Koniec z sądowym ubezwłasnowolnianiem

Opublikowany właśnie przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji przewiduje cztery narzędzia prawne: asystenta prawnego, kuratora wspierającego, kuratora reprezentującego oraz pełnomocnika rejestrowanego. Mają one zastąpić dotychczasowe ubezwłasnowolnienie, które wraz z wejściem nowej ustawy w życie przejdzie do historii.

O takich planach mówiło się od dawna, zmiany postulowano już 15 lat temu w zaleceniach Komitetu Ministrów Rady Europy. Także polskie środowiska prawnicze zwracało uwagę na tę kwestię, zwłaszcza że liczba potrzebujących wsparcia innej osoby przy załatwianiu różnych spraw, w tym urzędowych, stale rośnie. Dość powiedzieć, że udział osób starszych w populacji Polski w 2022 r. sięgnął 25,9 proc. Naturalnie nie każda osoba starsza potrzebuje wsparcia, z kolei nawet młoda dorosła osoba nierzadko go wymaga.

Prawne wsparcie

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu celem nowych przepisów jest zagwarantowanie prawnych narzędzi, dzięki którym osoby, które z różnych przyczyn same nie będą w stanie tego czynić, mogły prowadzić swoje sprawy osobiste i majątkowe z pomocą wybranej osoby, która będzie działała w jej imieniu.

Przewidziano w tym celu cztery rozwiązania (funkcje): asystenta prawnego, kuratora wspierającego, kuratora reprezentującego oraz pełnomocnika rejestrowanego.

Osoba wspierana będzie mogła zawrzeć umowę (w formie pisemnej) zlecającą konkretnej osobie – asystentowi prawnemu – udzielenie faktycznego wsparcia przy dokonywaniu czynności prawnych i prowadzeniu spraw określonych w umowie. Projekt zawiera przykłady czynności, które może obejmować umowa, chodzi m.in. o czynną obecność przy podejmowaniu czynności prawnych przez osobę zlecającą asystę czy przekazanie oświadczenia woli osoby zlecającej asystę w jej obecności. Do umowy asysty prawnej będzie stosować się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Z kolei w zależności od sytuacji osoby potrzebującej wsparcia, sąd będzie mógł ustanowić dla niej kuratora wspierającego lub reprezentującego – z większymi uprawnieniami. W tym drugim przypadku sąd określi zakres i rodzaj spraw, które może on prowadzić. Sąd nie będzie musiał powołać kuratora reprezentującego, jeśli interesy osoby wspieranej mogą być wystarczająco chronione w inny sposób, gdy wystarczające jest umocowanie kuratora wspierającego lub pełnomocnika rejestrowanego.

Pełnomocnik na wypadek niedyspozycji

Osoba pełnoletnia, dla której nie ustanowiono kuratora reprezentującego będzie mogła udzielić pełnomocnictwa na wypadek, gdyby w przyszłości ze względu na stan zdrowia nie była w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Pełnomocnictwo rejestrowane obejmować ma umocowanie do wszystkich czynności związanych z osobą i majątkiem mocodawcy, w tym do wyrażania w imieniu mocodawcy zgody albo sprzeciwu na udzielanie świadczeń zdrowotnych, reprezentowania go przed sądami oraz innymi organami władzy publicznej.

Ustawowe określenie zakresu tego pełnomocnictwa ma ograniczyć konieczności ingerencji sądu w tę sferę. Ze względu na doniosłość tego pełnomocnictwa powinno być ono sporządzone w formie aktu notarialnego, tak samo jego odwołanie przez mocodawcę oraz zrzeczenie się umocowania przez pełnomocnika; będzie ono też podlegało wpisowi do do Rejestru Pełnomocnictw utworzonego i prowadzonego w systemie informatycznym przez Krajową Radę Notarialną.

Prawo do sądu

Ustawa przewiduje zmiany nie tylko w kodeksach cywilnym, postępowania cywilnego oraz rodzinnym, ale też w szeregu innych ustawach m.in: o prawach pacjenta, w prawie o notariacie oraz w prawie upadłościowym i prawie restrukturyzacyjnym. Te ostanie mają zapewnić w tych postępowaniach efektywną realizację prawa do sądu osobie korzystającej ze wsparcia kuratora.

Naturalnie projekt przewiduje się szereg rozwiązań przejściowych. W dniu wejścia w życie ustawy każda osoba pełnoletnia będzie miała pełną zdolność do czynności prawnych, osoby ubezwłasnowolnione całkowicie staną się osobami wspieranymi a ich dotychczasowy opiekun prawny stanie się z mocy prawa, na okres pięciu lat, tymczasowym kuratorem reprezentującym do prowadzenia wszelkich spraw w imieniu osoby dla której został ustanowiony.

Osoby ubezwłasnowolnione częściowo staną się osobami wspieranymi i dotychczasowy ich kurator stanie się na pięć lat kuratorem upoważnionym do wyrażania zgody na czynności prawne dokonywane przez tę osobę w zakresie wynikającym z orzeczenia sądu o jego ustanowieniu.

Postępowania o ubezwłasnowolnienie, zmianę lub uchylenie ubezwłasnowolnienia, będące w toku będą rozpoznane jako sprawy o ustanowienie, zmianę, uchylenie kuratora.

Ustawa ma wejść w życie po upływie 12 miesięcy od ogłoszenia.

Etap legislacyjny: konsultacje publiczne

Renta z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku

Wniosek o świadczenie w drodze wyjątku

Wnioskiem z 10.11.2022 r. W. K. (dalej: Skarżąca) zwróciła się do Prezesa ZUS (dalej: Organ) o przyznanie w drodze wyjątku renty z tytułu niezdolności do pracy. Opisując sytuację życiową i zdrowotną Skarżąca wyjaśniła, że od czasu złożenia poprzedniego wniosku o rentę jej stan zdrowia uległ pogorszeniu. Podkreśliła, że cierpi na rzadką i nieuleczalną chorobę, która uniemożliwia jej normalne funkcjonowanie. Utrzymuje się z renty socjalnej partnera, świadczenia rodzinnego „500+” na syna oraz zasiłku rodzinnego, co potwierdza załączone do wniosku oświadczenie o stanie rodzinnym, majątkowym i o sytuacji materialnej. Uzyskiwane dochody, w połączeniu z comiesięcznymi wydatkami na: utrzymanie, opłaty, leki, wizyty u lekarzy, nie są wystarczające.

Przesłanki przyznania renty w trybie wyjątkowym

Decyzją ze stycznia 2023 r. Organ odmówił przyznania świadczenia, wyjaśniając, że aby przyznać rentę rodzinną w drodze wyjątku muszą zostać spełnione łącznie wszystkie przesłanki z art. 83 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631; dalej: EmRentyFUSU), tj.:

W ocenie Organu Skarżąca nie spełnia warunku całkowitej niezdolności do pracy. W aktach sprawy znajduje się orzeczenie komisji lekarskiej ZUS z 3.10.2022 r., z którego wynika, że Skarżąca została uznana za osobę częściowo niezdolną do pracy. Tym samym, Organ nie znalazł podstaw do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku.

W następstwie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, Organ decyzją z kwietnia 2023 r. utrzymał w mocy wcześniejsze rozstrzygnięcie.

Wyrokiem z 16.2.2024 r. WSA w Warszawie, II SA/Wa 1061/23, oddalił skargę na ww. decyzję Organu. WSA w Warszawie wskazał, że w realiach sprawy nie została spełniona przesłanka całkowitej niezdolności do pracy, umożliwiająca (wraz z innymi) przyznanie świadczenia w trybie art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU. Przesłanki z art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU muszą być spełnione łącznie. Kluczowe jest to, że niespełnienie chociażby jednej z nich uniemożliwia przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Oznacza to, że niespełnienie lub też nieudowodnienie którejkolwiek z nich będzie zawsze skutkowało negatywnym dla wnioskującego rozstrzygnięciem. Art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU wskazuje na wyjątkowy charakter świadczenia, co determinuje jego przyznanie osobom pozbawionym możliwości uzyskania świadczeń w trybie zwykłym.

Istota rozpatrywanej sprawy

Zdaniem NSA, z punktu widzenia analizowanej sprawy, istotne jest ustalenie:

1. czy Skarżąca spełniła przesłanki warunkujące przyznanie jej wnioskowanego świadczenia w drodze wyjątku,
2. czy wydane przez komisję lekarską ZUS orzeczenia eliminują taką możliwość.

Przesłanka niemożności podjęcia pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym, spowodowana całkowitą niezdolnością do pracy lub wiekiem

NSA wskazał, że – co do zasady – najprostszym dla organu do zbadania kryterium w świetle ww. przesłanek, przy rozpoznaniu wniosku o przyznanie omawianego świadczenia jest właśnie przesłanka niemożności podjęcia pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym, spowodowana całkowitą niezdolnością do pracy lub wiekiem. Zgodnie ze stanowiskiem doktryny, jej wystąpienie w sprawie należy udowodnić orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy albo wykazaniem, że wiek osoby ubiegającej się o świadczenie wyjątkowe nie pozwala jej na podjęcie pracy albo zwalnia ją z obowiązku podjęcia pracy. Wedle art. 14 ust. 1 EmRentyFUSU, oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia przysługuje osobie zainteresowanej prawo wniesienia sprzeciwu, które rozpatruje komisja lekarska ZUS dokonując oceny niezdolności do pracy oraz jej stopnia (art. 14 ust. 2a-2f EmRentyFUSU). Z kolei orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji (art. 14 ust. 3 EmRentyFUSU). Stwierdzenie niezdolności do pracy przez innego lekarza ani twierdzenie samej strony, że jest niezdolna do pracy, wynikające z jej subiektywnego przekonania nie wywołują skutków prawnych (wyrok NSA z 14.11.2002 r., II SA 2243/02). Prezes ZUS, rozpatrując wniosek o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku i oceniając, czy wnioskodawca spełnia przesłankę braku możliwości podjęcia pracy z uwagi na całkowitą niezdolność do pracy, zobowiązany jest oprzeć się na ostatecznym orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS lub orzeczeniu komisji lekarskiej ZUS (wyrok NSA z 14.7.2023 r., III OSK 796/22, Legalis).

W sprawie Organ zobowiązany był – w kontekście omawianej przesłanki – jedynie do weryfikacji, czy w zgromadzonym materiale dowodowym znajduje się orzeczenie lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS, stwierdzające całkowitą niezdolność do pracy Skarżącej. Jak wynika z akt administracyjnych w materiale dowodowym znajdują się m.in.: orzeczenia komisji lekarskiej ZUS z 3.10.2022 r. oraz z 6.3.2023 r., orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z 8.8.2022 r. oraz z 13.2.2023 r. W ocenie NSA, w świetle przesłanek z art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU, ww. dokumentacja uprawniała Organ do wydania decyzji odmawiającej przyznania Skarżącej prawa do świadczenia – renty w drodze wyjątku. Lekarze orzecznicy ZUS, a następnie komisje lekarskie działające przy Organie, w toku sprawy zainicjowanej wnioskiem Skarżącej, wypowiadały się o stanie jej zdrowia dwukrotnie. Ostatnie z tych orzeczeń (6.3.2023 r.), co prawda potwierdzało niezdolność do pracy, jednakże niezdolność tą określono wyłącznie jako częściową. Natomiast przesłanką uzyskania renty w drodze wyjątku jest niezdolność do pracy w stopniu całkowitym, zgodnie z powołanym przepisem materialnym.

Z powyższych względów, nie znajdując podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej, także z przyczyn branych pod uwagę z urzędu (art. 183 § 2 PostAdmU i art. 189 PostAdmU), NSA orzekł o jej oddaleniu, stosownie do art. 184 PostAdmU.

Komentarz

Bank może zostać ukarany za opóźnienia w przekazywaniu informacji

Stan faktyczny

Szef Krajowej Administracji Skarbowej nałożył na Bank „I.” S.A. karę pieniężną w kwocie 190 tys. zł za uchybienia w procesie realizacji zadań nałożonych na instytucje finansowe przepisami ustawy z 24.11.2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2491; dalej: WyłSkarbU) oraz działu IIIB OrdPU. Znaczna część stwierdzonych uchybień dotyczyła terminowości przekazywania informacji izbie rozliczeniowej. Z tego tylko tytułu organ nałożył karę pieniężną w wysokości 130 tys. zł. Bank „I.” S.A. wniósł odwołanie twierdząc, że co do zasady terminowo, kompletnie i rzetelnie wypełniał obowiązki opisane w dziale IIIB OrdPU. Natomiast wskazane przez organ zdarzenia uznane za naruszenia przepisów stanowiły odosobnione, operacyjne incydenty właściwe dla procesów, w ramach których przetwarzane są ogromne wolumeny danych czy skutek drobnych omyłek i błędów ludzkich, pomimo zachowania przez odwołującego się należytej staranności.

Minister Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję, jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił decyzję organu II instancji. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że niedopuszczalne jest nałożenie kary pieniężnej za nieterminowe przekazanie informacji, zestawień i danych, o których mowa w art. 119zp oraz art. 119zs § 2 OrdPU, gdyż tego rodzaju czyn nie jest objęty dyspozycją art. 119 zzh § 1 OrdPU. Na podstawie tego przepisu karę można wymierzyć jedynie za nieprzekazanie wskazanych informacji, zestawień i danych.

Pytanie prawne

NSA rozpoznając skargę kasacyjną Ministra Finansów postanowił przedstawić składowi 7 sędziów zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: Czy art. 119zzh § 1 OrdPU stanowi podstawę do nałożenia kary pieniężnej z tytułu niezachowania terminów do przekazywania informacji i zestawień, o których mowa w art. 119zp § 1 i 2 OrdPU lub danych, o których mowa w art. 119zs § 2 OrdPU?

Zgodnie z art. 119zzh OrdPU bank, spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa, bank zrzeszający oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa, które nie dopełniają obowiązku przekazywania informacji i zestawień, o których mowa w art. 119zp OrdPU, lub danych, o których mowa w art. 119zs § 2 OrdPU, przekazują je niezgodnie z posiadanymi informacjami, zestawieniami lub danymi, lub zatajają prawdziwe informacje, zestawienia lub dane, podlegają karze pieniężnej. Z tego unormowania ustawodawca wprowadza podstawę do nałożenia kary pieniężnej. Przez administracyjną karę pieniężną należy rozumieć określoną w ustawie sankcję o charakterze pieniężnym, nakładaną przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. NSA stwierdził, że fundamentalnym z punktu widzenia definicji administracyjnej kary pieniężnej, zawartej w art. 189b KPA, jest wymóg określenia sankcji w ustawie z tytułu naruszenia prawa, czyli m.in. niedopełnienia obowiązku. Chodzi przy tym o takie sformułowanie sankcji, które nie może powodować wątpliwości co do zakresu jej zastosowania. Dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego kluczowe jest więc ustalenie prawidłowego rozumienia art. 119zzh § 1 OrdPU i wyjaśnienie, czy przepis ten zawiera odesłanie jedynie do informacji, zestawień i danych wskazanych w 119zp OrdPU oraz art. 119zs § 2 OrdPU, bez uwzględnienia terminu realizacji obowiązku ich przekazania, czy także normatywny kształt obowiązku przekazania informacji, zestawień i danych pozwala objąć jego zakresem również termin ich realizacji.

Stanowisko NSA

NSA stwierdził, że dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia decydujące znaczenie ma odkodowanie zawartego w art. 119zzh § 1 OrdPU zwrotu normatywnego „nie dopełniają obowiązku przekazywania”. W ocenie NSA wykładnia językowa, systemowa a także funkcjonalna prowadzą do wniosku, że obowiązek przekazywania informacji, zestawień lub danych jest zespołem okoliczności tworzących pewną obligatoryjność zachowania, na który składa się nie tylko sama czynność przekazywania, ale również termin, który w przypadku obowiązków banków i innych instytucji, do których adresowane są analizowane przepisy, ma ustawowe umocowanie. Bank ma więc obowiązek nie tylko przekazywać informacje, ale musi to robić w określonym w ustawie terminie. Przepisy art. 119zp i art. 119zs § 2 OrdPU, do których art. 119zzh § 1 OrdPU odsyła w pełnym zakresie, formułując obowiązek informacyjny jednoznacznie wskazują termin jego realizacji, który jest określony w godzinach i dniach. Prawidłowe wypełnienie obowiązku określonego w art. 119zzh OrdPU polega więc na przekazaniu zarówno odpowiednich informacji, jak i we wskazanym w ustawie terminie. Niedopełnienie obowiązku w zakresie każdego z tych elementów może stanowić podstawę odrębnej penalizacji.

Przeciwdziałanie wyłudzeniom VAT

W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że brak terminu na przekazanie informacji, bądź jego pominięcie przy ustaleniu „niedopełnienia obowiązku” oznaczałoby, że zobowiązany może dokonać czynności w każdym czasie. Nie można byłoby wówczas mówić o istnieniu jakiegokolwiek obowiązku. Brak obowiązku terminowego przekazywania informacji, zestawień lub danych byłby de facto równoznaczny z ich nieprzekazywaniem w ogóle, a w konsekwencji określona w art. 119zzh § 1 OrdPU sankcja w postaci kary pieniężnej byłaby iluzoryczna. Taka sytuacja jest niedopuszczalna z perspektywy racjonalnego ustawodawcy, gdyż prowadziłaby do przyzwolenia na zupełne zniweczenie celu zapobiegawczego wyłudzeniom przez system STIR.

NSA wskazał, że zasadniczym celem rozwiązań wprowadzonych przepisami WyłSkarbU jest przeciwdziałanie wyłudzeniom podatku VAT z budżetu państwa. Istotą wprowadzonych regulacji jest umożliwienie dokonywania przez Szefa KAS analizy ryzyka wykorzystywania działalności banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi. Jednym z najważniejszych elementów skutecznego przeciwdziałania tym wyłudzeniom jest szybkość działania.

Wszelkie opóźnienia w przekazywaniu informacji, które na dany moment powinny być przekazane, powodują zniekształcenie wyników analiz. Skutkiem niedochowanie terminów jest to, że uzyskane dane nie będą odpowiadały rzeczywistości, co w konsekwencji prowadzi do nieskuteczności skonstruowanego systemu. Celem regulacji zawartych w dziale IIIB OrdPU nie jest zajmowanie się przeszłością i opisywanie dokonanych wyłudzeń skarbowych, ale ich bieżące wykrywanie i natychmiastowe im przeciwdziałanie.

Uchwała NSA z 21.10.2024 r., III FPS 1/24, Legalis

Zmiana zasad opodatkowania międzynarodowych korporacji ​od 2025 r.

Reforma opodatkowania międzynarodowego

W dobie globalizacji i dynamicznej cyfryzacji gospodarki międzynarodowe grupy kapitałowe coraz częściej wykorzystują różnice w systemach podatkowych poszczególnych państw, przenosząc zyski do jurysdykcji o niskich stawkach podatkowych. Aby przeciwdziałać tym praktykom, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (dalej: OECD) opracowała zestaw regulacji w ramach Projektu do spraw przeciwdziałania erozji podstawy opodatkowania i przenoszeniu zysku 2.0 (dalej: BEPS 2.0).

Ustawa OpodWyrGrupMiedzKrajU implementuje do polskiego porządku prawnego przepisy dyrektywy 2022/2523/UE, której celem jest wdrożenie w Unii Europejskiej Globalnych zasad przeciwdziałania erozji podstawy opodatkowania (dalej: zasady GloBE), tj. głównej części tzw. Filaru II OECD.

Na podstawie tych zasad na świecie ma zostać ustanowiony minimalny poziom opodatkowania działalności gospodarczej. Filar II OECD stanowi obok Filaru I jeden z dwóch elementów globalnej reformy podatkowej opracowywanej w ramach BEPS 2.0.

Filar I OECD zakłada:

1. w ramach Kwoty A – częściowe przeniesienie praw do opodatkowania do jurysdykcji, w których następuje konsumpcja dóbr i usług (dla największych i najbardziej dochodowych grup międzynarodowych) oraz
2. w ramach Kwoty B – zmianę zasad cen transferowych dla transakcji sprzedaży, w ramach których dystrybutor hurtowy nabywa towary od podmiotu powiązanego w celu ich hurtowej dystrybucji na rzecz podmiotów niepowiązanych.

Filar II OECD składa się z:

1. zasad GloBE, które wprowadzają minimalny globalny poziom efektywnego opodatkowania dużych przedsiębiorstw międzynarodowych (tzw. globalny minimalny podatek) oraz
2. traktatowej zasady dodatkowego prawa do opodatkowania (STTR) pozwalającej państwom źródła na nałożenie dodatkowego opodatkowania na niektóre kategorie płatności wychodzące z danej jurysdykcji do podmiotów powiązanych w innej jurysdykcji.

Dyrektywa 2022/2523/UE, a tym samym implementująca ją OpodWyrGrupMiedzKrajU, służą wprowadzeniu wyłącznie zasad GloBE.

Wprowadzenie systemu tzw. globalnego podatku minimalnego

Rozwiązaniem dla problemów opodatkowania międzynarodowego, opisanych powyżej, jest wprowadzenie tzw. globalnego podatku minimalnego. System ten zakłada, że największe międzynarodowe przedsiębiorstwa będą co roku weryfikowane pod kątem spełnienia minimalnego poziomu efektywnego opodatkowania wynoszącego 15%. W przypadku gdy efektywna stawka podatkowa dla dochodów danej grupy w konkretnej jurysdykcji będzie niższa niż 15%, nałożony zostanie podatek wyrównawczy (top-up tax).

Wprowadzany system opiera się na trzech rodzajach podatków wyrównawczych:

1. globalny podatek wyrównawczy – określany w dyrektywie 2022/2523/UE jako zasada włączenia dochodu do opodatkowania (dalej: IIR),
2. krajowy podatek wyrównawczy – w zależności od kontekstu określany także jako „kwalifikowany” (dalej: QDMTT),
3. podatek od niedostatecznie opodatkowanych zysków – w dyrektywie 2022/2523/UE znany jako zasada niedostatecznie opodatkowanych zysków (dalej: UTPR).

Zasada IIR nakłada na jednostkę dominującą najwyższego szczebla obowiązek zapłaty podatku wyrównawczego za nisko opodatkowane jednostki zależne w innych jurysdykcjach. Mechanizm ten przypomina obowiązujące już w wielu krajach, w tym w Polsce, regulacje dotyczące opodatkowania kontrolowanych jednostek zagranicznych.

Podatek QDMTT działa na podobnych zasadach co IIR, jednak różni się tym, że podatek wyrównawczy jest pobierany przez państwo, w którym znajdują się nisko opodatkowane jednostki grupy. Oznacza to, że podatek jest płacony w miejscu generowania dochodu, a nie tam, gdzie znajduje się jednostka dominująca.

W dyrektywie 2022/2523/UE wprowadzono także rozszerzenie standardów OECD – IIR i QDMTT – na duże grupy krajowe, czyli te operujące wyłącznie w granicach jednego państwa członkowskiego.

Z kolei zasada UTPR obciąża podatkiem wyrównawczym jednostki z grupy w danej jurysdykcji, jeśli jednostka dominująca znajduje się w kraju, który nie stosuje zasady IIR. Dzięki temu mechanizmowi system zapewnia wyrównanie poziomu opodatkowania niezależnie od lokalizacji jednostek grupy.

Efektywna stawka podatkowa i mechanizmy wyrównawcze

Jednym z kluczowych elementów zasad GloBE jest obliczanie efektywnej stawki podatkowej (dalej: ETR) dla każdej jurysdykcji, w której działa grupa. Stawkę tę oblicza się jako stosunek skorygowanych podatków kwalifikowanych do kwalifikowanego dochodu netto w danym państwie. Jeśli ETR jest niższa niż 15%, jednostki dominujące muszą zastosować mechanizmy wyrównawcze, aby uzupełnić różnicę.

Kalkulacja uwzględnia różnice wynikające z lokalnych przepisów podatkowych oraz ewentualne ulgi czy zwolnienia. Wprowadzenie minimalnego poziomu opodatkowania eliminuje możliwość sztucznego obniżania ETR przez międzynarodowe grupy kapitałowe.

Wyłączenia i tzw. bezpieczne przystanie

W celu zapewnienia proporcjonalności regulacji zasady GloBE przewidują liczne wyłączenia, takie jak:

1. jednostki rządowe – np. organizacje międzynarodowe, fundusze emerytalne czy organizacje nienastawione na zysk;
2. bezpieczne przystanie – ograniczają stosowanie zasad w przypadkach o niskim ryzyku unikania opodatkowania, np. gdy działalność grupy jest skoncentrowana w jednym państwie o niskim poziomie opodatkowania.

Tymczasowe zwolnienia

Zasady GloBE przewidują okresowe zwolnienia dla nowych grup międzynarodowych lub takich, które prowadzą działalność w ograniczonej liczbie jurysdykcji. Przykładowo, grupy spełniające określone kryteria mogą być zwolnione z obowiązku stosowania zasad GloBE przez pierwsze 5 lat działalności.

Polski krajowy podatek wyrównawczy

Polska, w ramach implementacji dyrektywy 2022/2523/UE, zamierza wprowadzić QDMTT. Rozwiązanie to pozwala państwu na pobieranie podatku wyrównawczego od jednostek składowych zlokalizowanych na jego terytorium, bez konieczności odprowadzania podatku do innych krajów, w których znajdują się jednostki dominujące.

Obowiązki sprawozdawcze i administracyjne

Implementacja zasad GloBE wiąże się z wprowadzeniem nowych obowiązków sprawozdawczych. Międzynarodowe grupy kapitałowe będą zobowiązane do sporządzania deklaracji informacyjnych, które będą zawierały szczegółowe dane o dochodach, podatkach i efektywnych stawkach podatkowych w poszczególnych jurysdykcjach.

Przepisy przejściowe i dostosowawcze

Przewidziane regulacje dostosowawcze obejmują m.in.:

1. okresowe zwolnienia dla nowych grup;
2. ułatwienia w kalkulacji podatków w pierwszych latach obowiązywania zasad;
3. tymczasowe przepisy dotyczące ujmowania podatków odroczonych.

Wyzwania związane z implementacją dyrektywy 2022/2523/UE

Implementacja przepisów dyrektywy 2022/2523/UE niesie ze sobą istotne wyzwania, w tym:

1. konieczność dostosowania krajowych systemów podatkowych;
2. wysokie wymagania sprawozdawcze i administracyjne;
3. ryzyko dublowania obowiązków w przypadku współistnienia krajowego i globalnego podatku wyrównawczego.

Etap legislacyjny

Prezydent RP podpisał 15.11.2024 r. ustawę z 6.11.2024 r. o opodatkowaniu wyrównawczym jednostek składowych grup międzynarodowych i krajowych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1685). Jej przepisy wejdą w życie 1.1.2025 r.

Pracownik łatwiej wykaże mobbing

Zapowiedzi zmian wynikają z deklaracji Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, która została zamieszczona na stronie resortu. MRiPS podkreśla, że przygotowano już założenia projektu zmian w tej sprawie. – Projekt czeka teraz na wpisanie do wykazu prac legislacyjnych rządu – zapowiada ministerstwo.

Nowa definicja mobbingu

Z deklaracji wynika, że podstawową cechą mobbingu ma być uporczywe nękanie pracownika oraz uniezależnienie istnienia tego zjawiska od intencjonalności działania sprawcy lub wystąpienia określonego skutku.

Zgodnie z obecną definicją zachowanie mobbera ma „wywoływać zaniżoną ocenę przydatności zawodowej” pracownika lub powodować jego ośmieszenie, izolowanie lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. To właśnie tak rozbudowane przesłanki do wykazania utrudniają nękanym dochodzenie swoich praw. Co ważne nowa definicja wykluczać ma zachowania incydentalne i jednorazowe.

Katarzyna Wilczyk, starszy prawnik w kancelarii Raczkowski uważa, że przyjęcie wspomnianych, nowych kryteriów zdecydowanie ułatwi pracownikom udowodnienie mobbingu.

– Obecnie musi on wykazać, że spełnionych zostało łączenie sześć przesłanek. Nowa definicja jest zatem korzystniejsza z punktu widzenia pracownika – wyjaśnia ekspertka.

Przychylnie propozycje ocenia też Katarzyna Kamecka, ekspertka Polskiego Towarzystwa Gospodarczego.

– Na pewno przepisy regulujące mobbing powinny zostać zmodyfikowane ze względu na fakt, iż jest to poważny problem w środowisku pracy. A obecna definicja sprawia, że bardzo trudno jest udowodnić występowanie tego zjawiska – mówi.

Ekspertka zwraca uwagę, że uczciwym pracodawcom zależy, aby takie zachowania były piętnowane i eliminowane, bowiem wpływają one negatywnie na pracowników, jako potencjalnych kandydatów na rynku pracy.

Rząd chce też zobowiązać firmy do określenia zasad przeciwdziałania mobbingowi i dyskryminacji w regulaminie pracy.

– Aktualnie pracodawcy nie mają takiego obowiązku. W praktyce takie zasady wdrażane są w odrębnych politykach. Co prawda kwestia ich przygotowania nie wynika wprost z prawa, ale jest jednym ze sposobów prewencji antymobbingowej. Pozytywnie należy zatem ocenić wprowadzenie wprost w przepisie obowiązku przygotowania takiej polityki – mówi mec. Wilczyk.

Zdaniem ekspertki, nie ma jednak potrzeby, aby te zasady regulować w regulaminie pracy.

– Może to niepotrzebnie skomplikować proces ich wdrażania w zakładzie. W szczególności u pracodawców, u których działają organizacje związkowe, gdyż regulamin wymaga uzgodnień ze związkami – dodaje.

Katarzyna Kamecka uważa z kolei, że to dobry pomysł.

– Tak jak firmy muszą ustanowić procedury ochrony danych osobowych, tak też powinny uregulować politykę antymobbingową. Chociaż regulamin pracy jest dokumentem, który ma obowiązek wdrożyć co do zasady pracodawca zatrudniający co najmniej 50 osób. Zatem siłą rzeczy ta powinność nie obejmie wszystkich firm – wskazuje.

Minimalna kwota zadośćuczynienia

Projektodawcy chcą też ustanowić minimalny próg wysokości zadośćuczynienia za stosowanie mobbingu wynoszący sześć miesięcznych wynagrodzeń.

– Na tym etapie nie wiemy natomiast, czy chodzi o wynagrodzenie minimalne czy pensję danego pracownika – ofiary lub mobbera. To istotne, ponieważ różnice pomiędzy nimi mogą być znaczące. Na szczegóły trzeba będzie poczekać do ukazania się projektu. Oczywiście podwyższenie minimalnego progu zadośćuczynienia może zadziałać odstraszająco i zachęcić do skutecznych działań prewencyjnych – uważa ekspertka.

Z kolei Katarzyna Kamecka uważa, że wprowadzenie takich ograniczeń jest błędem.

– Wysokość zadośćuczynienia powinna być adekwatna do poniesionej krzywdy – uważa.

Rząd deklaruje też, że będzie chciał nałożyć na pracodawcę obowiązek stosowania działań prewencyjnych, wykrywania i reagowania na mobbing oraz wspieranie ofiar tego zjawiska. W tym wypadku eksperci są zgodni.

– To akurat nic nowego. Taki obowiązek istnieje również obecnie i jest potwierdzony przez orzecznictwo Sądu Najwyższego – mówi Katarzyna Kamecka.

Podobnie wspomnianą propozycję ocenia Katarzyna Wilczyk.

– Pracodawca jest już teraz zobowiązany do przeciwdziałania mobbingowi. Natomiast przepisy nie wyjaśniają, na czym konkretnie jego działania mają polegać. Odpowiedź przynosi orzecznictwo sądowe. Uregulowanie takiego obowiązku w przepisach usankcjonuje zatem dzisiejszą prewencję antymobbingową, która w praktyce jednak nie zawsze jest stosowana przez pracodawców – dodaje mec. Wilczyk.

Jak wskazuje, w tym przypadku kluczowa będzie interpretacja takiego pojęcia jak „wspieranie ofiar”.

– Chyba że ustawodawca wprost wskaże konkretne działania w przepisach – dodaje.

Nowe zasady prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów

Etap legislacyjny

1.1.2026 r. wejdzie w życie ustawa z 8.11.2024 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o kołach gospodyń wiejskich (Dz.U. z 2024 r. poz. 1761; dalej: ZmPożPubWolontU24).

Wyjątkiem jest art. 3 ZmPożPubWolontU24, który – zgodnie z art. 4 ZmPożPubWolontU24 – wejdzie w życie już 1.1.2025 r. Art. 3 ZmPożPubWolontU24 jest przepisem epizodycznym, dotyczy 2025 r. i stanowi, że w roku 2025 wysokość limitu przychodów, o których mowa w art. 10a ust. 1 pkt 5 ustawy z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1491; dalej: PożPubWolontU) oraz w art. 24 ust. 1 pkt 3 ustawy z 9.11.2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1179; dalej: KołaGospWiejskU) wynosi 1 000 000 zł.

Cel wprowadzanych zmian

ZmPożPubWolontU24 ma na celu rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów, zamiast skomplikowanej i kosztownej dla niewielkich organizacji pozarządowych pełnej rachunkowości. Cel ten jest realizowany poprzez wprowadzenie zmian w dwóch ustawach, a mianowicie:

Jeśli zaś chodzi o skutki ww. zmian legislacyjnych, to – zdaniem ustawodawcy, wyrażonym wprost w uzasadnieniu do ZmPożPubWolontU24, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP, druk sejmowy nr 445 – zasadniczym skutkiem społecznym i prawnym ZmPożPubWolontU24 będzie zwiększenie aktywności obywateli w mniejszych organizacjach pozarządowych. Obowiązek prowadzenia pełnej rachunkowości jest niewątpliwie istotną barierą w rozwoju tych organizacji. Eliminacja ww. ograniczenia nastąpi przez ustawowe umożliwienie prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów.

Stan prawny – uproszczona ewidencja przychodów i kosztów

Przypadki, w których organizacje pozarządowe (z wyłączeniem spółek kapitałowych) oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą prowadzić uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów zostały określone w art. 10a ust. 1 PożPubWolontU.

Uproszczona ewidencja przychodów i kosztów – złagodzone warunki

ZmPożPubWolontU24 wprowadza zmiany w PożPubWolontU polegające na likwidacji dwóch warunków, które – według dotychczasowych przepisów – musiały zostać spełnione przez organizacje pozarządowe, aby mogły prowadzić uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów, tj.:

1. warunku działania w sferze zadań publicznych, określonych w art. 4 ust. 1 PożPubWolontU, czyli m.in.: pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej, nieodpłatnej pomocy prawnej oraz zwiększania świadomości prawnej społeczeństwa, działalności charytatywnej, działalności na rzecz integracji cudzoziemców, ochrony i promocji zdrowia; działalności na rzecz osób niepełnosprawnych, promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy, a także przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym (art. 1 pkt 1 lit. a ZmPożPubWolontU24);
2. warunku osiągania przychodów wyłącznie z działalności nieodpłatnej pożytku publicznego z tytułu składek członkowskich, darowizn, zapisów, spadków, dotacji, subwencji, przychodów pochodzących z ofiarności publicznej, działalności odpłatnej pożytku publicznego z tytułu sprzedaży towarów i usług, tytułu sprzedaży, najmu lub dzierżawy składników majątkowych, tytułu odsetek od środków pieniężnych na rachunkach bankowych lub rachunkach w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, prowadzonych w związku z wykonywaną działalnością, w tym także odsetek od lokat terminowych oraz innych form oszczędzania, przechowywania lub inwestowania, tworzonych na tych rachunkach (art. 1 pkt 1 lit. b ZmPożPubWolontU24).

Odnosząc się do warunków prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów należy wskazać, że ustawodawca zdecydował o zwiększeniu limitu przychodów, którego przekroczenie powoduje brak możliwości prowadzenia ww. ewidencji w sposób uproszczony. Limit ten został zwiększony ze 100 000 zł do 1 000 000 zł. Warto mieć na uwadze, że do wskazanych przychodów nie będą wliczane wartości darowizn rzeczowych, przeznaczonych na prowadzenie działalności statutowej podmiotu uprawnionego (art. 1 pkt 1 lit. c ZmPożPubWolontU24).

Jednostkom zagwarantowano też pewną elastyczność w wyborze formy prowadzenia księgowości. Ustawodawca umożliwił bowiem przejście z uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów na pełną księgowość, w ciągu danego roku podatkowego (art. 1 pkt 3 ZmPożPubWolontU24). Rezygnacja z prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów w ciągu roku podatkowego będzie skutkowała prowadzeniem księgowości zgodnie z przepisami o rachunkowości od początku tego roku podatkowego, z tym jednak zastrzeżeniem, że decyzję w sprawie rezygnacji z prowadzenia tej ewidencji podejmie organ zatwierdzający, w rozumieniu przepisów o rachunkowości.

Czas na zawiadomienie naczelnika US – wydłużony

W drodze zmian wprowadzonych ZmPożPubWolontU24 wydłużono czas na zawiadomienie naczelnika urzędu skarbowego właściwego w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym o:

Ponadto upoważniono ministra właściwego do spraw finansów publicznych do wydania przepisów wykonawczych, tj. określenia, w drodze rozporządzenia – w porozumieniu z Przewodniczącym Komitetu oraz po zasięgnięciu opinii Rady Działalności Pożytku Publicznego – (I) sposobu prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów oraz (II) warunków, jakim powinna odpowiadać ta ewidencja, przy uwzględnieniu w szczególności różnorodność celów i sposobów działania organizacji pozarządowych i podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 PożPubWolontU, (III) umożliwieniu prawidłowego określenia zobowiązań podatkowych oraz wypełnienia wymagań, wynikających z art. 10 ust. 1 pkt 1 i 2 PożPubWolontU oraz art. 16 ust. 5 PożPubWolontU (art. 1 pkt 4 ZmPożPubWolontU24).

Zasady księgowości w kołach gospodyń wiejskich

Natomiast zmiany KołaGospWiejskU polegają na:

Planowane zmiany w orzekaniu przepadku pojazdów mechanicznych

Cel nowelizacji

Celem nowelizacji jest dostosowanie przepisów do standardów konstytucyjnych oraz zagwarantowanie swobody uznania sędziowskiego oraz zapewnienie zindywidualizowania sankcji do czynu, poprzez przyjęcie fakultatywności orzekania przepadku pojazdów bądź orzeczenie nawiązki.

Proponowane zmiany są odpowiedzią na liczne uwagi krytyczne zgłoszone m.in. przez Sąd Najwyższy, Rzecznika Praw Obywatelskich, wobec przepisów wprowadzonych ustawą z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600), przewidujących obligatoryjne orzeczenie przepadku pojazdów (z datą wejścia w życie 14.3.2024 r.). Uwagi dotyczyły przede wszystkim zasadności obligatoryjności orzekania przepadku pojazdów, zgodności z konstytucyjną zasadą proporcjonalności reakcji prawnokarnej oraz konstytucyjnym standardem równości wobec prawa. Zdaniem projektodawcy aktualne przepisy naruszają zasady konstytucyjne oraz postępowania karnego. Okoliczności, w których kwestie właścicielskie, a nie okoliczności popełnienia czynu, mają decydować o orzeczeniu przepadku, stanowią przejaw nierównego traktowania co do podmiotów znajdujących się w tożsamej sytuacji prawnej. Rzeczywista dolegliwość wynikająca z orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego bądź jego równowartości, biorąc pod uwagę okoliczności popełnienia przestępstwa oraz właściwości sprawcy, w niektórych przypadkach jest nieproporcjonalnie wysoka, a w innych nieproporcjonalnie niska.

Zniesienie obligatoryjnego przepadku pojazdu

Obligatoryjność orzekania przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę zostanie zniesiona na rzecz jego fakultatywności. W następstwie nowelizacji na podstawie art. 44b KK, w wypadkach wskazanych w ustawie, sąd będzie miał możliwość, a nie obowiązek orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez nietrzeźwego kierowcę, a więc w razie popełnienia przestępstwa z art.178a§ 1 i 4 KK. Sąd będzie mógł orzec przepadek pojazdu mechanicznego, także wobec sprawcy, który spowoduje katastrofę (art. 173 § 1-3 KK), sprowadzi bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy (art. 174 KK) lub spowoduje wypadek drogowy (art. 177 §1-2 KK). W proponowanych zmianach zrezygnowano również ze wskazywania progu nietrzeźwości, od którego możliwe jest fakultatywne orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego.

Nawiązka zamiast konfiskaty auta

Procedowany projekt wprowadza wyłączenie możliwości przepadku pojazdu mechanicznego, jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo gdy orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego nie jest możliwe lub celowe. Wówczas sąd będzie mógł orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa. Orzeczenie nawiązki w takiej sytuacji sprawi, że sąd będzie miał możliwości miarkowania wymiaru tego środka, jako reakcji karnoprawnej. Zmiany te mają na celu wprowadzenie sankcji karnych adekwatnych do okoliczności danego czynu, stopnia winy sprawcy, jak i jego możliwości finansowych.

Wyeliminowanie z Kodeksu karnego § 1a art. 295 KPK

Nowela zakłada wyeliminowanie obligatoryjności orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego. Wobec tego norma ujęta w art. 295 § 1a KPK nakładająca na organy ścigania obowiązek dokonania tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa, za które orzeczony miał być obligatoryjnie przepadek pojazdu mechanicznego jest zbędna. Zdaniem projektodawcy art. 291 § 1 pkt 3 KPK. umożliwia dokonanie zabezpieczenia na mieniu oskarżonego wykonania orzeczenia m.in. w przedmiocie przepadku. Z kolei przepis art. 295 § 1 KPK pozwala dokonać tymczasowego zajęcia mienia ruchomego osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia. Zgodnie z projektem z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego dokonane na podstawie art. 295 § 1a KPK upada. Zatrzymany pojazd będzie podlegał zwrotowi osobie uprawnionej, chyba że Policja dokona tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego na podstawie art. 295 § 1 KPK. Ponadto łączny czas stosowania tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego na podstawie art. 295 § 1 KPK i art. 295 § 1a KPK nie będzie mógł przekroczyć 7 dni.

Przepadek pojazdów za prowadzenie w stanie nietrzeźwości w innych państwach UE

Procedowane zmiany zostały opracowane, także w oparciu o uprzednią analizę przepisów prawa dotyczących przepadków pojazdów mechanicznych obowiązujących w innych krajach europejskich. W uzasadnieniu do projektu nowelizacji nadmieniono, że instytucja przepadku pojazdów występuje w systemach niektórych państw UE (m.in. Estonii, Finlandii, Luksemburga, Słowenii, Danii oraz Słowacji). Jednakże w większości wymienionych państw środek ten jest orzekany fakultatywnie, zazwyczaj, gdy dochodzi do skazania z uwagi na popełnienie przestępstwa wypadku drogowego w stanie nietrzeźwości bądź doszło do ponownego popełnienia przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości.

Etap legislacyjny

Zgodnie z informacjami Rządowego Centrum Legislacji, projekt jest obecnie rozpatrywany przez Radę Ministrów. Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Nie będzie opłat – samorządy stracą

Wprowadzenie moratorium na pobieranie opłat planistycznych ma dotyczyć nieruchomości stanowiących przedmiot transakcji zawartych w okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie przygotowywanej ustawy o rozwiązaniach służących zwiększeniu dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Ustawa, której założenia zostały właśnie opublikowane, ma być przyjęta przez Radę Ministrów w pierwszym kwartale 2025 r.

Kto i kiedy musi zapłacić

Przypomnijmy, że opłatę planistyczną musi zapłacić gminie właściciel lub użytkownik wieczysty, który zbywa nieruchomość w ciągu pięciu lat od uchwalenia lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, gdy w związku z tym wzrosła wartość jego nieruchomości. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, wartość opłaty planistycznej nie może być ustalona w wysokości większej niż 30 proc. wzrostu wartości nieruchomości.

Mniejsze dochody lokalnych budżetów

– W przypadku gruntów rolnych, dla których uchwalane są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, przewidujące zabudowę mieszkaniową, renta planistyczna stanowi istotny wpływ do budżetu gminy. Jeżeli jednak położyć na szali korzyści społeczne wynikające z pobudzenia budownictwa mieszkaniowego, to taki doraźny spadek dochodów może w dłuższej perspektywie czasowej okazać się nie tak dotkliwy – uważa radca prawny Piotr Pawłowski, wspólnik kancelarii Sobczyńscy i Partnerzy Adwokaci i Radcy Prawni sp.k.

Także Przemysław Dziąg, radca prawny Polskiego Związku Firm Deweloperskich sądzi, że zawieszenie opłat planistycznych przyspieszy podjęcie przez właścicieli gruntu decyzji o sprzedaży nieruchomości, co wpłynie na ożywienie rynku.

W ocenie mec. Piotra Pawłowskiego problemem wydaje się natomiast przewidywany czas moratorium, czyli dwa lata od wejścia w życie ustawy. Okres ten ekspert ocenia jako zdecydowanie za krótki, ponieważ sama procedura planistyczna jest bardzo długa – w praktyce rzadko udaje się ją zamknąć w ciągu dwóch latach. Zatem realizacja celu ustawy, czyli zwiększenie dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe, może być w tym okresie niemożliwe.

– Istniejące na dzień wejścia w życie takiej regulacji tereny inwestycyjne są już natomiast często „przebrane” i mają swoich docelowych inwestorów. W tej sytuacji omawiana zmiana może nie pobudzić znacząco budownictwa mieszkaniowego, zmniejszając jednocześnie i tak już nadszarpniętą zasobność samorządowych portfeli – podkreśla radca prawny Piotr Pawłowski.

Część mieszkań mogłaby trafić do gmin

Grzegorz Cichy, prezes Unii Miasteczek Polskich podkreśla, że wpływy z opłat planistycznych w wysokości średnio kilkudziesięciu tysięcy złotych rocznie stanowią niewielką część budżetu gminy, ale pomagają w pokrywaniu kosztów uchwalenia przez gminy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Ministerstwo Rozwoju i Technologii, które przygotowuje projekt ustaw, wskazuje jednak, że zgodnie z raportami Najwyższej Izby Kontroli (P/22/023, P/12/147) mechanizm pobierania opłaty planistycznej jest nieskuteczny i nie kompensuje kosztów ponoszonych przez gminy w związku z uchwaleniem i realizacją ustaleń planów miejscowych.

Ważną kwestią w dyskusji dotyczącej moratorium na pobieranie opłat planistycznych jest fakt, że na tym tle pojawiają się spory samorządów z mieszkańcami. – Opłaty planistyczne spotykają się z oporem mieszkańców, którzy nie chcą się zgodzić na uiszczanie takiej opłaty, dlatego często odwołują się w tej sprawie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego – podkreśla prezes Grzegorz Cichy.

– Być może lepszym rozwiązaniem byłoby bezterminowe zwolnienie z renty planistycznej inwestorów, którzy w ramach danej inwestycji zobowiązaliby się do przekazania pewnej puli mieszkań do zasobu gminnego – proponuje radca prawny Piotr Pawłowski.

Etap legislacyjny: założenia projektu w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów

Darmowe porady prawne mogą być bez VAT

Tak wynika z interpretacji dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.

Wystąpił o nią radca prawny prowadzący własną kancelarię. Ma zarejestrowaną działalność i jest podatnikiem VAT. Oprócz obsługiwania klientów kancelarii działa też w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej. We wniosku opisał szczegółowo warunki umowy oraz zasady współpracy z powiatem.

Jego zdaniem wynika z nich, że dyżury nie są działalnością gospodarczą. Podkreśla, że nie ma dowolności w sposobie wykonania zlecenia ani możliwości wyboru osób, którym pomaga. Nie ponosi ryzyka gospodarczego, lokal i wyposażenie zapewnia mu powiat, ma stałe wynagrodzenie, niezależne od ilości porad. Nie ponosi odpowiedzialności wobec osób trzecich. Wszystko to przemawia za rozliczaniem porad poza kancelarią. Nie musi więc ich fakturować (wystarczy nota księgowa) i naliczać VAT.

Fiskus zgodził się z tą argumentacją. „Udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na zasadach przedstawionych we wniosku nie stanowi świadczenia usług w ramach działalności gospodarczej, a czynności te nie podlegają opodatkowaniu VAT” – czytamy w interpretacji (nr 0112-KDIL1-1.4012.616.2024.3.DS).

To nie pierwsze takie stanowisko skarbówki w sprawie darmowych porad. Jednak zdaniem Grzegorza Gębki, doradcy podatkowego w kancelarii GTA, nie odzwierciedla tego, co się dzieje w praktyce. – Obsługujemy wielu prawników i wszyscy fakturują takie usługi. Powiatom czy gminom też jest wygodniej zaksięgować fakturę, niż rozliczać umowę z osobą prywatną – podkreśla ekspert.

Dlaczego wygodniej? – Przez zasady rozliczania PIT. Jeśli bowiem uznamy, że nieodpłatne porady nie są działalnością gospodarczą, to konsekwentnie co do zasady wynagrodzenie prawnika należy zakwalifikować do przychodów z umów zlecenia. A je rozlicza płatnik (czyli powiat bądź gmina), który musi potrącić podatek (a także składki) oraz wystawić PIT-11 – tłumaczy Grzegorz Gębka. Dodaje, że umowy z osobami prywatnymi to inna kategoria wydatków w budżetach powiatów/gmin i mogą nie mieć środków na ich pokrycie.

– Na rozliczeniu bez VAT może zależeć zwłaszcza prawnikom, którzy nie prowadzą działalności gospodarczej i nie chcą rejestrować się jako podatnicy tylko z powodu świadczenia nieodpłatnych usług – mówi Joanna Rudzka, doradca podatkowy, właścicielka kancelarii doradztwa podatkowego. Podkreśla jednak, że o tym, czy jesteśmy VAT-owcem, nie decyduje nasze widzimisię. – Powinno to wynikać z zasad współpracy określonych w umowie z powiatem/gminą oraz warunków i okoliczności wykonywania usług – wskazuje Joanna Rudzka.

Potwierdza to Grzegorz Gębka. – Najprościej byłoby, gdybyśmy przyjęli, że prawnik, który ma kancelarię i prowadzi działalność, fakturuje też powiat/gminę. A jeśli nie ma działalności, to rozlicza nieodpłatne porady bez faktury. Takiego automatyzmu nie można jednak zastosować. Zawsze trzeba przeanalizować, czy świadcząc pomoc prawną, działamy jako podatnik VAT – tłumaczy ekspert.

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 15 VATU podatnikiem jest osoba wykonująca samodzielnie działalność gospodarczą. Taką działalnością nie są usługi wykonywane na podstawie umów o dzieło czy zlecenia, jeśli są spełnione warunki wymienione w art. 15 ust. 3 pkt 3 VATU, m.in. odpowiedzialność wobec osób trzecich ponosi zlecający. – Kwestia tej odpowiedzialności często przesądza o kwalifikacji wynagrodzenia – mówi Joanna Rudzka.

Wulgarnego pracownika można zwolnić z pracy

Pozew przeciwko pracodawcy

Powódka M.J. wniosła przeciwko pozwanej spółce Przedsiębiorstwu (…) Spółka z o.o. w L. o odszkodowanie w wysokości 10 800 zł z tytułu nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że 5.10.2023 r. otrzymała od pracodawcy rozwiązanie umowę o pracę za wypowiedzeniem z powodu nieprzestrzegania zasad współżycia społecznego, wulgarnego odnoszenia się do współpracowników, nienależytego wykonywania obowiązków pracowniczych. Według powódki podane zarzuty nie są rzeczywistym powodem wypowiedzenia i są pozorne.

Postępowanie pracowniczki

Powódka M.J. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na okres próbny od 20.6.2017 r. do 15.9.2017 r. i na czas określony zawartej od 16.9.2017 r. do 31.5.2020 r., a od 1.6.2020 na czas nieokreślony na stanowisku pomocnika w produkcji drzewnej, w pełnym wymiarze czasu pracy. Obrażanie było na porządku dziennym. W przypadku powódki były reklamacje dotyczące złego układania tarcicy jeśli chodzi o kwestie sęków, zasinienia.

Inne pracownice skarżyły się, że powódka wulgarnie się do nich odzywa. Takie skargi do przełożonych docierały kilkakrotnie. Skargi przekazywano dyrektorowi. Powódka często spacerowała na stołówkę czy do toalety, kilkakrotnie w różnych godzinach, komentowała polecenia. Powódka w sposób prześmiewczy traktowała skierowanie jej do pracy. Powódka i jej koleżanka lekceważyły pracę. Gdy przełożony przychodził przez halę, to pani A.D. i M.J. odwracały się, śmiały, podskakiwały, pokazywały, że nic sobie z tego nie robią, nie miało to nic wspólnego z pracą, pokazywały lekceważenie w stosunku do przełożonych. Powódka nosiła pojedyncze przekładki, zamiast użyć taczki. Powódka w grupie pełniła rolę przywódczyni. Efektywność pracy powódki była znacznie mniejsza niż innych pracowników.

Wypowiedzenie umowy

Pracodawca 5.10.2023 r. złożył powódce oświadczenie woli o wypowiedzeniu umowy o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia z powodu naruszenia obowiązku przestrzegania regulaminu pracy i porządku w pracy, dbania o dobro zakładu pracy oraz obowiązku przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego poprzez wielokrotne, powtarzające się naganne zachowania powódki, to jest wulgarne, obraźliwe i poniżające odnoszenie się do innych pracowników na terenie zakładu, nienależyte wykonywanie obowiązków pracowniczych, nagminne opuszczanie stanowiska pracy i brak zaangażowania w wykonywaną pracę, w tym brak jej sumiennego wykonywania i uzyskiwania w pracy jak najlepszych wyników, złych relacji z pozostałymi pracownikami tartaku, konfliktowość, obrażanie współpracowników (zachowanie powódki względem współpracowników i stosunek do pracy powoduje dezorganizację pracy tartaku, wielokrotne uwagi nie przyniosły poprawy zachowania powódki). Powyższe stanowi przejaw niedbałego i niewłaściwego wykonywania przez powódkę powierzonych obowiązków, co spowodowało utratę zaufania do powódki przez pracodawcę.

Zasadność wypowiedzenia

Przepisy prawa pracy wymagają, by wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, po pierwsze, nie naruszało przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, po drugie, by było uzasadnione.

Postępowanie przed sądem pracy toczy się w granicach zakreślonych przyczyną podaną w wypowiedzeniu. Sąd powinien dokonać oceny zasadności przyczyny wypowiedzenia w granicach przyczyn podanych pracownikowi przez pracodawcę (por. wyrok SN z 10.11.1998 r., I PKN 434/98, Legalis).

Wynikający z art. 45 § 1 KP wymóg zasadności wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony implikuje ustanowienie z mocy art. 30 § 4 KP obowiązku wskazania przez pracodawcę w pisemnym oświadczeniu woli o rozwiązaniu stosunku zatrudnienia przyczyny owego wypowiedzenia. Wskazanie tejże przyczyny lub przyczyn przesądza o tym, iż spór przed sądem pracy może się toczyć tylko w ich granicach. Okoliczności podane pracownikowi na uzasadnienie decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy, a następnie ujawnione w postępowaniu sądowym, muszą być takie same, zaś pracodawca pozbawiony jest możliwości powoływania się przed organem rozstrzygającym spór na inne przyczyny mogące przemawiać za słusznością wypowiedzenia umowy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że przy ocenie zasadności wypowiedzenia umowy o pracę sąd powinien uwzględniać słuszne interesy zakładu pracy oraz przymioty pracownika związane ze stosunkiem pracy, a okoliczności przemawiające za ochroną pracownika przed wypowiedzeniem uwzględnia się w stosunku do pracowników sumiennie i starannie wykonujących obowiązki pracownicze i przestrzegających dyscypliny pracy.

Sąd meriti podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 6.8.2019 r., II PK 42/18, Legalis, iż za nieuzasadnione można uznać tylko takie wypowiedzenie, które zostało dokonane w stosunku do pracownika nienagannie wykonującego swoje obowiązki. Natomiast w sytuacji, w której pracownik nie wykonuje zgodnego z prawem polecenia pracodawcy dotyczącego pracy, przekazuje pracodawcy nieprawdziwe informacje, wprowadzając go w błąd, używa pod adresem przełożonego sformułowań lekceważących, a nawet niecenzuralnych, oraz opuszcza miejsce pracy bez zgody przełożonego, bez wątpienia istnieje podstawa do uznania, że taki pracownik utracił zaufanie pracodawcy oraz naruszył w stosunku do niego obowiązek lojalności. To powoduje zaś, że zgłoszone przez takiego pracownika roszczenia przewidziane w art. 45 § 1 KP nie mogą być skutecznie dochodzone.

Ciężar udowodnienia zasadności przyczyny stanowiącej podstawę wypowiedzenia obciąża pracodawcę, a pracownika natomiast obciąża dowód istnienia okoliczności przytoczonych przez niego w celu wykazania, że wypowiedzenie jest nieuzasadnione.

Wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione, gdy wskazana w nim przyczyna faktycznie zaistniała, lecz była zbyt małej wagi, aby stanowić podstawę rozwiązania łączącego strony stosunku pracy.

W rozpoznawanej sprawie pozwana spółka nie naruszyła przepisów formalnych dotyczących sposobu wypowiadania umów o pracę określonych w przepisie art. 30 KP.

Strona pozwana w oświadczeniu o wypowiedzeniu powódce umowy o pracę jako przyczynę wskazała naruszenie obowiązku przestrzegania regulaminu pracy i porządku w pracy, dbania o dobro zakładu pracy oraz obowiązku przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego poprzez wielokrotne, powtarzające się naganne zachowania powódki, to jest wulgarne, obraźliwe i poniżające odnoszenie się do innych pracowników na terenie zakładu, nienależyte wykonywanie obowiązków pracowniczych, nagminne opuszczanie stanowiska pracy i brak zaangażowania w wykonywaną pracę, w tym brak jej sumiennego wykonywania i uzyskiwania w pracy jak najlepszych wyników, złych relacji z pozostałymi pracownikami tartaku, konfliktowość, obrażanie współpracowników, brak zaangażowania w pracę, co powoduje mniejszą efektywność pracy (zachowanie powódki względem współpracowników i stosunek do pracy powoduje dezorganizację pracy tartaku, wielokrotne uwagi nie przyniosły poprawy zachowania powódki). Powyższe stanowi przejaw niedbałego i niewłaściwego wykonywania przez powódkę powierzonych obowiązków i spowodowało utratę zaufania do powódki przez pracodawcę.

Zasady współżycia społecznego

Przepis art. 100 § 2 pkt 6 KP ustanawia jako jeden z podstawowych obowiązków pracowniczych obowiązek przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Naruszenie przez pracownika zasad współżycia społecznego może polegać na wulgarnym odnoszeniu się do współpracowników lub osób trzecich, używaniu wobec nich siły fizycznej, nawet w celu wymuszenia prawidłowego wykonywania pracy. Narusza zasady współżycia społecznego w zakładzie pracy zachowanie pracownika, które ma charakter wyzywający, niegrzeczny oraz obraźliwy w stosunku do jego adresatów, pomimo że w jego przebiegu nie zostały użyte słowa niecenzuralne. Za takie naruszenie uznaje się także postępowanie pracownika stwarzające napięcia, konflikty i zagrożenie spokoju.

Mając na uwadze powyższe, sąd uznał, iż pracodawca nie naruszył treści przepisu art. 45 § 1 KP i oddalił powództwo.

Komentarz