Zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej: VATU) obowiązek podatkowy powstaje co do zasady z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi. Istnieje szereg odstępstw od tej zasady ogólnej. Jedno z nich wynika z art. 19a ust. 5 pkt. 1 lit. d VATU, zgodnie z którym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania zapłaty z tytułu świadczenia usług związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury.
Zasada ta dotyczy więc np. podatników – prawników świadczących usługi pomocy prawnej z urzędu na zlecenie sądu. Może się jednak zdarzyć tak, że zanim podatnik otrzyma taką zapłatę, formalnie przestanie być podatnikiem. Zgodnie z art. 96 ust. 6 VATU, jeżeli podatnik zarejestrowany jako podatnik VAT zaprzestał wykonywania czynności podlegającej opodatkowaniu, jest on obowiązany zgłosić zaprzestanie działalności naczelnikowi urzędu skarbowego; zgłoszenie to stanowi dla naczelnika urzędu skarbowego podstawę do wykreślenia podatnika z rejestru jako podatnika VAT. Wykreśleniu z urzędu z rejestru jako podatnik VAT podlega także podatnik, który np. zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów dotyczących zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej na okres co najmniej 6 kolejnych miesięcy (art. 96 ust. 9a VATU).
Co się więc stanie w sytuacji, gdy prawnik otrzyma wynagrodzenie z tytułu zastępstwa procesowego, gdy porzucił już swoją karierę w palestrze? Odpowiedź znajdziemy w najnowszej interpretacji Dyrektora KIS.
Czego dotyczyła sprawa?
Podatnik prowadził działalność w ramach wykonywanego zawodu adwokata w formie indywidualnej kancelarii adwokackiej. Zawiesił on jednak tę działalność, a ostatecznie zaprzestał jej prowadzenia. Zaowocowało to wykreśleniem z rejestru podatników VAT czynnych.
Będąc jeszcze aktywnym przedstawicielem wolnego zawodu, podatnik świadczył na rzecz SR pomoc prawną z urzędu, zgodnie z obowiązkami wskazanymi w ustawie z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1184). Dziekan Okręgowej Izby Adwokackiej wyznaczał podatnika jako pełnomocnika z urzędu dla danej strony postępowania sądowego. Wynagrodzenie za świadczone usługi nie jest ponoszone przez stronę, za którą działa pełnomocnik wyznaczony z urzędu. O tym, kto poniesie koszty zastępstwa prawnego świadczonego z urzędu, rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym sprawę. Wysokość przyznanego wynagrodzenia oraz podmiot zobowiązany do jego wypłaty znany jest dopiero w momencie uprawomocnienia się orzeczenia sądu, w którym przyznano wynagrodzenie za pomoc prawną świadczoną z urzędu.
W związku ze świadczeniem pomocy prawnej z urzędu wobec planowanego zawieszenia prowadzenia działalności i zaprzestania wykonywania zawodu adwokata podatnik powiadomił o tej okoliczności i wniósł o zwolnienie z obowiązku zastępowania strony w procesie. Sąd zwolnił adwokata z obowiązku świadczenia pomocy prawnej. Już po wykreśleniu z rejestru, sąd zwrócił się jednak do podatnika o doręczenie faktury VAT przesyłając odpis orzeczenia zapadłego już po dacie wykreślenia. Z treści orzeczenia wynikało, iż sąd zasądził na rzecz podatnika wynagrodzenie tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w kwocie 60 zł powiększonej o należny podatek VAT. W obliczu zaistniałej sytuacji podatni postanowił potwierdzić, jak ma się zachować w tej sytuacji.
Stanowisko Organu
Dyrektor KIS wydał w tej sprawie interpretację indywidualną z 23.1.2023 r., 0113-KDIPT1-3.4012.698.2022.1.EG, Legalis. Organ uznał, że zaprzestanie przez podatnika wykonywania działalności gospodarczej w drodze jej likwidacji oraz złożenie stosownego zgłoszenia skutkuje brakiem możliwości wystawiania faktur z dniem wskazanym w zgłoszeniu. Zatem po zakończeniu działalności gospodarczej (były już) podatnik nie ma możliwości wystawiania faktur za czynności wykonane przed zakończeniem działalności. Brak jest również obowiązku wystawienia rachunku, bowiem obowiązek wystawienia rachunku ciąży na podatniku prowadzącym działalność gospodarczą.
Z uwagi na zakończenie działalności gospodarczej i utratę statusu podatnika, ex-adwokat nie jest również zobowiązany do złożenia deklaracji – pliku JPK-V7M, za okres rozliczeniowy, w którym powstał obowiązek podatkowy z tytułu świadczonej usługi, za którą należne jest wynagrodzenie. Organ nie wypowiedział się jedynie co do tego, czy adwokat jest zobowiązany do odprowadzenia należnej kwoty podatku VAT wynikającej z wypłaty wynagrodzenia tytułem pomocy prawnej świadczonej z urzędu. Inna sprawa, że wnioskodawca o to akurat nie pytał z góry, zakładając, że będzie musiał spełnić akurat ten obowiązek.
Komentarz
Całkiem zbliżoną sprawę Dyrektor KIS rozstrzygał w interpretacji indywidualnej z 18.1.2021 r., 0111-KDIB3-1.4012.813.2020.1.ABU, Legalis. Tam również podatnik (zajmujący się uzyskiwaniem odszkodowań) otrzymał wynagrodzenie za swoją usługę już po zamknięciu swojej działalności. Umówił się bowiem ze swoim klientem na tzw. success fee, które owszem – zmaterializowało się, ale z długim przesunięciem czasowym. Organ podatkowy uznał, że jakkolwiek obowiązek podatkowy powstał po wyrejestrowaniu podatnika, świadczył on usługę, będąc jeszcze podatnikiem VAT czynnym. W konsekwencji podatnik musiał zapłacić podatek VAT. Jednocześnie nie miał możliwości wystawienia faktury. W tej sprawie było to zresztą problematyczne również z perspektywy nabywcy usługi, który nie bardzo wie, na podstawie jakiego dokumentu miałby płacić. Co więcej klient oczekiwał faktury VAT, aby móc z niej odliczyć podatek naliczony, i na jej podstawie zaliczyć wydatek do kosztów uzyskania przychodu. Bez faktury nie chciał płacić za usługę, ale (ex) podatnik nie wystawia faktury. Pojawia się pat.
Opisywana w niniejszym tekście najnowsza interpretacja dotyczy jednak nieco odmiennego stanu faktycznego. Bez cienia wątpliwości w tym przypadku obowiązek podatkowy powstaje już po wykreśleniu podatnika z rejestru (kasowo), co wynika z art. 19a ust. 5 pkt. 1 lit. d VATU. Takiego przekonania nie mieliśmy w ww. sprawie success fee. A jednak nie zwalnia to ex-podatnika z konieczności zapłaty podatku na rzecz Skarbu Państwa, który to zresztą jest beneficjentem podatku rozliczanego przez byłego już podatnika. Mamy więc ciekawą sytuację, w której ten sam podmiot finansuje kwotę podatku, którą następnie otrzyma w związku z wyświadczoną przez zastępcę procesowego z urzędu usługę… Inna sprawa jest taka, że Skarbowi Państwa nie zależy aż tak bardzo na fakturze podatnika, bo też nie odliczy on podatku naliczonego. Odpada więc problem dokumentacyjny, który ma duże znaczenie w przypadku relacji B2B.
Wnioski płynące z obydwu interpretacji są jednak raczej zbieżne. Podatek trzeba płacić nawet po wykreśleniu z urzędu. Ale nie trzeba spełniać wówczas dodatkowych obowiązków natury formalno-ewidencyjnej. Może to i lepiej, biorąc pod uwagę, że kwota wynagrodzenia, której dotyczy omawiana sprawa, zdecydowanie nie jest zawrotna.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
