Stan faktyczny
Komornik Sądowy przy SR w W. wszczął postępowanie o egzekucję świadczeń pieniężnych z prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej oraz z prawa własności posadowionego na niej budynku, do których to praw tytuł przysługuje dłużnikowi J.Ś. W dniu 23.5.2019 r. odbyła się licytacja prawa będącego przedmiotem egzekucji. Postanowieniem z 23.5.2019 r. SR w W. udzielił jego przybicia, które wobec jego niezaskarżenia, uprawomocniło się w 31.5.2019 r. Następnie post. z 2.8.2019 r. SR w W. ogłosił upadłość dłużnika J.Ś. jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Z uwagi na uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości komornik stwierdził umorzenie postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko dłużnikowi J.Ś. z mocy prawa na podstawie art. 146 ust. 1 zd. 2 PrUpad. Wobec bierności komornika, zarządzeniem z 11.10.2019 r. sędzia nadzorujący czynności egzekucyjne wezwał licytanta do złożenia ceny nabycia. Po wykonaniu warunków licytacyjnych postanowieniem z 23.12.2019 r. SR w W. na podstawie art. 998 § 1 KPC przysądził na rzecz licytanta prawo użytkowania wieczystego wraz z prawem własności budynku.
Stan prawny
W zażaleniu na powyższe postanowienie syndyk zarzucił, że postępowanie egzekucyjne w stosunku do masy upadłości zostało umorzone w 2.8.2019 r. z mocy prawa na podstawie art. 146 ust. 1 zd. 2 PrUpad, a jedynie zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości. Umorzenie postępowania egzekucyjnego zniweczyło zatem skutki przybicia. Wobec powstałych wątpliwości SR w W. przedstawił zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia SN. Zdaniem Sądu z literalnej wykładni art. 146 ust. 1 zd. 2 PrUpad wynika, że do przysądzenia własności nieruchomości może dojść wyłączne na etapie zawieszenia postępowania egzekucyjnego. A contrario niedopuszczalne jest przysądzenie własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości, jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało już umorzone z mocy prawa w związku z uprawomocnieniem się postanowienia o ogłoszeniu upadłości, chociaż prawomocnego przybicia udzielono przed jej ogłoszeniem, a po ogłoszeniu upadłości nabywca wpłacił na wezwanie cenę nabycia. Poprzestanie na językowej wykładani art. 146 PrUpad nieuwzględniającej kontekstu systemowego, SR uznał jednak za wątpliwe, gdyż względy celowości w zestawieniu z regulacją z art. 826 KPC mogą przemawiać za dopuszczeniem możliwości przysądzenia prawa do nieruchomości po umorzeniu postępowania egzekucyjnego.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy wskazał, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego – podobnie jak każdego innego postępowania – ma charakter rozstrzygnięcia tymczasowego, stabilizującego stosunki procesowe na czas trwania przeszkód w prowadzeniu postępowania, ale zarazem wykluczającego podejmowanie dalszych czynności procesowych w postępowaniu, w którym ujawniły się przyczyny jego zawieszenia. Ustawodawca w art. 146 ust. 1 zd. 3 PrUpad przewidział jednak wyjątek w tym zakresie i stwierdził, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego w związku z ogłoszeniem upadłości dłużnika nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia prawomocnie udzielono przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia. Unormowanie to ma na celu usunięcie przeszkody do zrealizowania prawa podmiotowego, które uzyskał nabywca po prawomocnym udzieleniu mu przybicia i zwalania z konieczności oczekiwania z jego realizacją do momentu aż zaistnieją warunki do umorzenia postępowania. Uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości powoduje jednak umorzenie postępowania egzekucyjnego, co oznacza jego zakończenie w sposób ostateczny i definitywny z przyczyny, która wystąpiła następczo, przy równoczesnym uchyleniu wszystkich dokonanych uprzednio czynności. Umorzenie nie może jednak prowadzić do naruszenia praw osób trzecich, uzyskanych w związku z dokonanymi w sprawie czynnościami egzekucyjnymi, o czym stanowi art. 826 KPC. Przepis ten, w powiązaniu z art. 998 KPC, upoważnia sąd do wydania postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości na rzecz nabywcy, który przed ogłoszeniem upadłości uzyskał prawomocne przybicie i następnie wykonał warunki licytacyjne. Gdyby ustawodawca zamierzał wprowadzić od niego wyjątek dla sytuacji, gdy do umorzenia postępowania egzekucyjnego dochodzi w związku z uprawomocnieniem się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika, to powinien temu dać wyraz w przepisie szczególnym, jednoznacznie wyłączającym działanie w takim przypadku art. 826 KPC.
Tymczasem stało się odwrotnie – ustawodawca ustalił normę szczególną, ale wobec regulacji zakładającej, że organ procesowy nie podejmuje czynności w zawieszonym postępowaniu w art. 146 ust. 1 zd. 3 PrUpad stwierdził, że nieprawomocne ogłoszenie upadłości dłużnika nie jest przeszkodą do przysądzenia własności nieruchomości na rzecz nabywcy, który uzyskał wcześniej prawomocne przybicie i wykonał warunki licytacyjne. Z tego szczególnego przepisu nie można wyprowadzać wniosku, że umorzenie postępowania po uprawomocnieniu się ogłoszenia upadłości tworzy taką przeszkodę. Zbyt wiele przypadkowych z punktu widzenia nabywcy okoliczności decyduje o tym, kiedy uprawomocni się postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika oraz kiedy on sam jako nabywca licytacyjny będzie w stanie wykonać warunki licytacyjne, aby można uzależnić to, czy zrealizowane zostanie jego prawo podmiotowe do nabycia własności nieruchomości, od momentu, w którym uprawomocni się postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Postępowanie egzekucyjne z nieruchomości jest na tyle kosztowe, pracochłonne i długotrwałe, że zarówno sam dłużnik, jak i jego wierzyciele mają dość czasu, by przed wydaniem postanowienia o przybiciu na rzecz nabywcy nieruchomości wystąpić z ewentualnymi wnioskami o ogłoszenie upadłości dłużnika. Jeśli tego nie uczynią, a nieruchomość znajdzie nabywcę, to jego prawo podmiotowe do uzyskania przysądzenia własności w związku z wykonaniem warunków licytacyjnych po prawomocnym uzyskaniu przybicia przed ogłoszeniem upadłości, musi być respektowane przez organy procesowe.
Stanowisko SN należy ocenić jako korzystne dla praktyki. Uzyskanie przysądzenia własności przed uprawomocnieniem się postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest bardzo trudne do osiągnięcia. Prawomocność tego postanowienia następuje bowiem stosunkowo szybko, gdyż w przypadku wniosków upadłościowych składanych przez dłużnika (a więc w większości sytuacji) postanowienie o ogłoszeniu upadłości nie jest zasadniczo przez dłużnika zaskarżane. Natomiast wierzyciele mogą w terminie tygodnia od dnia obwieszczenia złożyć zażalenie jedynie w części dotyczącej jurysdykcji sądów polskich (w przypadku tzw. wierzycieli zagranicznych termin ten wynosi 30 dni). Nawet w przypadku złożenia przez nich takiego zażalenia, postanowienie uprawomocnia się w pozostałym zakresie, a więc ze skutkiem umorzenia postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko dłużnikowi. Uchwała może też zaktywizować działania komorników, którzy dotychczas niechętnie podchodzili do wezwania nabywców do wykonania warunków licytacyjnych, tłumacząc to brakiem możliwości podjęcia jakichkolwiek czynności w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
