Pytania prejudycjalne
– Czy art. 3 lit. g) i art. 22 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. L z 2008 r., Nr133, s. 66 ze zm.) należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one przepisom krajowym dotyczącym kredytu konsumenckiego, ustanawiającym sposób obliczania maksymalnej kwoty kosztu kredytu, którym może zostać obciążony konsument, ponieważ ten sposób obliczania pozwala przedsiębiorcy na obciążenie tego konsumenta częścią ogólnych kosztów związanych z prowadzeniem jego działalności gospodarczej?
– Czy art. 1 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L z 1993 r., Nr 95, s. 29 ze zm.) należy interpretować w ten sposób, że z zakresu stosowania tej dyrektywy jest wyłączony warunek umowny, który określa pozaodsetkowy koszt kredytu zgodnie z maksymalnym pułapem ustanowionym w przepisach krajowych dotyczących kredytu konsumenckiego, jeżeli przepisy te przewidują, że pozaodsetkowe koszty kredytu nie są należne w części przekraczającej ten próg lub całkowitą kwotę kredytu?
– Czy art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że postanowienia umowy o kredyt konsumencki, które obciążają konsumenta kosztami innymi niż zapłata odsetek umownych, są objęte wyjątkiem przewidzianym w tym przepisie, jeżeli warunki te nie określają ani charakteru tych kosztów, ani usług, za które mają one stanowić wynagrodzenie?
– Czy art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny, który nie był indywidualnie negocjowany i który obciąża konsumenta pozaodsetkowymi kosztami kredytu nieoprocentowanego, w tym kosztami prowadzenia działalności gospodarczej kredytodawcy, poniżej maksymalnego pułapu ustawowego, może zostać uznany za nieuczciwy w rozumieniu tego przepisu?
Stanowisko TS
Zakres pojęcia „całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta”
Aby zapewnić konsumentom szeroką ochronę unijny prawodawca przyjął w art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48 szeroką definicję pojęcia „całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta”. Obejmuje ona wszystkie koszty łącznie z odsetkami, podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, jakie konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych (wyrok TS z 26.3.2020 r., Mikrokasa i Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty, C‑779/18, EU:C:2020:236, pkt 39).
Trybunał orzekł, że art. 3 lit. g) i art. 22 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym dotyczącym kredytu konsumenckiego, ustanawiającym sposób obliczania maksymalnej kwoty pozaodsetkowego kosztu kredytu, którym może zostać obciążony konsument, nawet jeśli ten sposób obliczania pozwala przedsiębiorcy na obciążenie tego konsumenta częścią kosztów ogólnych związanych z prowadzeniem jego działalności gospodarczej, o ile w drodze tych przepisów dotyczących owej maksymalnej kwoty to uregulowanie nie narusza zasad zharmonizowanych mocą tej dyrektywy.
Postanowienie określające pozaodsetkowy koszt kredytu
W pkt 57 wyroku w sprawie Mikrokasa i Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Trybunał orzekł, z zastrzeżeniem kontroli ze strony sądu odsyłającego, że przepis krajowy, taki jak art. 36a ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2011 r. Nr 126, poz. 715; dalej jako: KredytKonsU), nie wydaje się sam w sobie określać praw i obowiązków stron umowy, lecz poprzestaje na ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu i w żaden sposób nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie ma ewentualnie nieuczciwy charakter poniżej określonego prawnie pułapu.
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż z zakresu stosowania tej dyrektywy nie jest wyłączony warunek umowny, który określa pozaodsetkowy koszt kredytu zgodnie z pułapem przewidzianym w przepisach krajowych dotyczących kredytu konsumenckiego, jeżeli przepisy te przewidują, iż pozaodsetkowe koszty kredytu nie są należne w części przekraczającej ten pułap lub całkowitą kwotę kredytu.
Wyłączenie
Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. W odniesieniu do pojęcia „główny przedmiot umowy” z orzecznictwa TS wynika, że ma on wyłącznie na celu ustalenie warunków i zakresu kontroli treści warunków umownych, które nie były przedmiotem indywidualnych negocjacji, a określają podstawowe świadczenia w umowach zawartych między przedsiębiorcą a konsumentem i charakteryzują te umowy (wyrok TS z 3.10.2019 r., Kiss i CIB Bank, C‑621/17, EU:C:2019:820, pkt 32). Świadczenia podstawowe umowy kredytu odnoszą się do kwoty pieniężnej, która musi być określona w stosunku do waluty wypłaty i określonej spłaty (wyrok TS z 20.9.2017 r., Andriciuc i in., C‑186/16, EU:C:2017:703, pkt 38). W ocenie TS okoliczność, że różne rodzaje opłat lub „prowizja” są wliczane w całkowity koszt kredytu konsumenckiego, nie jest rozstrzygająca dla celów ustalenia, że te koszty wchodzą w zakres podstawowych świadczeń przewidzianych w umowie kredytu.
Trybunał zaznaczył, że przedsiębiorca nie jest zobowiązany do wyszczególnienia charakteru każdej usługi świadczonej w zamian za koszty, które obciążają konsumenta na podstawie postanowień umowy, takie jak „prowizja” czy „opłata przygotowawcza”. Niemniej jednak aby spełnić wymóg przejrzystości określony w art. 4 ust. 2 oraz art. 5 dyrektywy 93/13, musi zaistnieć sytuacja, w której charakter faktycznie świadczonych usług da się w sposób racjonalny zrozumieć lub wywieść z całej umowy. Ponadto konsument musi być w stanie sprawdzić, czy te różne koszty lub usługi, za które stanowią one zapłatę, nie nakładają się na siebie.
Sąd odsyłający wskazywał, że treść art. 3851 §1 KC, który dokonuje transpozycji do prawa polskiego ustanowionego w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 wyjątku dotyczącego weryfikacji adekwatności ceny i jej wynagrodzenia, dotyczy jedynie warunków, które wiążą się z głównym przedmiotem umowy. Tymczasem – jak zauważył rzecznik generalny w pkt 62 opinii – w zakresie, w jakim art. 3851 §1 KC przyznaje węższy zakres wyjątku ustanowionego w tym unijnym przepisie, zapewniając konsumentowi wyższy poziom ochrony, czego zbadanie należy jednak do sądu odsyłającego, pozwala on na szerszą kontrolę ewentualnego nieuczciwego charakteru warunków umowy objętych zakresem stosowania tej dyrektywy.
Trybunał orzekł, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunki umowy o kredyt konsumencki, które obciążają konsumenta kosztami innymi niż spłata kapitału podstawowego i zapłata odsetek, nie są objęte wyjątkiem przewidzianym w tym przepisie, jeżeli te warunki nie określają ani charakteru tych kosztów, ani usług, za które mają stanowić wynagrodzenie, i są sformułowane w sposób, który wprowadza konsumenta w błąd co do jego obowiązków i skutków gospodarczych tych warunków, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.
Znacząca nierównowaga
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, zdaniem TS, należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny dotyczący pozaodsetkowych kosztów kredytu, który określa ten koszt poniżej ustawowego pułapu i który przenosi na konsumenta koszty działalności gospodarczej kredytodawcy, może powodować znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, gdy obciąża konsumenta kosztami nieproporcjonalnymi w stosunku do świadczeń i do kwoty otrzymanego kredytu, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.
Wyrok TS z 3.9.2020 r., Profi Credit Polska, C‑84/19, C‑222/19 i C‑252/19
W niniejszym wyroku TS podtrzymał swoje stanowisko przedstawione w innej „polskiej sprawie” w wyroku „Mikrokasa i Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (C‑779/18), odnośnie interpretacji pojęcia „całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta”. Zgodnie z którym w szczególności, że art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48 (por. art. 5 KredytKonsU) nie zawiera żadnego ograniczenia odnośnie rodzaju lub uzasadnienia kosztów, jakie mogą zostać nałożone na konsumenta w ramach takiej umowy kredytu. Tym samym, co do zasady, mogą być to również koszty ogólne prowadzenia działalności gospodarczej przez bank.
Jednakże w ocenie TS okoliczność, że zgodnie z art. 36a KredytKonsU koszty kredytu, z wyłączeniem odsetek, nie są należne w części przekraczającej ustawowy pułap lub całkowitą kwotę kredytu, nie powoduje wyłączenia takiego postanowienia umowy kredytu z zakresu stosowania dyrektywy 93/13. Tym samym trafnie Trybunał uznał, że postanowienia umowy dotyczące pozaodsetkowych kosztów kredytu mogą podlegać ocenie pod kątem ich abuzywności przez polski sąd.
Analizując przypadek wyłączenia, uregulowanego w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 (por. art. 3851 §1 KC), badania abuzywności postanowień umowy dotyczących pozaodsetkowych kosztów (w tym prowizji i opłaty przygotowawczej związanej z dodatkową usługą) Trybunał szczegółowo wskazał, polski sądom, jak powinna przebiegać taka ocena. Trybunał odniósł się również do zakresu transpozycji art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w art. 3851 §1 KC, w którym to przepisie wprowadzono węższy zakres wyłączenia badania abuzywności. Trybunał zasadnie uznał, że taka metoda implementacji wprowadzająca wyższy standard ochrony konsumenta jest zgodna z prawem Unii .
W niniejszym wyroku TS wyjaśnił również w jaki sposób sąd krajowy, badając abuzywność postanowienia umowy kredytu, powinien weryfikować występowanie „znaczącej nierównowagi” oraz „sprzeczności z wymogami dobrej wiary” przywołanymi w art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13.
