- Projekt nowelizacji m.in. ustawy z 20.7.2017 r. – Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1087; dalej: PrWod) wprowadza istotne zmiany w zakresie finansowania służb państwowych, umożliwiając przyznawanie dotacji podmiotowych na bieżącą działalność takich instytucji jak Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy (dalej: IMGW – PIB), co zwiększy ich stabilność finansową.
- Nowelizacja uwzględnia zwiększenie limitów budżetowych na lata 2025–2028, dostosowanych do inflacji, co ma zapewnić ciągłość realizacji kluczowych zadań, takich jak monitoring wód podziemnych czy bezpieczeństwo budowli piętrzących.
- Proponowane zmiany odpowiadają na zalecenia Najwyższej Izby Kontroli (dalej: NIK) dotyczące poprawy efektywności finansowania służb państwowych, a także na potrzeby lepszego zarządzania zasobami wodnymi i bezpieczeństwa środowiskowego.
Cele reformy
Nowelizacja PrWod i powiązanych ustaw jest wielowymiarowym przedsięwzięciem, które obejmuje cele takie jak:
- uelastycznienie finansowania służb państwowych, poprzez umożliwienie stosowania dotacji podmiotowych obok dotacji celowych;
- dostosowanie limitów wydatków z budżetu państwa dla służb państwowych na lata 2025-2028 do rzeczywistych potrzeb, z uwzględnieniem inflacji, rosnących kosztów operacyjnych oraz nowych zadań służb;
- zapewnienie ciągłości realizacji kluczowych zadań, takich jak monitoring wód podziemnych czy bezpieczeństwo budowli piętrzących;
- spełnienie zaleceń NIK, zawartych w wystąpieniu pokontrolnym P/24/001 „Wykonanie budżetu państwa w 2023 r., w części 22 – Gospodarka wodna”, znak: KSI.410.1.2.2024, które wskazywały na potrzebę dostosowania form finansowania do specyfiki działań państwowych jednostek hydrologiczno-meteorologicznych i geologicznych.
Rozwiązania przewidziane w projekcie ustawy
Proponowana nowelizacja wprowadza istotne zmiany w PrWod. Najważniejsze z nich to:
- w art. 385 PrWod, który reguluje kwestie finansowania służb państwowych, przewiduje się dodanie ustępów 3a i 3b, które umożliwią przyznawanie dotacji podmiotowych na bieżącą działalność służb, takich jak IMGW – PIB czy Państwowy Instytut Geologiczny;
- zmiana sposobu alokacji środków publicznych, co pozwoli na bardziej elastyczne i efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów finansowych.
Dotacje podmiotowe, w przeciwieństwie do celowych, pozwalają na pokrycie bieżących kosztów działalności, takich jak wynagrodzenia, koszty energii czy utrzymanie infrastruktury. Takie podejście zapewnia większą stabilność finansową służb oraz lepsze możliwości realizacji ich ustawowych obowiązków.
Problemy identyfikowane przez NIK
We wspomnianym wystąpieniu pokontrolnym NIK wskazał na szereg nieprawidłowości w finansowaniu służb państwowych, które ograniczały ich zdolność do efektywnej realizacji zadań. Dotacje celowe, będące głównym narzędziem finansowania służb państwowych, były niewystarczające do pokrycia kosztów ich bieżącej działalności.
Przykładem problemów była sytuacja IMGW – PIB. W ramach umowy dotacji celowej na wykonanie przez IMGW – PIB zadań państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej zostało sfinansowane m.in. utrzymywanie bieżącej działalności tej służby, co nie mieściło się w katalogu zadań, które mogą być finansowane z dotacji celowej.
W opinii NIK, z uwagi na fakt, że dotacja celowa służy pokryciu wydatków realizowanych w związku z osiągnięciem konkretnego rezultatu, właściwą formą dofinansowania wydatków na działalność bieżącą jest dotacja podmiotowa, na co uwagę zwróciła również Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej, opiniując projekt umowy dotacji celowej.
NIK wskazał więc zasadność podjęcia przez Ministra Infrastruktury działań mających na celu zapewnienie możliwości finansowania utrzymywania bieżącej działalności służby hydrologiczno-meteorologicznej dotacją podmiotową. Tego typu dotacje pozwalają na lepsze zarządzanie budżetem jednostek i dostosowanie środków do zmieniających się potrzeb.
Jak wskazują autorzy projektu nowelizacji, analogiczny problem dotyczy także państwowej służby geologicznej, która także w celu prawidłowego dofinansowania jej zadań powinna mieć możliwość uzyskiwania, oprócz dotacji celowej, także dotację podmiotową.
Zwiększenie limitów budżetowych na lata 2025–2028
Jednym z kluczowych elementów projektu ustawy jest znaczące zwiększenie limitów wydatków z budżetu państwa dla służb państwowych na lata 2025-2028. Wzrost ten ma na celu dostosowanie środków do inflacji oraz nowych wyzwań.
Szczegółowe limity przedstawiają się następująco:
- 2025 r. – 206 539 mln zł, z czego 178 918 mln zł przeznaczono na realizację zadań państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby ds. bezpieczeństwa budowli piętrzących, a 27 621 mln zł – państwowej służby geologicznej;
- 2026 r. – 211 548 mln zł, z czego 182 960 mln zł przeznaczono na realizację zadań państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby ds. bezpieczeństwa budowli piętrzących, a 28 588 mln zł – państwowej służby geologicznej;
- 2027 r. – 216 781 mln zł, z czego 186 093 mln zł przeznaczono na realizację zadań państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby ds. bezpieczeństwa budowli piętrzących, a 30 688 mln zł – państwowej służby geologicznej;
- 2028 r. – 214 396 mln zł, z czego 183 772 mln zł przeznaczono na realizację zadań państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby ds. bezpieczeństwa budowli piętrzących, a 30 624 mln zł – państwowej służby geologicznej.
Co istotne, zwiększenie limitu wydatków na lata 2025–2028 jest niezbędne dla zapewnienia ciągłości wykonywania przez służby państwowe powierzonych zadań ustawowych, przy zapewnieniu dotychczasowego poziomu jakości. Pozostawienie limitów w obecnie obowiązujących kwotach oznaczałoby dofinansowanie wyżej wymienionych służb państwowych w 2025 r. na poziomie niższym niż w 2024 r.
Znaczenie zmian dla gospodarki wodnej i geologii
Zaproponowane zmiany mają dalekosiężne skutki dla zarządzania zasobami wodnymi w Polsce. Zdaniem autorów projektu zwiększenie finansowania umożliwi:
- rozwój monitoringu wód podziemnych, szczególnie w rejonach przygranicznych, gdzie identyfikowane są zagrożenia związane z migracją zanieczyszczeń;
- modernizacja budowli piętrzących, co poprawi ich bezpieczeństwo i zmniejszy ryzyko powodzi;
- wzmocnienie infrastruktury pomiarowo-obserwacyjnej, co pozwoli na bardziej precyzyjne zarządzanie zasobami wodnymi w obliczu zmieniających się warunków klimatycznych.
Dzięki tym działaniom Polska zyska nowoczesne narzędzia do monitorowania i zarządzania swoimi zasobami wodnymi, co wpłynie pozytywnie na gospodarkę, środowisko oraz bezpieczeństwo obywateli.
Mechanizmy monitorowania i kontroli
Aby zapewnić efektywność wydatkowania środków, w projekcie nowelizacji PrWod zaproponowano mechanizmy kontrolne. W latach 2025-2028 minister właściwy ds. gospodarki wodnej oraz minister właściwy ds. środowiska będą monitorowali realizację budżetów poszczególnych służb. W przypadku przekroczenia lub zagrożenia przekroczeniem przyjętego na dany rok budżetowy maksymalnego limitu wydatków wdrażane będą mechanizmy korygujące, polegające na obniżeniu kosztów realizacji zadań.
Mechanizmy te mają na celu zapobieganie nadmiernym wydatkom oraz dostosowanie działań do dostępnych środków finansowych. Jest to szczególnie istotne w kontekście rosnącej inflacji i konieczności racjonalizacji wydatków publicznych.
Etap legislacyjny
10.12.2024 r. projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz ustawy o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw został skierowany do I czytania w Komisji Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej. Projekt ustawy zakłada, że wejdzie ona w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
