Porządki w VAT i akcyzie

Na wtorkowym posiedzeniu rząd przyjął projekt ustawy nowelizującej przepisy o VAT i akcyzie. To zestaw różnych tematycznie zmian, obliczonych m.in. na naprawę luk prawnych, szkodliwych dla przedsiębiorców. Ważną zmianą, szczególnie dla branży gazowej i energetycznej, będzie przedłużenie stosowania systemu tzw. odwrotnego obciążenia, czyli naliczania VAT przez nabywcę. Dziś taki system jest stosowany dla dostaw gazu i energii elektrycznej oraz handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Rozwiązanie to wprowadzono czasowo, do 28 lutego 2025 r. Projekt przewiduje przedłużenie tego terminu do końca 2026 r.

Projektowane przepisy mają też rozwiązać kwestię związaną z monitorowaniem transakcji w obrocie detalicznym. Chodzi o powiązanie kas rejestrujących online z terminalami płatniczymi, by w ten sposób fiskus miał informacje o dokonywanych transakcjach z użyciem pieniądza elektronicznego. Kilkakrotnie odsuwano ostateczny termin dla podatników na takie zintegrowanie – obecnie obowiązujący to 1 stycznia 2025 r. Jednak MF po konsultacjach z operatorami obrotu bezgotówkowego uznało, że obowiązek tej integracji powinien zostać zniesiony. Zamiast tego MF chce nakazać agentom rozliczeniowym raportowanie transakcji rozliczeniowych.

Projekt przewiduje też przedłużenie stosowania stawki VAT 8 proc. dla wyrobów medycznych wprowadzonych do obrotu na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy o wyrobach medycznych. Celem jest, by dostawa wszystkich wyrobów medycznych spełniających określone przepisami wymagania była opodatkowana taką samą stawką VAT, niezależnie od tego, czy zostały wprowadzone do obrotu na podstawie poprzednich, czy też obecnie obowiązujących przepisów krajowych regulujących ten obszar.

Projekt zakłada korzystne dla podatników zmiany w akcyzie od samochodów. W ślad za ubiegłorocznym wyrokiem TSUE w polskiej sprawie (sygn. C-105/22) wprowadzona zostanie możliwość zwrotu akcyzy od auta czasowo zarejestrowanego w Polsce, a następnie wywiezionego za granicę. Będzie to zresztą potwierdzenie dotychczasowej linii orzeczniczej sądów administracyjnych.

Wolne od akcyzy będą też auta osobowe wykorzystywane w działalności badawczo-rozwojowej. Chodzi o pojazdy korzystające z tzw. profesjonalnej rejestracji. Zwolnienie to będzie obwarowane m.in. 12-miesięcznym dopuszczalnym okresem takiego użytkowania.

Uchylenie wyroku z powodu wystąpienia reguły ne peius

Opis stanu faktycznego

R.K. został oskarżony o udzielenie M.P., amfetaminy, tj. o popełnienie przestępstwa z art. 59 ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2023 r, poz. 1939; dalej: NarkU), a także wprowadzenie do obrotu znacznej ilości amfetaminy, tj. o popełnienie przestępstwa z art. 56 ust. 1 w zw. z art. 56 ust. 3 NarkU i w zw. z art. 12 § 1 KK.

Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z 20.4.2023 r., II K 518/21, uniewinnił R.K. od zarzucanych mu czynów.

Apelację od wyroku złożył Prokurator Rejonowy w S., który zaskarżając to rozstrzygnięcie w całości na niekorzyść tego oskarżonego, zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę przedmiotowego orzeczenia, mający wpływ na jego treść.

Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z 16.4.2024 r., IV Ka 130/24, uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej R.K. i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania.

Skargę na wyrok Sądu odwoławczego w trybie art. 539a § 1 i 2 KPK wniósł obrońca R.K., zarzucając naruszenie przez Sąd Okręgowy w P. prawa procesowego mającego istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 437 § 2 KPK w zw. z art. 454 KPK.

Wskazując zarzuty skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w P. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowania odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest zasadna.

Zgodnie z treścią art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Zawarty w tym przepisie zwrot „wyłącznie” oznacza, że określony w nim katalog podstaw wniesienia skargi ma charakter zamknięty i ogranicza się do dwóch uchybień: zaistnienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych oraz naruszenia art. 437 § 2 zdanie drugie KPK. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania limitowane jest wystąpieniem wypadków z art. 439 KPK, art. 454 KPK lub koniecznością przeprowadzenia przewodu na nowo w całości. Powyższe uregulowania oznaczają, że powinnością sądu odwoławczego wydającego orzeczenie kasatoryjne, jest jednoznaczne sprecyzowanie, która z przesłanek określonych w art. 437 § 2 KPK była postawą uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Jak wynika z zaskarżonego skargą wyroku, Sąd Okręgowy w P. swoje orzeczenie argumentował tym, że w niniejszej sprawie zaistniała jedna z wymienionych w art. 437 § 2 zdanie drugie KPK podstaw uchylenia wyroku, gdyż – jego zdaniem – zachodziła potrzeba podjęcia decyzji merytorycznej w formie skazania R.K. Taką ocenę miała przede wszystkim uzasadniać prawidłowo przeprowadzona i zaprezentowana w uzasadnieniu ocena zgromadzonych w przedmiotowej sprawie dowodów, której miał nie sprostać Sąd I instancji uniewinniając tego oskarżonego.

Uwzględniając stanowisko Sądu II instancji przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie ulega wątpliwości, że skarżący trafnie podniósł, iż wskazana przez Sąd II instancji podstawa uchylenia wyroku z art. 454 § 1 KPK, pozostaje w jaskrawej sprzeczności z przywołaną na jej poparcie argumentacją sugerującą, że poza naruszeniem zasad oceny dowodów z art. 7 KPK, jakiej miał dopuścić się Sąd Rejonowy, także stwierdzono niekompletność materiału dowodowego tej sprawy. Oczywiste jest, że w realiach przedstawionych w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego, nie sposób stwierdzić istnienia podstawy uchylenia wyroku wynikającej z reguły ne peius, określonej w art. 454 § 1 KPK, w sytuacji, kiedy Sąd ten jednocześnie dostrzegł potrzebę przeprowadzenia szeregu wskazanych czynności dowodowych.

Nie ma wątpliwości, Sąd Okręgowy, zauważone braki w materiale dowodowym powinien najpierw uzupełnić i samodzielnie przeprowadzić stosowne czynności dowodowe. Był do tego nie tylko uprawniony, ale i zobowiązany, co bezsprzecznie wynika z obowiązujących regulacji dotyczących postępowania odwoławczego, przede wszystkim z art. 452 KPK. Dopiero po wyczerpaniu inicjatywy dowodowej i skompletowaniu materiału dowodowego dopuszczalna byłaby definitywna konstatacja o istnieniu postaw do skazania R.K.

Twierdzenie Sądu ad quem, że w odniesieniu do tego oskarżonego, w oparciu o materiał dowodowy sprawy, zachodzą postawy do jego skazania było nie tylko przedwczesne, ale wręcz zupełnie hipotetyczne, skoro podstawą wyroku mogą być wszystkie okoliczności ujawnione na rozprawie głównej (art. 410 KPK). W sytuacji, kiedy Sąd II instancji dostrzegał potrzebę uzupełnienia materiału dowodowego, oczywiste jest, że to uzupełnienie należy traktować jako dowodowo doniosłe z punktu widzenia podstaw odpowiedzialności karnej oskarżonego. Skoro tak, podstawą wydanego w sprawie wyroku może być jedynie materiał dowodowy dotąd zgromadzony, jak również ten, którego potrzebę uzupełnienia dostrzeżono w instancji odwoławczej. W tym stanie rzeczy teza o potrzebie skazania oskarżonego może być sensownie wyprowadzona, także przez Sąd II instancji jedynie wówczas, gdy materiał dowodowy będzie kompletny, a więc jedynie, gdy dojdzie do jego uzupełnienia w sposób przedstawiony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Do tego uzupełnienia zobowiązany jest natomiast Sąd odwoławczy, co wynika m.in. z art. 452 KPK i art. 437 § 2 KPK.

Warto odnotować, że obrońca oskarżonego, mimo złożenia co do zasady zasadnej skargi, to przeważającą część jej uzasadnienia poświecił polemice z zaprezentowaną przez Sąd II instancji oceną poszczególnych dowodów. Podkreślania natomiast wymaga, że Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę na wyrok Sądu odwoławczego, weryfikuje jedynie podstawy uchylenia wyroku, sprawdzając czy rzeczywiście były nimi powody wymienione w art. 437 § 2 zd. drugie KPK, a więc czy przepis ten nie został naruszony. Poza zakresem kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu prowadzonym w trybie art. 539a § 1 KPK pozostaje natomiast kwestia prawidłowości dokonanej kontroli instancyjnej, zwłaszcza w polach obejmujących ocenę poszczególnych dowodów, jak i poczynionych na ich postawie ustaleń faktycznych. W tym postępowaniu nie może również dojść do przekazania sprawy innemu sądowi okręgowemu, celem przeprowadzenia postępowania odwoławczego, o co postulował skarżący. Do takiej sytuacji mogłoby ewentualnie dojść w postępowaniu zainicjowanym wnioskiem miejscowo właściwego Sądu, którym jest w tej sprawie Sąd Okręgowego w P. i tylko w sytuacji stwierdzenia przez Sąd Najwyższy, że przemawia za tym dobro wymiaru sprawiedliwości (art. 37 KPK).

Komentarz

Skarga organu we własnej sprawie podatkowej

Opis okoliczności faktycznych

Gmina (działająca przez Burmistrza) zwróciła się do Burmistrza o udzielenie interpretacji indywidualnej. Gmina powzięła wątpliwość co do zasadności traktowania obiektów przeznaczonych do realizacji zadań z zakresu działalności komunalnej jako niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, co przekłada się na sposób ich opodatkowania podatkiem od nieruchomości, dlatego zadała następujące pytanie: czy pojęcie działalności gospodarczej z art. 1a ust. 1 pkt 4 ustawy z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 70; dalej: PodLokU) obejmuje swoim zakresem realizację zadań z zakresu gospodarki wodno-kanalizacyjnej i czy w konsekwencji należące do Gminy grunty, budynki i budowle związane wyłącznie z prowadzeniem działalności mającej na celu realizację tych zadań powinny być traktowane jako grunty, budynki i budowle związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu art. 1a ust. 1 pkt 3 PodLokU. Zdaniem Gminy, realizacja zadań własnych z zakresu gospodarki wodno-kanalizacyjnej nie stanowi działalności gospodarczej z art. 1a ust. 1 pkt 4 PodLokU, więc grunty, budynki i budowle służące wyłącznie do wykonywania zadań własnych Gminy z zakresu gospodarki wodno-kanalizacyjnej nie są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu art. 1a ust. 1 pkt 3 PodLokU. W konsekwencji grunty i budynki wykorzystywane przez Gminę w ramach gospodarki wodno-kanalizacyjnej powinny być zwolnione od podatku od nieruchomości, a budowle wykorzystywane w tym celu wyłączone od opodatkowania – jako niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Stanowisko organu

Burmistrz w interpretacji indywidualnej uznał stanowisko Gminy za nieprawidłowe.

Organ interpretacyjny wskazał, że działalnością gospodarczą jest „zorganizowana działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły”. W opinii organu spełnienie przesłanki ciągłości jest dokonane, gdyż z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że działalność ma charakter trwały i jest prowadzona od wielu lat. Wnioskodawczyni wykonuje działalność we własnym imieniu, gdyż nie wyodrębniła żadnej jednostki organizacyjnej w zakresie działań w obszarze wodno-kanalizacyjnym. Burmistrz wskazał, że największe wątpliwości budzić może przesłanka zarobkowości. Gmina pobiera od mieszkańców opłaty z tytułu zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, jednakże uzyskiwane przychody nie pozwalały nawet na pokrycie kosztów bieżącej działalności. Z tego względu Gmina co roku dofinansowuje działalność wodno-kanalizacyjną. Okoliczność, że w wyniku prowadzonej działalności nie jest wypracowywany zysk, a wręcz przeciwnie – Gmina musi dofinansowywać tę działalność, przemawia jej zdaniem za uznaniem, że prowadzona działalność nie ma charakteru zarobkowego. Zdaniem organu podatkowego stanowisko Wnioskodawczyni należy uznać za nieprawidłowe.

Gmina działająca przez swój organ wykonawczy (tj. Burmistrza) ustanowiła pełnomocnika (doradcę podatkowego), który wniósł do Sądu skargę na interpretację indywidualną wydaną przez jej Burmistrza.

Stanowisko WSA

Wojewódzki Sąd Administracyjny w sprawie ze skargi Gminy W. na interpretację indywidualną Burmistrza W. w przedmiocie podatku od nieruchomości postanowił odrzucić skargę. Przedmiot kontroli Sądu stanowić miała interpretacja indywidualna przepisów prawa podatkowego wydana przez Burmistrza Miasta W. w przedmiocie podatku od nieruchomości. W zaskarżonej interpretacji uznano stanowisko wnioskodawczyni za nieprawidłowe.

W pierwszej kolejności WSA ustosunkował się do legitymacji czynnej skarżącej, wskazując na brak legitymacji skargowej jednostki samorządu terytorialnego w sprawie, w której jej organ wydał decyzję. Powierzenie organowi gminy właściwości do orzekania w sprawie indywidualnej w formie decyzji wyłącza możliwość dochodzenia przez tę jednostkę jej interesu prawnego w trybie postępowania administracyjnego – organ powołany do wydania decyzji (postanowienia) w postępowaniu administracyjnym nie może być jednocześnie stroną tego postępowania reprezentującą w nim własne interesy. W ocenie Sądu niedopuszczalność skargi, o jakiej mowa w art. 58 § 1 pkt 6 ustawy z 30.8.2022 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935; dalej: PostAdmU) w zw. z art. 50 § 1 PostAdmU, zachodzi m.in. wówczas, gdy spór co do legalności działań administracji ma charakter pozorny. Zachodzi to m.in. wówczas, gdy przedmiotem zaskarżenia przez jednostkę samorządu terytorialnego, reprezentowaną przez organ wykonawczy, jest działanie podjęte przez tenże organ wykonawczy w ramach wykonywania jurysdykcji administracyjnej przysługującej jednostce samorządu. Sąd odwołał się do stanowiska TK, który zaakceptował odmowę potraktowania gminy jako mającej interes prawny w zaskarżeniu do sądu administracyjnego rozstrzygnięcia zapadłego w sprawie, w której jej organ działał władczo – tym bardziej więc w ocenie WSA nie godzi w standardy konstytucyjne odmówienie gminie legitymacji procesowej w sprawie, w której organ gminy nie działał władczo.

Wojewódzki Sąd Administracyjny odniósł się również do aspektu ustrojowego, wskazując, że sądy administracyjne nie zostały powołane do udzielania porad prawnych organom administracji publicznej, gdy te nie są w stanie podjąć wyboru co do kierunku swoich działań, w tym polegających na przyjęciu określonego sposobu rozumienia przepisów prawa przedmiotowego. Poza tym nie można akceptować zachowań organów administracji stanowiących nadużycie prawa. Nadużyciem prawa do sądu będzie wszczynanie postępowania, gdy w spór o ocenę legalności działania administracji jest pozorny. Wniesienie skargi ma natomiast służyć np. uzyskaniu wyroku i wykorzystania jego mocy wiążącej erga omenes, dla zabezpieczenia interesu faktycznego osób odpowiedzialnych za działania organu administrującego. Postępowanie sądowoadministracyjne nie powinno być wykorzystywane przez organy administracji publicznej instrumentalnie, to jest w sposób nieodpowiadający jego celom.

W niniejszej sprawie z uwagi na zaistniały w niej układ procesowy Burmistrz, będąc organem wykonawczym gminy, występuje w trzech rolach: organu podatkowego, organu interpretacyjnego oraz organu wykonawczego osoby prawnej będącej podatnikiem, która zarazem jest beneficjentem podatku od nieruchomości. W praktyce merytoryczne rozstrzygnięcie Sądu miałoby sprowadzać się do dokonania za organ wykonawczy Gminy wyboru sposobu postępowania spośród wariantów proponowanych przez ten sam podmiot raz działający jako organ interpretacyjny, a raz jako organ wykonawczy podatnika. W tym miejscu Sąd jako niedającą się pominąć okoliczność wskazuje, że przyjęcie do rozpoznania sprawy w jej obecnym kształcie stanowiłoby akceptację dla postępowania prowadzonego z naruszeniem jednego z pryncypiów sprawiedliwości proceduralnej, wyrażającego się w zwrocie „nikt nie może być sędzią we własnej sprawie” (nemo iudex in causa sua). Jednocześnie jednak WSA zwrócił uwagę na poważne mankamenty unormowań procedury interpretacyjnej, w której brak np. odesłania do art. 132 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2383) przewidującego wyłączenie samorządowego organu podatkowego od załatwiania spraw dotyczących zobowiązań podatkowych wójta, burmistrza (prezydent miasta) lub innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego.

Komentarz

Zmiany w regulacjach dotyczących efektywności energetycznej

Tło legislacyjne i potrzeba nowelizacji

Projekt rozporządzenia stanowi realizację upoważnienia ustawowego zawartego w art. 15a ust. 5 ustawy z 16.5.2016 r. o efektywności energetycznej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1047; dalej: EfektywEnergU).

Zaproponowane zmiany wynikają z potrzeby zachowania zgodności z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1275 z 24.4.2024 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dz.Urz. UE L z 2024 r. s. 1275).

Dyrektywa 2024/1275/UE weszła w życie 28.5.2024 r. Zgodnie z art. 17 ust. 15 dyrektywy 2024/1275/UE, od 1.1.2025 r. państwa członkowskie nie mogą udzielać zachęt finansowych do instalacji indywidualnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi. Wyjątek stanowią kotły wybrane do inwestycji przed 2025 r., zgodnie z:

Zakres projektowanych zmian

Projekt nowelizacji modyfikuje rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z 22.11.2021 r. w sprawie wartości referencyjnych oszczędności energii finalnej dla przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej oraz w sprawie sposobu obliczania tych wartości (Dz.U. z 2021 r. poz. 2172; dalej: WarRefEnergR).

W załączniku nr 1 „Wartości referencyjne oszczędności energii finalnej dla przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, o których mowa w art. 15a ust. 1 EfektywEnergU, polegających na wymianie w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych w rozumieniu art. 3 pkt 2a ustawy z 7.7.1994 r. prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 725) standardowych indywidualnych źródeł ciepła, których wartości średniej rocznej sprawności zostały określone w przepisach wydanych na podstawie art. 15 ustawy z dnia 29.8.2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 101)” do WarRefEnergR w tabeli skreśla się:

W załączniku nr 2 „Sposób obliczania wartości referencyjnych oszczędności energii finalnej dla przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, o których mowa w art. 15a ust. 1 EfektywEnergU, polegających na wymianie źródeł ciepła innych niż wymienione w art. 15a ust. 5 pkt 1 EfektywEnergU lub na wymianie instalacji, w tym dane i metody wykorzystywane do obliczania tych wartości referencyjnych” do WarRefEnergR w pkt 2 w tabeli 1 „Wartości współczynnika oszczędności energii finalnej w₁ dla przedsięwzięć polegających na wymianie źródła ciepła w budynkach mieszkalnych – w podziale na rodzaje źródeł ciepła” skreśla się:

Wprowadzenie nowelizacji ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zgodności krajowych przepisów z unijnymi wymogami. Polska, jako członek Unii Europejskiej, jest zobowiązana do przestrzegania wytycznych dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz promowania odnawialnych źródeł energii. Usunięcie kotłów opalanych paliwami kopalnymi z listy źródeł ciepła objętych wsparciem finansowym stanowi krok w stronę realizacji tego celu.

Wpływ na rynek i działania przedsiębiorców

Zgodnie z art. 15a ust. 7 EfektywEnergU, podmioty zobowiązane do realizacji programów bezzwrotnych dofinansowań muszą do 15.12.2024 r. złożyć regulaminy tych programów do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Regulaminy powinny uwzględniać nowe wytyczne dotyczące kwalifikacji źródeł ciepła, co może wymagać aktualizacji dokumentacji programów wsparcia.

Wprowadzenie nowych regulacji oznacza również konieczność zmiany podejścia ze strony przedsiębiorców oferujących systemy grzewcze. Firmy te będą musiały dostosować swoją ofertę do wymogów nowelizacji, co może oznaczać konieczność większych inwestycji w rozwój technologii opartych na odnawialnych źródłach energii.

Projektodawcy podkreślają, że skrócenie okresu vacatio legis jest uzasadnione koniecznością szybkiego wdrożenia zmian, niezbędnych do realizacji krajowych i unijnych celów energetycznych. Taki tryb postępowania nie narusza zasad demokratycznego państwa prawa, ponieważ zmiany są przewidywane i wynikają z obowiązujących regulacji unijnych.

Wpływ na konsumentów i środowisko

Projektowane zmiany mogą przynieść konsumentom długofalowe korzyści w postaci niższych kosztów eksploatacji systemów grzewczych. Instalacje oparte na odnawialnych źródłach energii są zazwyczaj bardziej efektywne i przyjazne środowisku, co przyczynia się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.

Z perspektywy środowiskowej wprowadzenie tych zmian ma kluczowe znaczenie dla realizacji celów klimatycznych. Polska, podobnie jak inne państwa członkowskie Unii Europejskiej, zobowiązała się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., a ograniczenie wsparcia dla paliw kopalnych jest jednym z kroków w tym kierunku.

Etap legislacyjny

Projekt rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska zmieniającego rozporządzenie w sprawie wartości referencyjnych oszczędności energii finalnej dla przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej oraz w sprawie sposobu obliczania tych wartości jest obecnie na etapie opiniowania.

Cyfrowy pakiet niespójnie wdrażany

Ministerstwo Cyfryzacji prowadzi obecnie prace legislacyjne nad dwoma projektami wdrażającymi unijne przepisy regulujące nowe technologie. Chodzi o ustawę o systemach sztucznej inteligencji (implementującą akt w sprawie sztucznej inteligencji – AI Act) oraz ustawę o zarządzaniu danymi (implementującą akt w sprawie zarządzania danymi tzw. DGA). W tym drugim przypadku chodzi w szczególności o usługi pośrednictwa i altruizmu danych (dobrowolnego udostępniania danych w celach społecznie użytecznych).

– Oba te akty są elementem pakietu cyfrowego i w pewien sposób są powiązane ze sobą merytorycznie, ponieważ jednym z celów DGA jest zwiększenie dostępności danych dla potrzeb maszynowego uczenia się w systemach AI – wskazuje prof. Grzegorz Sibiga, adwokat i partner w Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy.

W obu aktach przewidziano też pewne wspólne elementy: utworzenie krajowego organu nadzorczego, przyznanie mu kompetencji władczych, możliwość wniesienia skargi do tego organu przez osoby, których praw dotyczy dany akt, a także funkcjonowanie ponadnarodowych (unijnych) organów wieloosobowych, w skład których wchodzą organy krajowe.

Odmienne procedury

– Te dwa projekty ustaw to przykład nieskoordynowania prac w ramach jednego resortu, w wyniku czego doszło do zaplanowania znacznych wydatków na podwójny aparat urzędniczy i do stworzenia niespójnych rozwiązań prawnych, które będą kreowały trudności dla stosujących te przepisy. Do tego niektóre z rozwiązań krajowych nie tylko są niespójne, ale pogarszają – względem aktów unijnych i kodeksu postępowania administracyjnego – sytuację prawną osób zainteresowanych, np. skarżącego w sprawach określonych w DGA usług pośrednictwa danych oraz altruizmu danych – wskazuje prof. Sibiga.

I wylicza przykłady takich rozbieżności: w sprawach zarządzania danymi właściwe są sądy administracyjne, a w zakresie w sztucznej inteligencji – Sąd Okręgowy w Warszawie na podstawie kodeksu postępowania cywilnego. Inne będą także dostępne środki kontrolne – organ nadzoru ustanowiony w DGA (prezes UODO) będzie ich dokonywał tylko na podstawie DGA, natomiast w projekcie ustawy o systemach sztucznej inteligencji kwestia ta została uregulowana bardzo szczegółowo. Wreszcie procedura wnoszenia skargi również będzie odmienna – w projekcie ustawy o systemach AI bardzo szczegółowo uregulowano tę materię, a w przypadku DGA ograniczono prawa skarżącego względem skargi powszechnej w rozumieniu działu VIII KPA, właściwie zawężając obowiązek organu rynku tylko do zawiadomienia o przebiegu postępowania i podjętych z urzędu decyzjach. Organ ma mieć na to dwa miesiące z możliwością przedłużenia do czterech.

– Zamiast wymaganego w DGA wzmocnienia roli skarżącego w praktyce doszło do pozbawienia uprawień z KPA, które przysługują każdemu, np. uzasadnienia odmownego załatwienia skargi – tłumaczy prof. Sibiga.

W odpowiedzi na pytania „Rz” MC wskazuje jednak, że unijne rozporządzenia różnią się zakresem przedmiotowym i podmiotowym i mają pełnić inne funkcje. Wskazano też, że ustawa wdrażająca AI Act ma stworzyć system, który będzie nadzorował i wspierał rozwój sektora sztucznej inteligencji. Projektodawca wybrał więc procedurę cywilnoprawną jako ścieżkę odwoławczą od decyzji Komisji Rozwoju i Bezpieczeństwa Sztucznej Inteligencji, gdyż uznał ją za bardziej odpowiednią dla specyfiki spraw związanych z tym obszarem. Za wskazaniem SO w Warszawie (Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów) przemawia też potrzeba specjalizacji i wiedzy w dziedzinie technologii cyfrowych oraz nadzoru rynku.

Przypomniano jednocześnie, że rozporządzenie DGA obowiązuje bezpośrednio w polskim systemie prawnym. Projekt ustawy o zarządzaniu danymi ma jedynie wspierać jego stosowanie, dlatego wyznacza organy odpowiedzialne za usługi pośrednictwa danych i rejestrację organizacji altruizmu danych. Reguluje też m.in. zasady nakładania środków nadzorczych. W kwestiach nieuregulowanych w DGA i ustawie stosowany będzie KPA.

Inny kontekst

Z kolei w ustawie o systemach AI projektodawca, korzystając z doświadczeń w audytach cyberbezpieczeństwa oraz zasobów eksperckich, zdecydował się na uregulowanie tego obszaru w sposób zgodny z krajowym systemem. Przepisy te mają być spójne z regulacjami o cyberbezpieczeństwie i stąd wynikają przyjęte w nim rozwiązania.

MC podkreśla też, że projekt o zarządzaniu danymi nie odbiera skarżącemu prawa do złożenia skargi na dostawcę usług pośrednictwa danych lub organizację altruizmu danych. Skarga może być skierowana do organu właściwego i może prowadzić do wszczęcia postępowania nadzorczego, które zakończy się decyzją administracyjną wobec dostawcy usług lub organizacji altruizmu danych.

Podobnie w przypadku ustawy o systemach AI złożenie skargi do organu nadzoru może prowadzić do postępowania administracyjnego i wydania decyzji administracyjnej np. o nałożeniu kary finansowej. Celem tej ustawy jest bowiem nie tylko określenie procedur wynikających z przepisów unijnych, ale także umożliwienie obywatelom zgłaszania problemów związanych z użyciem systemów AI.

Pomoc de minimis na nowych zasadach

Etap legislacyjny

9.11.2024 r. weszła w życie ustawa z 18.10.2024 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z udzielaniem pomocy de minimis (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1635; dalej: ZmUdzPomDeMinU). Zgodnie bowiem z art. 27 ZmUdzPomDeMinU, ustawa ta wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, co miało miejsce 8.11.2024 r.

Potrzeba wprowadzonych zmian

Zmiany wprowadzone w drodze ZmUdzPomDeMinU wynikają z konieczności dostosowania przepisów niektórych ustaw do zmian wynikających z wejścia w życie 1.1.2024 r.:

Rozporządzenia te regulują udzielanie pomocy de minimis w okresie od 1.1.2024 r. do 31.12.2030 r.

Do 31.12.2023 r. obowiązywały:

Pomoc de minimis – definicja

Zarówno samo pojęcie pomocy de minimis, jak i zasady jej udzielania zostały regulowane na poziomie prawa unijnego. Przez pomoc de minimis należy rozumieć rodzaj finansowego wsparcia państwa na rzecz przedsiębiorcy, niezależnie od formy prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Są to m.in.: dotacje, (preferencyjne) kredyty czy pożyczki, umorzenie zobowiązań publicznych, szkolenia, usługi doradcze, jednorazowa amortyzacja. Pomoc de minimis udzielana jest w stosunkowo niewielkiej kwocie, na ściśle i z góry określony cel. Co do zasady pomoc de minimis nie narusza zasad wolnego rynku, konkurencji i nie ma wpływu na stosunki handlowe pomiędzy poszczególnymi Państwami Członkowskimi UE. W konsekwencji, przedmiotowa pomoc nie podlega zgłoszeniu do Komisji Europejskiej.

Istota wprowadzonych zmian

Zmiany wprowadzane ZmUdzPomDeMinU mają co do zasady charakter jedynie porządkujący i doprecyzowujący. Sprowadzają się one więc do:

1. zastąpienia odesłań do nieobowiązujących rozporządzeń unijnych nowym odesłaniem, wskazującym, że pomoc de minimis będzie udzielana w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa Unii Europejskiej, dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis oraz
2. doprecyzowania przepisów w celu zapewnienia ich zgodności z regulacjami unijnymi.

Kluczowe zmiany w zasadach udzielania pomocy de minimis

Najbardziej istotne zmiany, wynikające z wejścia w życie ww. rozporządzeń Komisji Europejskiej, to:

Zasiłek pogrzebowy – wzrost i waloryzacja

Rola zasiłku pogrzebowego w systemie wsparcia społecznego

Zasiłek pogrzebowy odgrywa ważną rolę w systemie zabezpieczenia społecznego, zapewniając wsparcie finansowe w momencie, gdy rodziny zmagają się z kosztami pochówku bliskich. Świadczenie to zostało zaprojektowane, aby umożliwić pokrycie wydatków związanych z tradycyjnymi obrzędami pochówkowymi oraz godnym upamiętnieniem osoby zmarłej. W polskiej tradycji, jak i w innych kulturach, pogrzeb jest wydarzeniem o dużym znaczeniu emocjonalnym i społecznym, co czyni wsparcie finansowe w tym czasie szczególnie istotnym.

Ewolucja wysokości świadczenia

Obecna kwota zasiłku pogrzebowego, która zgodnie z art. 80 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631; dalej: EmRentyFUSU) wynosi 4000 zł i została ustalona w 2011 r., a jej wysokość pozostaje niezmieniona od tego czasu. Wcześniej, zasiłek pokrywał w większym stopniu koszty pochówku, jednak inflacja i rosnące ceny usług pogrzebowych znacząco zmniejszyły jego realną wartość. Dziś świadczenie to pokrywa jedynie część wydatków.

Problemy związane z aktualną wysokością świadczenia

Niedostosowanie do rzeczywistych kosztów

Do kosztów pogrzebu zaliczamy te, które mają związek z pochówkiem, a więc ze złożeniem ciała lub prochów do grobu. Przyjmuje się, że sam pogrzeb to czynności, które trwają od chwili zgonu do momentu pochowania zwłok osoby zmarłej.

Koszty organizacji pogrzebu różnią się w zależności od regionu, a w dużych miastach, takich jak Warszawa, Gdańsk czy Kraków, są one szczególnie wysokie. Nawet w mniejszych miejscowościach kwoty te przekraczają znacznie wartość obecnego zasiłku. Za zwykły pogrzeb obecnie w Polsce trzeba zapłacić minimum 8000 – 10 000 zł.

Problemy z mechanizmem wsparcia

Obecny system nie przewiduje waloryzacji zasiłku pogrzebowego, co oznacza, że jego wysokość jest stała, niezależnie od zmian gospodarczych, takich jak inflacja czy rosnące koszty życia. Taki brak elastyczności sprawia, że świadczenie traci swoją pierwotną funkcję, jaką było zapewnienie rodzinom środków na godny pochówek zmarłego.

Propozycje zmian w zasiłku pogrzebowym

Podwyższenie świadczenia

Projekt nowelizacji EmRentyFUSU zakłada podniesienie kwoty zasiłku pogrzebowego do 7000 zł, co odpowiada współczesnym kosztom organizacji pochówku. Zwiększona kwota ma na celu przywrócenie realnej wartości świadczenia i zmniejszenie obciążeń finansowych rodzin w trudnych momentach.

Wprowadzenie waloryzacji

Zgodnie z brzmieniem projektu, kwota zasiłku będzie corocznie waloryzowana od 1.3, przy zastosowaniu średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Wysokość zasiłku pogrzebowego ustalanego w ten sposób będzie zaokrąglana do pełnych złotych w górę. Zasiłek pogrzebowy będzie przysługiwał w wysokości obowiązującej w dniu śmierci osoby, której koszty pogrzebu zostały poniesione. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych będzie zobowiązany do ogłoszenia, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, co najmniej na 7 dni roboczych przed najbliższym terminem waloryzacji, kwoty zasiłku pogrzebowego.

Zakres i grupy objęte nowelizacją

Rozszerzenie na inne grupy zawodowe

Co istotne, wysokość zasiłku pogrzebowego ustalona w EmRentyFUSU ma zastosowanie także do wysokości wypłat zasiłków pogrzebowych przysługujących m.in. na podstawie następujących przepisów:

W związku z powyższym, podwyższenie zasiłku pogrzebowego obejmie także funkcjonariuszy służb mundurowych, takich jak Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna czy Służba Więzienna. Uzasadnieniem dla takiego posunięcia jest konieczność zapewnienia spójności systemu wsparcia w przypadku grup, które często pracują w trudnych i niebezpiecznych warunkach.

Ujednolicenie zasad przyznawania zasiłku

Zaproponowane zmiany mają na celu ujednolicenie wysokości zasiłków w różnych ustawach emerytalnych i ubezpieczeniowych, co eliminuje potencjalne nierówności między grupami zawodowymi. Ujednolicenie zasad przyznawania świadczeń wzmacnia przejrzystość systemu i zmniejsza ryzyko niejasności interpretacyjnych.

Zasiłek celowy: nowe możliwości wsparcia

Ułatwienia dla gmin

Obecnie, zasiłek celowy jest przyznawany przez gminy w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, jak również w przypadku poniesienia strat w wyniku zdarzenia losowego. W szczególności zasiłek celowy może być przeznaczony na sfinansowanie kosztów pogrzebu.

Nowelizacja przewiduje zmiany w ustawie z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1283), które umożliwią gminom przyznawanie zasiłku celowego w kwocie do 2000 zł:

Harmonogram zmian i pierwsza waloryzacja

Termin wejścia w życie nowelizacji

Jak wynika z art. 15 projektu, proponuje się, aby ustawa weszła w życie 1.1.2026 r.

Wypłata zasiłku pogrzebowego w nowej kwocie będzie uzależniona od daty śmierci osoby, po której zasiłek ten przysługuje. Zgodnie z projektowanym art. 13 zasiłek pogrzebowy będzie przysługiwał w kwocie 7000 zł, jeżeli śmierć nastąpiła nie wcześniej niż w dniu wejścia w życie nowelizacji.

Pierwsza waloryzacja

Zgodnie z art. 14 projektowanej ustawy, pierwsza waloryzacja kwoty zasiłku odbędzie się w 2027 r., co pozwoli na dostosowanie wysokości świadczenia do warunków ekonomicznych już w pierwszym roku jego obowiązywania.

Etap legislacyjny

Nowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw został opublikowany 7.11.2024 r. w Rządowym Centrum Legislacji.

Pismo e-mailem do sądu

Elektroniczna forma pisma przesłana do sądu to nie zwykły (usuwalny) brak formalny, lecz pierwotny i nieusuwalny. To sedno najnowszego orzeczenia Sądu Najwyższego.

Wysłana kasacja

Kwestia ta wynikła w nietypowej nieco sprawie, bo dotyczącej przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby, która nie wyrażała na to zgody. Nietypowość sprawy nie ma tu kluczowego znaczenia, chodziło o to, że skarga kasacyjna od postanowienia sądu okręgowego złożona została osobiście przez zainteresowanego, na dodatek drogą mailową, co skutkowało jej odrzuceniem przez Sąd Najwyższy.

SN przypomniał, że w postępowaniu przed SN obowiązuje tzw. przymus adwokacko-radcowski, a więc uczestnika sprawy winien reprezentować adwokat lub radca, a sporządzenie skargi przez stronę niemającą takich kwalifikacji powoduje konieczność jej odrzucenia. Więcej, nie tylko przed SN, wniesienie pisma procesowego do sądu musi nastąpić w tradycyjnej formie pisemnej, gdyż winno ono zawierać możliwy do odczytania bez użycia urządzeń tekst. Dopiero spełnienie tego warunku powoduje wszczęcie postępowania sądowego i ewentualnego trybu naprawczego zmierzającego do usunięcia braków formalnych pisma. Pismo procesowe złożone w postaci elektronicznej – poza postępowaniami, gdzie ta forma jest dopuszczona, nie wywołuje skutków prawnych. Przy czym nie chodzi o typowy brak formalny, np. brak opłaty, ale nieusuwalny brak pisma spowodowany użyciem nieautoryzowanej techniki.

Troska o autentyczność

– Skarga kasacyjna wniesiona drogą mailową w oczywisty sposób nie spełnia ustawowego wymogu. W tym stanie rzeczy już sąd II instancji winien był odrzucić ten środek zaskarżenia. Inną kwestią jest obowiązek ustanowienia dla uczestnika postępowania pełnomocnika z urzędu, ze względu na jego stan zdrowia i możliwość wniesienia przez niego skargi kasacyjnej – wskazał w puencie uzasadnienia orzeczenia sędzia Tomasz Szanciło.

Orzeczenie SN jest tym ważniejsze, że wiele osób nieobeznanych z sądami błędnie przypuszcza, że w dobie wszechobecnej elektronicznej korespondencji klasyczną formę pisemną możemy sobie darować. Tak bywa nierzadko w praktyce sądowej przy drobniejszych czynnościach, jak zawiadomienie sądu przez świadka, że nie ma możności stawienia na dany dzień w sądzie, ale przy składaniu pism procesowych trzeba na to uważać. Forma elektroniczna jest wyjątkiem stosowanym np. w e-postępowaniu upominawczym czy w sprawach rejestrowych.

Adwokat Roman Nowosielski wskazuje, że pismo procesowe nie może rodzić wątpliwości, kto je sporządził i podpisał i czy nie zostało zmienione po drodze do sądu. Sąd nie może się domyślać, jakie zawiera zarzuty i wnioski dowodowe, stąd te rygory.

– Poza kilkoma procedurami elektronicznymi, pisma wysyłam w tradycyjnej papierowej formie, chyba że sąd np. w sprawie gospodarczej zarządzi wymianę pism w formie elektronicznej – ale to wyjątek. Niedochowanie tych rygorów niesie ryzyko utraty prawa do apelacji, a nawet złożenia skutecznie pierwszego pisma procesowego, w tym pozwu – przestrzega adwokat.

Sygnatura akt: I CSK 3518/24

Składka zdrowotna – zmiany od 2025 r.

Sejm uchwalił przepisy zmieniające zasady rozliczeń składki zdrowotnej na 2025 r. Podczas prac w komisji została dodana bardzo ważna dla przedsiębiorców na skali i liniowym PIT poprawka. Wynika z niej, że mogą wybrać, czy przy obliczaniu składki uwzględniać sprzedaż środków trwałych czy nie. I czytelnicy już pytają – kiedy rozliczenie środka trwałego będzie korzystniejsze?

– Wszystko zależy od tego, za ile go kupiliśmy i za ile sprzedaliśmy, a także w jakiej części został już zamortyzowany – mówi Wojciech Jasiński, doradca podatkowy w ATA Finance.

Co się zmieni w 2025 r.

Przypomnijmy, że przedsiębiorcy na skali oraz liniowym PIT liczą składkę zdrowotną od dochodu z działalności gospodarczej (u pierwszych wynosi 9 proc., u drugich 4,9 proc.). Czyli przychodu pomniejszonego o koszty. Teraz uwzględniają przy jej obliczaniu transakcje związane ze środkami trwałymi (może to być maszyna, samochód, biuro czy magazyn). Wydatki na ich nabycie mogą zaliczyć do kosztów poprzez odpisy amortyzacyjne. Kwotę ze sprzedaży muszą wykazać jako przychód. Natomiast kosztem z tej transakcji jest niezamortyzowana wartość środka trwałego. Oznacza to, że obecnie środki trwałe mogą zarówno zwiększyć, jak i zmniejszyć składkę (pokazywaliśmy to na przykładach m.in. w „Rzeczpospolitej” z 9 sierpnia).

Co się zmieni? Przy obliczaniu dochodu będącego podstawą wymiaru składki nie uwzględnimy przychodów ze sprzedaży środków trwałych. Nie rozliczymy też kosztów, czyli niezamortyzowanej wartości majątku.

Który wariant jest lepszy

Ale uwaga – zgodnie z przyjętą przez Sejm poprawką przedsiębiorca może te przychody i koszty uwzględnić przy obliczaniu rocznej składki. Będzie więc mógł wybrać korzystniejszy dla siebie wariant.

Rozpatrzmy to na kilku przykładach, przyjmując, że wariant pierwszy to niewykazywanie sprzedaży środka trwałego w rozliczeniu składki, a drugi to jej uwzględnianie.

Załóżmy, że przedsiębiorca na liniowym PIT kupił maszynę za 100 tys. zł i całkowicie ją zamortyzował. W 2025 r. sprzeda ją za 50 tys. zł. W pierwszym wariancie sprzedaż nie wpłynie na wysokość składki. W drugim zapłaci dodatkowo 2450 zł.

Następny przykład. Przedsiębiorca na liniowym PIT kupił maszynę za 100 tys. zł i zamortyzował ją w 20 proc. (20 tys. zł w kosztach). W 2025 r. sprzeda ją za 50 tys. zł. W wariancie pierwszym transakcja nie wpłynie na wysokość składki. A w drugim? Przychód to 50 tys. zł, a koszt 80 tys. zł (100 tys. zł – 20 tys. zł). Nadwyżka kosztów, czyli 30 tys. zł może pomniejszyć przychód z bieżącej działalności i obniżyć składkę o 1470 zł. Drugi wariant jest więc korzystniejszy.

Teraz zobaczmy jak to będzie u przedsiębiorcy na skali. Załóżmy, że kupił samochód ciężarowy za 200 tys. zł i całkowicie go zamortyzował. W 2025 r. sprzeda go za 50 tys. zł. Wariant pierwszy to zero dodatkowej składki. W drugim wyniesie 4,5 tys. zł.

Jeśli jednak ten przedsiębiorca zamortyzuje ciężarówkę tylko w 40 proc. (80 tys. zł w kosztach), wynik wyliczeń jest inny. W pierwszym wariancie nie płaci składki, ale w drugim może ją zmniejszyć. Ze sprzedaży ma 50 tys. zł przychodu i 120 tys. zł kosztów (200 tys. zł – 80 tys. zł). Nadwyżka kosztów, czyli 70 tys. zł może pomniejszyć przychód z bieżącej działalności i obniżyć składkę o 6,3 tys. zł. Drugi wariant jest więc bardziej opłacalny.

– Po przykładach widać, że rezygnacja z rozliczenia środków trwałych wcale nie musi być korzystna. Na pewno jednak nie opłaci się ich uwzględniać przy obliczaniu składki tym przedsiębiorcom, którzy sprzedadzą środek trwały, np. nieruchomość niemieszkalną, za więcej niż kupili – tłumaczy Wojciech Jasiński.

Kiedy przedsiębiorca będzie mógł dokonać wyboru? – Z nowelizacji wynika, że w rocznym rozliczeniu składki. Przy wyliczaniu miesięcznej stosuje podstawową zasadę, czyli nie uwzględnia sprzedaży środków trwałych – tłumaczy Wojciech Jasiński.

System SENT dla przewoźników zagranicznych

Etap legislacyjny

Prezydent RP podpisał 14.10.2024 r. ustawę z 25.9.2024 r. o zmianie ustawy o delegowaniu kierowców w transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1544; dalej: ZmDelegKierTrDrogU). Stosownie do art. 5 ZmDelegKierTrDrogU, ustawa ta weszła w życie 1.11.2024 r.

Wyjątkiem jest art. 4 ZmDelegKierTrDrogU, który dotyczy zmian wprowadzonych w ustawie z 5.1.2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1210; dalej: KierujPojU). Art. 4 ZmDelegKierTrDrogU wszedł bowiem w życie z dniem ogłoszenia, tj. 17.10.2024 r., ale z mocą wsteczną, już od 1.9.2024 r. Przyjęcie takiego rozwiązania wynika – jak wskazał ustawodawca w uzasadnieniu do ZmDelegKierTrDrogU – z terminu, określonego w art. 33 ustawy z 14.10.2021 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1997), który upłynął 31.8.2024 r. Termin ten dotyczy przedłużenia ważności odpowiednio poświadczenia, potwierdzającego spełnianie dodatkowych wymagań w zakresie prawa jazdy kategorii A, B, C i D oraz akredytacji kuratora oświaty.

Zakres wprowadzonych zmian

ZmDelegKierTrDrogU dokonuje nowelizacji następujących ustaw:

Obowiązki rejestracyjne w systemie SENT

Art. 1 ZmDelegKierTrDrogU wprowadza dwa nowe przepisy w TransDrogU. Poprzez dodanie nowego art. 28b TransDrogU nałożono na podmiot zagraniczny, tj. przewoźnika drogowego z państwa trzeciego, obowiązek przesłania zgłoszenia do rejestru – systemu monitorowania drogowego i kolejowego przewozu towarów oraz obrotu paliwami opałowymi (dalej: system SENT; System Elektronicznego Nadzoru Transportu) i uzyskania numeru referencyjnego. Obowiązek ten jest niezależny od tego czy na dany przewóz wymagane jest zezwolenie czy też wprowadzono zwolnienie z konieczności uzyskania ww. zezwolenia. Stosownie do art. 28b ust. 2 TransDrogU przedmiotowy obowiązek dotyczy podmiotów zagranicznych wykonujących przewóz drogowy rzeczy oraz przewóz kabotażowy rzeczy.

Z kolei, nowym art. 28c TransDrogU nałożono na zagraniczny podmiot wykonujący przewóz, o którym mowa powyżej, obowiązek przekazania kierującemu pojazdem numeru referencyjnego albo dokumentu zastępującego zgłoszenie i potwierdzenia przyjęcia dokumentu zastępującego zgłoszenie. W przypadku braku otrzymania ww. informacji, kierujący jest zobowiązany do odmowy rozpoczęcia przewozu (art. 28c ust. 2 TransDrogU).

Uzasadnieniem przyjęcia takiego rozwiązania jest potrzeba zapewnienia skutecznej kontroli przewozów wykonywanych przez przewoźników zagranicznych i posiadanych przez nich zezwoleń. W konsekwencji ma przyczynić się to do ograniczenia nieuczciwej konkurencji oraz tzw. szarej strefy. Narzędziem dla osiągnięcia powyższych celów jest system SENT i zgromadzone w nim dane.

Wykroczenia w przewozach drogowych

W art. 2 ZmDelegKierTrDrogU wprowadzono zmianę w art. 96 § 1a pkt 2 KPW. Przewiduje ona, że karą grzywny w wysokości maksymalnie 2000 zł w postępowaniu mandatowym zagrożone będzie nieokazanie uprawnionym organom kontroli zezwolenia na odstępstwo od zakazu przewozu drogowego towarów (art. 92f ust. 1 TransDrogU) oraz naruszenie obowiązków lub warunków przewozu drogowego, wymienionych w Załączniku nr 1 do TransDrogU. Ponadto przepis ten określa, że oskarżycielem publicznym w tych sprawach jest – poza właściwym organem Inspekcji Transportu Drogowego, Policji, Straży Granicznej – także właściwy organ Krajowej Administracji Skarbowej – naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego. Przyjęcie ww. zmian, polegających na rozszerzeniu ustawowego kręgu podmiotów uprawnionych do występowania w postępowaniu w charakterze oskarżyciela publicznego, uzasadniono potrzebą zwiększenia efektywności kontroli podmiotów uczestniczących w przewozach drogowych.

Goelokalizacja środka transportu drogowego

W art. 3 ZmDelegKierTrDrogU dodano art. 87 ust. 7 TransDrogU, który nakłada na kierowcę obowiązek umożliwienia kontroli spełnienia obowiązku polegającego na zapewnieniu, w trakcie całej trasy przewozu towaru, przekazywania aktualnych danych lokalizacyjnych środka transportu, w przypadku przewozu towarów i paliw opałowych. Przedmiotowy obowiązek kierowcy aktualizuje się podczas kontroli.

W dotychczasowym stanie prawnym kierowca miał jedynie obowiązek posiadania i okazywania numeru referencyjnego (ewentualnie dokumentu zastępującego zgłoszenie i potwierdzenia przyjęcia tego dokumentu), co nie pozwalało na dokonanie efektywnej kontroli.

Ponadto w Załączniku 1 do TransDrogU, który zawiera wykaz naruszeń obowiązków lub warunków przewozu drogowego, o których mowa w art. 92 ust. 1 TransDrogU, wysokości grzywien za poszczególne naruszenia, a w przypadku niektórych naruszeń numer grupy naruszeń oraz wagę naruszeń, przewidziano karę grzywny w wysokości 2000 zł za naruszenie obowiązku, o którym mowa w art. 10b ustawy z 9.3.2017 r. o systemie monitorowania drogowego i kolejowego przewozu towarów oraz obrotu paliwami opałowymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1218), czyli obowiązku kierującego środkiem transportu wyposażonym w lokalizator włączenia i wyłączenia tego urządzenia w ustawowo wskazanych momentach, lub obowiązku, o którym mowa art. 87 ust. 7 TransDrogU, czyli obowiązku kierowcy w trakcie kontroli umożliwienia zweryfikowania spełnienia obowiązku zapewnienia przekazywania aktualnych (w trakcie całej trasy) danych geolokalizacyjnych środka transportu.

Ważność poświadczeń i akredytacji

W art. 4 ZmDelegKierTrDrogU wprowadzono zmianę do KierujPojU, polegającą na dodaniu art. 133a KierujPojU. Przepis ten stanowi, że przedsiębiorcę posiadającego 31.8.2024 r. poświadczenie potwierdzające spełnianie dodatkowych wymagań w zakresie prawa jazdy kategorii A, B, C lub D, o którym mowa w art. 31 ust. 1 KierujPojU oraz wojewódzki ośrodek ruchu drogowego posiadający 31.8.2021 r. akredytację kuratora oświaty, o której mowa w art. 118 ustawy z 14.12.2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 737), uznaje się za spełniających warunek, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 5 KierujPojU, do 31.8.2027 r. Tym samym, art. 133a KierujPojU przewiduje przedłużenie terminu ważności przyznanych już poświadczeń i akredytacji, określonego w art. 33 ustawy z 14.10.2021 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1997) do 31.8.2027 r., tj. o 3 lata.

W ocenie ustawodawcy, pozwoli to na utrzymanie na dotychczasowym poziomie liczby podmiotów uprawnionych do prowadzenia kursów dla kandydatów na instruktorów, warsztatów doskonalenia zawodowego dla instruktorów i wykładowców oraz do wydawania nieodpłatnie kart rowerowych i prowadzenia szkoleń kandydatów na kierowców w formie nauczania na odległość z wykorzystaniem technik komputerowych i Internetu.