Który sąd orzeka, gdy sędzia jest stroną postępowania?

Wniosek o przekazanie sprawy

L.K. wniosła pozew przeciwko A.Z.-M. w sprawie o zapłatę. Właściwy miejscowo SR w W. przedstawił akta sprawy SN, wnosząc o przekazanie jej do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu. Wniosek oparty na art. 44¹ KPC uzasadniono dobrem wymiaru sprawiedliwości, w szczególności względem społecznego postrzegania Sądu jako organu bezstronnego. Jak wyjaśniono, pozwana od 20 jest lat sędzią SR w W., a pozew wiąże się z wykonywaniem przez nią obowiązków zawodowych. Dodatkowym argumentem jest fakt, że mąż pozwanej był prezesem tego Sądu przez ostatnie dwie kadencje. W uzasadnieniu wniosku podkreślono, że sędziowie i pracownicy SR w W. utrzymują z A.Z.-M. relacje nie tylko koleżeńskie, ale również towarzyskie.

Stanowisko SN

SN odmówił przekazania sprawy, uznając, że do sprawy ma zastosowanie art. 48¹ KPC, a nie art. 44¹ KPC, na który powołał się SR w W. Zgodnie z art. 48¹ KPC w przypadku wyłączenia sędziego na podstawie art. 48 § 1 pkt 1-4 KPC sąd występuje do sądu nad nim przełożonego o wyznaczenie innego sądu do rozpoznania sprawy, a sąd przełożony wyznacza inny równorzędny sąd. Regulacja ta została wprowadzona do KPC ustawą z 7.7. 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469). SN odwołał się do uzasadnienia projektu nowelizacji, z którego wynika, że celem tego rozwiązania było wykluczenie z góry wpływu osobistych zależności koleżeńskich i towarzyskich między wyłączonym sędzią a pozostałymi sędziami danego sądu na rozstrzygnięcie sprawy. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że rozpoznanie sprawy przez inny równorzędny sąd nie narusza konstytucyjnego prawa stron do sądu. Niezmiennie bowiem rozpoznanie sprawy następuje na podstawie i w trybie tych samych norm prawnych co w sądzie pierwotnie właściwym, natomiast odejście od zasad ustalania właściwości jest uzasadnione potrzebą lepszego zagwarantowania bezstronności sądu.

Jak stosować art. 48¹ KPC?

SN podkreślił, że w założeniu ustawodawcy wprowadzenie omawianej instytucji procesowej miało służyć wzmocnieniu społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Jej celem było bowiem przez wyeliminowanie sytuacji, w której sprawa z udziałem sędziego miałaby podlegać rozstrzyganiu w sądzie, w którym orzeka sędzia będący stroną danego postępowania. W ocenie SN nie ma przy tym znaczenia, czy sędzia wyłączony z mocy ustawy został wyznaczony lub wylosowany do jej rozpoznania, w jakim wydziale orzeka, ilu sędziów liczy dany sąd oraz jakiego rodzaju relacje łączą sędziego wyłączonego z mocy ustawy z innymi sędziami sądu właściwego. W konsekwencji należy przyjąć, że art. 48¹ KPC ma zastosowanie zawsze wtedy, kiedy stroną w konkretnej sprawie jest określony sędzia sądu właściwego miejscowo i rzeczowo do rozpoznania sprawy. Wówczas sąd właściwy powinien wystąpić z wnioskiem do sądu nad nim przełożonego, który wyznacza do rozpoznania tej sprawy inny sąd równorzędny.

Rozbieżności w orzecznictwie SN

W orzecznictwie SN wyrażany jest jednak również pogląd odmienny. Przyjmuje się, że art. 48¹ KPC nie może być interpretowany w ten sposób, iż w razie zaistnienia przesłanki wyłączenia sędziego na podstawie art. 48 KPC we wszystkich okolicznościach, bez względu na obsadę sądu właściwego, wyklucza możliwość wystąpienia o przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu na podstawie art. 44 oraz art. 44¹ KPC. Na poparcie tej tezy wskazuje się, że w art. 48¹ KPC nie posłużono się terminem „sąd właściwy”, zatem w przepisie tym chodzi nie o sąd rozumiany jako jednostka organizacyjna wymiaru sprawiedliwości, lecz o sąd o określonym, ukształtowanym na podstawie właściwych przepisów składzie, który ma rozpoznać sprawę, a w którym bierze udział sędzia podlegający wyłączeniu jako iudex inhabilis (zob. postanowienie SN z 12.5.2022 r., III CO 334/22, Legalis). W rezultacie samo wytoczenie powództwa przeciwko sędziemu powołanemu do pełnienia urzędu w sądzie, w którym ma być rozpoznana sprawa, lecz niepowołanego do składu mającego rozpoznać sprawę, podobnie jak istnienie pozostałych okoliczności wskazanych w art. 48 § 1 pkt 1-4 KPC, nie stanowi przesłanki zastosowania art. 48¹ KPC (zob. postanowienie SN z 23.12.2021 r., I CO 148/21, Legalis).

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →