Dopuszczalność przesłuchania obrońcy w charakterze świadka

Opis stanu faktycznego

Przed Sądem Okręgowym w Gdańsku toczy się postępowanie przeciwko K.G. oskarżonemu o popełnienie czynu z art. 284 § 2 KK w zw. z art. 294 § 1 KK. Postanowieniem z 20.8.2019 r. wydanym w sprawie Sąd Okręgowy w Gdańsku dopuścił z urzędu dowód z zeznań świadka M.M., będącego adwokatem, na okoliczności związane z reprezentowaniem P. w zakresie czynności podejmowanych w celu zwrotu przedsiębiorstwu P. przez spółkę S. Sp. z o.o. w D. kontenerów oraz korespondencji ze spółką D. S.A. reprezentującą właściciela kontenerów, zwalniając w tym zakresie świadka z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej.

Na powyższe postanowienie zażalenie wniósł adw. M.M., który następnie 4.9.2019 r. zgłosił się w sprawie, jako obrońca oskarżonego K.G., podtrzymując złożone przez siebie wcześniej zażalenie. Skarżący podniósł zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 i 3 PrAdw, art. 167 KPK, art. 180 § 2 KPK oraz art. 178 pkt 1 KPK przez dopuszczenie dowodu z zeznań świadka adw. M.M. na okoliczności wskazane w postanowieniu, podczas gdy jego przesłuchanie na objęte postanowieniem okoliczności jest niedopuszczalne, bowiem dotyczy faktów, o których adwokat M.M. dowiedział się, wykonując funkcję obrońcy oskarżonego K.G. w sprawie karnej skarbowej.

Skarżący podniósł również zarzut obrazy art. 6 ust. 1 i 3 PrAdw, art. 167 KPK, art. 180 § 2 KPK przez dopuszczenie dowodu z jego zeznań w charakterze świadka na powołane wyżej okoliczności, podczas gdy nie zaistniały kumulatywnie przesłanki do zwolnienia go z tajemnicy adwokackiej, albowiem Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia nie powołał się na przesłankę, aby zwolnienie z tajemnicy adwokackiej było niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a ponadto okoliczności mogą być ustalone na podstawie innego dowodu. Jak wyjaśnił skarżący, w jego ocenie Sąd może zwrócić się do spółki D. S.A. o korespondencję kierowaną do tej spółki przez M.M. Ponadto zwolnienie adwokata z tajemnicy adwokackiej powinno być ewentualnie dokonane po przeprowadzeniu w sprawie wszystkich dowodów, a z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że nie przesłuchano w sprawie świadka R.R.

Zaskarżonemu postanowieniu skarżący zarzucił również błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że zaistniały ustawowe przesłanki do zwolnienia M.M. z tajemnicy adwokackiej w zakresie wskazanym w rzeczonym postanowieniu.

Uzasadnienie SA

Zdaniem Sądu Apelacyjnego na wstępie należało wyjaśnić, że kwestią o szczególnej wadze dla przedmiotowej sprawy jest poczynienie ustaleń co do tego, czy ewentualną wiedzę o faktach, co do których Sąd I instancji zamierza przesłuchać adw. M.M., a które zostały wskazane w tezie dowodowej, pozyskał on, pełniąc funkcję obrońcy, a zatem czy w tym zakresie aktualizuje się zakaz dowodowy wyrażony w art. 178 pkt 1 KPK. Przepis ten stanowi, że nie wolno przesłuchiwać jako świadka obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1 KPK, co do faktów, o których ten się dowiedział, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Warunkiem zawężającym ww. zakaz dowodowy jest określenie, że ma to być obrońca prowadzący sprawę, a w odniesieniu do adwokata lub radcy prawnego ma to dotyczyć okoliczności, o których dowiedział się on, udzielając pomocy prawnej. Co istotne, tajemnica obrończa dotyczy okoliczności, o których obrońca dowiedział się, udzielając porady prawnej, oraz informacji uzyskanych przy prowadzeniu sprawy, niezależnie od źródła ich pochodzenia. Takie ujęcie omawianego zakazu pozwala na odróżnienie go od tajemnicy adwokackiej, z której istnieje możliwość zwolnienia (art. 180 § 2 KPK). Wzajemna relacja między art. 178 pkt 1 KPK a art. 180 § 2 KPK oznacza, że drugi z tych przepisów dotyczy okoliczności, o których adwokat dowiedział się w związku z wykonywaniem swojego zawodu, które jednak nie było udzielaniem pomocy prawnej w trybie art. 245 § 1 KPK lub pełnieniem funkcji obrońcy. W tym zakresie obowiązuje bowiem względny zakaz dowodowy, a więc istnieje możliwość zwolnienia świadka z tajemnicy w tym zakresie, pod warunkiem spełnienia przesłanek określonych w art. 180 § 2 KPK. Na gruncie tego przepisu chodzi o okoliczności, które stały się znane zarówno przed udzieleniem pomocy, jak i po jej udzieleniu w zakresie objętym art. 178 pkt 1 KPK.

Wyjaśnić należy, że niewątpliwe jest, iż tzw. tajemnica obrończa zawiera się w zakresie pojęcia tajemnicy adwokackiej. Niemniej nie zawsze tajemnica adwokacka stanowi tajemnicę obrończą, która to ma szczególne znaczenie. Tajemnica obrończa sprzężona jest bowiem z udzielaniem pomocy prawnej w postaci obrony w sprawie odpowiedzialności karnej sensu largo. Chodzi o to, że warunkiem sine qua non nieskrępowanej i efektywnej realizacji konstytucyjnego prawa do obrony (w tym – do korzystania z pomocy obrońcy) jest zapewnienie całkowitego zaufania oskarżonego do swego obrońcy (zob. uchwała 7 sędziów SN z 16.6.1994 r., I KZP 5/94). Osoba obowiązana do zachowania tajemnicy zawodowej ma prawo odmowy zeznań co do okoliczności objętych tajemnicą, natomiast obowiązek złożenia przez nią zeznań i ujawnienia tych okoliczności powstaje dopiero wtedy, gdy sąd (prokurator) zwolni ją od obowiązku zachowania tej tajemnicy. Tajemnica obrończa natomiast ma charakter bezwzględny. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że fakt, iż adwokat pełnił wobec oskarżonego w przeszłości lub też pełni aktualnie funkcję procesową obrońcy, nie oznacza jeszcze w żadnym razie niedopuszczalności jego przesłuchania w toku postępowania karnego. Kwestią rozstrzygającą jest bowiem to, jakich okoliczności miałoby przesłuchanie dotyczyć, a zwłaszcza czy miałyby to być okoliczności, o których wiedzę adwokat pozyskał z racji wykonywania funkcji obrońcy. Już w tym miejscu należy zatem wskazać, że fakt, iż adw. M.M. – jako obrońca w przedmiotowej sprawie – zapoznał się z całością akt tej sprawy, wcale jeszcze nie musi prowadzić do wniosku, że nie może on być w tej sprawie przesłuchany jako świadek. Zwrócić bowiem trzeba uwagę, że art. 178 pkt 1 KPK dotyczy faktów, o których adwokat dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Słowo „dowiedział się” oznacza „uzyskał informację o czymś”. Na gruncie wykładni językowej art. 178 pkt 1 KPK oczywiste zatem jest, że przepis ten obejmuje tylko sytuację, gdy obrońca pozyskał określoną wiedzę w sposób pierwotny, a mianowicie właśnie dowiedział się czegoś w związku z tym, że był obrońcą. Natomiast nie można mówić o „dowiedzeniu się” w sytuacji, gdy obrońca określoną wiedzą dysponował już wcześniej.

Niewątpliwe jest, że w treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia Sąd nie badał, czy ewentualną wiedzę, co do faktów objętych tezą dowodową świadek uzyskał z racji wykonywania zawodu adwokata, czy też nawet z racji bycia obrońcą oskarżonego K.G. Okoliczność, że adw. M.M. pełnił funkcję obrońcy oskarżonego w sprawie prowadzonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. została bowiem ujawniona w zażaleniu świadka, zaś akta sprawy nie zawierają żadnej dokumentacji dotyczącej powoływanego przez skarżącego postępowania karnoskarbowego. Nie zmienia to jednak faktu, że kwestia ta ma istotne znaczenie dla oceny dopuszczalności przesłuchania adw. M.M. i ewentualnego zakresu, w jakim mógłby on zostać przesłuchany. Nawet przyjęcie, że skarżący był obrońcą w ww. sprawie (na tę okoliczność przedłożył dokument informujący naczelnika US o wypowiedzeniu stosunku obrończego), nie oznacza automatycznie, że fakty, które miałyby podlegać ujawnieniu w drodze przesłuchania adw. M.M., tj. kwestie zwrotu przedsiębiorstwu P. przez spółkę S. sp. z o.o. w D. kontenerów oraz korespondencji ze spółką D. S.A. reprezentującą właściciela kontenerów, były przedmiotem postępowania w sprawie. Istotne zatem jawi się, aby Sąd dokonał wpierw ustaleń dotyczących zakresu i przedmiotu powołanego wyżej postępowania karnoskarbowego, chociażby przez wypożyczenie akt powyższej sprawy, a także ustalił, czy adw. M.M. prowadził wyłącznie sprawę karną K.G., czy też był również jego pełnomocnikiem w innych sprawach lub też prowadził tzw. obsługę prawną podmiotów gospodarczych prowadzonych przez oskarżonego. Istotne jest bowiem podjęcie przynajmniej próby weryfikacji, czy wiedza, co do której M.M. miałby zostać przesłuchany jako świadek, została przez niego uzyskana tylko w związku z wykonywaniem funkcji obrońcy, czy też być może miało to miejsce w ramach innego stosunku.

Sąd nie wykazał w dostateczny sposób, aby zwolnienie z tajemnicy adwokackiej było jedynym sposobem ustalenia okoliczności istotnych w sprawie. Kierując się zaprezentowaną wyżej argumentacją, Sąd Apelacyjny uznał, że kwestie te powinien zweryfikować Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy.