem o fakcie zatrudnienia wskazanych grup obywateli Ukrainy. Wymaga ona, aby podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomił w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi. Powiadomienie następuje za pomocą portalu www.praca.gov.pl, a jego treść jest maksymalnie ograniczona np. w porównaniu ze strukturą oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi.

Co w praktyce oznacza wprowadzenie dedykowanej obywatelom Ukrainy procedury? W przypadku wszystkich tych obywateli Ukrainy, którzy mieszczą się w zakresie podmiotowym art. 22 specustawy, nie jest konieczne rejestrowanie oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi czy też składanie wniosków o wydanie zezwoleń na pracę. Jak informują urzędy wojewódzkie:

• wszystkie decyzje o udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę (art. 114 ustawy o cudzoziemcach) będą wydawane bez wskazywania podmiotu powierzającego wykonywanie pracy i bez warunków zatrudnienia;
• obywatele Ukrainy nie są zobowiązani do zmiany zezwolenia na pobyt czasowy i pracę w przypadku podjęcia pracy u innego podmiotu powierzającego wykonywanie pracy lub na innych warunkach niż określone w posiadanym zezwoleniu na pobyt czasowy i pracę;
• legalnie przebywający na terytorium RP obywatele Ukrainy nie są obowiązani do złożenia oświadczenia podmiotu powierzającego wykonywanie pracy, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy z 17.12.2021 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw.

Jakich zatem formalności wciąż należy dopilnować, zatrudniając obywateli Ukrainy legalnie przebywających w Polsce? Specustawa nie wyłącza przepisów powszechnie obowiązujących związanych z zatrudnianiem cudzoziemców. Zatem nadal konieczne jest m.in. zgłoszenie cudzoziemca do ZUS, przeprowadzenie badań lekarskich, szkolenia BHP oraz przestrzeganie przepisów prawa zatrudnienia, np. w odniesieniu do minimalnego wynagrodzenia za pracę (przy czym nie obowiązuje tu wprowadzona z 29.1.2022 r. zasada wypłaty minimalnego wynagrodzenia za pracę bez względu na wymiar czasu pracy oraz rodzaj stosunku prawnego stanowiącego podstawę wykonywania pracy przez cudzoziemca, gdy cudzoziemiec posiada zezwolenie na pobyt czasowy i pracę).

Autor:
dr Izabela Florczak, r.pr.
Szefowa działu Employment Immigration w Kancelarii C&C Chakowski & Ciszek;
adiunkt w Katedrze Prawa Pracy na Uniwersytecie Łódzkim;
zastępca kierownika Centrum Studiów Migracyjnych na Uniwersytecie Łódzkim.

[1] Dz.Urz. UE L z 2022 r. Nr 71, s. 1.

[2] Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 212, s. 12.

[3] Zgodnie z art. 2 lit. c Dyrektywy 2001/55/WE terminem „wysiedleńcy” określa się obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swojego państwa lub regionu pochodzenia lub też zostali ewakuowani, w szczególności w odpowiedzi na apel organizacji międzynarodowych, i nie są w stanie bezpiecznie i na stałe powrócić ze względu na sytuację istniejącą w ich państwie oraz którzy mogą być objęci zakresem art. 1A konwencji genewskiej lub innego instrumentu międzynarodowego lub krajowego przyznającego międzynarodową ochronę, w szczególności:

1. i) osoby, które uciekły z obszarów objętych konfliktem zbrojnym lub na których dochodzi stale do aktów przemocy;
2. ii) osoby zagrożone lub będące ofiarami systematycznych i uogólnionych naruszeń praw człowieka.

[4] T.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1108 z późn. zm.

[5] Dz.U. z 2022 r. poz. 583 z późn. zm. – dalej: specustawa.