Kluczowe rozwiązania:

  • obowiązek uzasadniania – sąd będzie musiał pisemnie uzasadnić każde postanowienie w przedmiocie zarządzenia lub przedłużenia kontroli operacyjnej,
  • prawo do przerwania inwigilacji – sądy zyskują uprawnienie do wydania postanowienia o przerwaniu kontroli w dowolnym momencie jej trwania,
  • bieżący nadzór i raportowanie – szefowie służb będą zobowiązani informować sąd o wynikach kontroli po jej zakończeniu, a na żądanie sądu, także o jej przebiegu w trakcie trwania,
  • kontrola niszczenia materiałów – sąd, który zarządził kontrolę, musi być niezwłocznie informowany o zniszczeniu materiałów nieprzydatnych dowodowo,
  • odebranie uprawnień BSW – z ustawy o szczególnych formach sprawowania nadzoru przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych znikają przepisy pozwalające Inspektorowi Nadzoru Wewnętrznego na stosowanie podsłuchów.

Koniec z automatyzmem

Fundamentem reformy jest zmiana procedury wydawania zgód na kontrolę operacyjną. W obecnym stanie prawnym sądy często wydają postanowienia o zarządzeniu podsłuchu, opierając się wyłącznie na wnioskach służb, nie sporządzając przy tym szczegółowego uzasadnienia, jeśli wniosek jest uwzględniany. Nowe przepisy likwidują tę praktykę, wymuszając na wymiarze sprawiedliwości merytoryczną analizę każdej sprawy.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 19 ust. 2 ustawy z 6.4.1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 636; dalej: PolicjaU), każde postanowienie sądu w przedmiocie zarządzenia kontroli operacyjnej będzie wymagało pisemnego uzasadnienia. To z pozoru drobna zmiana redakcyjna ma kolosalne znaczenie praktyczne. Sędzia nie będzie mógł już tylko „podbić pieczątki” pod wnioskiem Komendanta Głównego Policji czy Szefa CBA. Będzie musiał przelać na papier argumenty, dlaczego w danej sprawie inwigilacja jest niezbędna, proporcjonalna i dlaczego inne środki dowodowe są niewystarczające.

Identyczny rygor wprowadzono w przypadku procedury „niecierpiącej zwłoki” art. 19 ust. 3 PolicjaU, gdzie zgoda sądu jest wydawana następczo, po rozpoczęciu działań przez służby za zgodą prokuratora. Również przy przedłużaniu kontroli na kolejne okresy, sąd będzie zobligowany do wytłumaczenia, dlaczego dalsze podsłuchiwanie obywatela jest konieczne. Zasada ta została zaimplementowana szeroko we wszystkich ustawach kompetencyjnych.

Beck Akademia - praktyczne szkolenia online - sprawdź aktualny harmonogram Sprawdź

Przerwanie operacji w każdym czasie

Najbardziej rewolucyjnym elementem projektu jest wyposażenie sądów w realne narzędzie władcze, pozwalające na ingerencję w trwające śledztwa operacyjne. Dotychczas, po wydaniu zgody na 3 miesiące, sąd praktycznie tracił kontakt ze sprawą do momentu wpłynięcia wniosku o przedłużenie kontroli.

W ustawie o Policji zostanie dodany art. 19 ust. 14a, który stanowi, że sąd okręgowy, w ramach nadzoru, może w każdym czasie wydać postanowienie o przerwaniu kontroli operacyjnej. Sąd podejmuje taką decyzję, biorąc pod uwagę ustawowe przesłanki. Jest to mechanizm „bezpiecznika”, który ma chronić obywateli przed sytuacją, w której służby prowadzą inwigilację „na zapas”, mimo że cele operacyjne zostały już osiągnięte lub wiadomo, że nie zostaną osiągnięte.

Aby zrównoważyć to potężne uprawnienie sądu i nie paraliżować niesłusznie pracy operacyjnej w kluczowych śledztwach, projektodawca przewidział ścieżkę odwoławczą. Na postanowienie o przerwaniu kontroli zażalenie przysługuje:

  1. Organowi wnioskującemu.
  2. Właściwemu prokuratorowi.

Analogiczne uprawnienia do przerwania kontroli wprowadzono w:

  • art. 9e ust. 15a ustawy z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (t.j. Dz.U. z 2025 poz. 914),
  • art. 31 ust. 15a ustawy z 24.8.2001 r. o Żandarmerii Wojskowej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 12),
  • art. 27 ust. 14a ustawy z 24.5.2002 r. o ABW oraz Agencji Wywiadu (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 902),
  • art. 17 ust. 14a ustawy z 9.6.2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 712),
  • art. 31 ust. 13a ustawy z 9.6.2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 694),
  • art. 118 ust. 13a ustawy z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1131),
  • art. 49a ustawy z 7.12.2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 34).

Sąd dowie się o wynikach i zniszczeniu dowodów

Nowelizacja nakłada na szefów służb bezwzględny obowiązek raportowania. Zgodnie z proponowaną nowelizacją art. 19 ust. 14 PolicjaU, organ policji musi poinformować sąd o wynikach kontroli operacyjnej po jej zakończeniu. Co więcej, sąd może zażądać informacji o przebiegu kontroli jeszcze w trakcie jej trwania. Organ policji ma wówczas obowiązek przedstawić zebrane dotychczas materiały.

Kolejnym uszczelnionym obszarem jest niszczenie materiałów z kontroli operacyjnej, które nie zawierają dowodów na popełnienie przestępstwa. Dotychczas proces ten odbywał się głównie na linii służba-prokurator. Teraz włączono w to sąd np. w art. 19 ust. 17a PolicjaU wprowadzono wymóg, by organ policji niezwłocznie informował sąd o wydaniu i wykonaniu zarządzenia dotyczącego zniszczenia materiałów.

Inspektorzy w MSWiA tracą uprawnienia do inwigilacji

Istotna zmiana dotyczy struktury nadzoru wewnętrznego w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Projekt w art. 3 nowelizuje ustawę z 21.6.1996 r. o szczególnych formach sprawowania nadzoru przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 529; dalej: NadzórMSWU).

Kluczowym ruchem jest tutaj uchylenie art. 11 NadzórMSWU oraz art. 11n NadzórMSWU. Przepisy te stanowią podstawę prawną dla Inspektora Nadzoru Wewnętrznego do zarządzania kontroli operacyjnej wobec funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, SOP czy strażaków w celu wykrywania przestępstw korupcyjnych i urzędniczych.

W uzasadnieniu do projektu rząd argumentuje, że wyposażenie organu nadzorczego (jakim jest Inspektor przy ministrze) w tak inwazyjne narzędzie jak podsłuch jest rozwiązaniem nieproporcjonalnym. Inspektorat nadal będzie mógł prowadzić czynności operacyjno-rozpoznawcze, ale bez sięgania po najcięższy kaliber w postaci kontroli operacyjnej. Ma to zapobiec sytuacjom, w których narzędzia inwigilacyjne są wykorzystywane wewnątrz resortu do walki frakcyjnej lub wywierania presji na funkcjonariuszy, pod pretekstem działań nadzorczych.

Odpowiedzialność polityczna i raportowanie do Sejmu

Wzmocnienie kontroli nie ogranicza się tylko do wymiaru sądowego. Projekt kładzie nacisk również na kontrolę parlamentarną. W nowelizacji ustawy o Straży Granicznej dodano art. 9e ust. 21, który nakłada na ministra właściwego do spraw wewnętrznych obowiązek przedstawiania corocznie Sejmowi i Senatowi informacji o działalności operacyjnej.

Informacja ta ma trafiać do parlamentarzystów do dnia 30 czerwca roku następnego. Choć mechanizmy raportowania istniały już wcześniej w różnych formach, doprecyzowanie tego obowiązku w ustawach kompetencyjnych ma zwiększyć transparentność działania służb przed władzą ustawodawczą.

Przepisy przejściowe. Co ze starymi podsłuchami?

Ze względu na fundamentalny charakter zmian, projektodawca musiał precyzyjnie określić, co dzieje się z kontrolami operacyjnymi, które zostały zarządzone przed wejściem w życie nowej ustawy.

Zgodnie z art. 10 projektu nowelizacji PolicjaU, nowe, rygorystyczne obowiązki i uprawnienia stosuje się wyłącznie do kontroli operacyjnych zarządzonych po dniu wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że operacje, które rozpoczną się przed tą datą, będą toczyły się na „starych zasadach”, aż do ich zakończenia. Ma to zapobiec chaosowi prawnemu i konieczności nagłej weryfikacji setek trwających śledztw.

Wyjątkiem są sprawy prowadzone przez Inspektora Nadzoru Wewnętrznego. Zezwolenia wydane na wniosek Inspektora w zasadzie wygasają, chyba że zgromadzone materiały zostaną uznane za niezbędne przez IPN, co reguluje art. 11 projektu nowelizacji PolicjaU.

Sama nowelizacja ma wejść w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia zgodnie z art. 12 projektu nowelizacji PolicjaU.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →