Okres przedłużenia tymczasowego aresztowania

Prima facie wydawać by się mogło, że jest to wniosek, który nie powinien zasługiwać na uwzględnienie Sądu w zakresie wnioskowanego terminu, na jaki ma być przedłużony okres tymczasowego aresztowania. Jednakże analiza przepisów KPK doprowadza do zgoła innego wniosku.

Mianowicie, zgodnie z art. 263 § 1 KPK w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Natomiast zgodnie z § 2 tegoż przepisu, jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie określonym w § 1, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.

Przepis art. 263 § 1 KPK wyraźnie wskazuje na okres stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym, liczonego od dnia zatrzymania podejrzanego. Przepis art. 263 § 2 KPK nie określa terminu maksymalnego jednorazowego przedłużenia, wskazując jedynie, że łączny okres stosowania nie może przekroczyć 12 miesięcy (sumowaniu podlega pierwsze zastosowanie i kolejne przedłużenia). Zdaje się więc, że ustawodawca nie zabrania przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres dłuższy, aniżeli 3 miesiące, pod warunkiem nieprzekroczenia łącznie 12 miesięcy.

W analizowanym przypadku nie można jednak nadać wykładni literalnej przeważającego znaczenia, a to z następujących względów.

Przy stosowaniu jakichkolwiek środków zapobiegawczych, a w szczególności najbardziej dolegliwego spośród nich jakim jest tymczasowe aresztowanie, należy mieć każdorazowo na względzie ich cele wynikające z art. 258 KPK, art. 249 KPK oraz 263 § 2 KPK. Składanie w co najwyżej trzymiesięcznych odstępach wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania, nakłada na organ postępowania przygotowawczego każdorazowo obowiązek uprawdopodobnienia przed sądem istnienia przesłanek ustawowych stosowania tymczasowego aresztowania.

Prokurator we wniosku wymienia także dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo, okoliczności przemawiające za istnieniem zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa oraz określonej podstawy stosowania tego środka zapobiegawczego i konieczności jego stosowania (art. 250 § 2a KPK). Zgodnie z art. 156 § 5a KPK w razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku, z wyłączeniem dowodów z zeznań świadków, o których mowa w art. 250 § 2b KPK. Zatem w sprawach, w których organ postępowania nie udostępnia stronom akt sprawy z powołaniem na potrzebę zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa wgląd do akt przy okazji złożenia wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania jest dla obrońcy jedynym źródłem wiedzy o postępowaniu, przeprowadzonych i planowanych czynnościach dowodowych oraz faktycznym podstawom przedstawionych podejrzanemu zarzutów. Na wstępnym etapie postępowania przygotowawczego umożliwia to obronie polemizowanie z twierdzeniami prokuratora oraz zajęcia merytorycznego stanowiska przed sądem w trakcie posiedzenia w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania. Gdyby przedłużenie tymczasowego aresztowania odbywało się na okresy jednorazowo dłuższe, niż 3 miesiące (np. zastosowanie na 3 miesiące oraz jedno przedłużenie na okres 9 miesięcy, przy założeniu po upływie 12 miesięcy postępowanie przygotowawcze jest zakończone i kierowany jest akt oskarżenia), obrona mogłaby zapoznać się z aktami jedynie dwukrotnie tj. na wstępnym etapie postępowania oraz przed skierowaniem aktu oskarżenia, w ramach końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania. Wgląd do akt na etapie bezpośrednio poprzedzającym złożenie aktu oskarżenia może więc w praktyce uniemożliwić lub znacznie utrudnić podjęcie obrony w postępowaniu przygotowawczym i uczynić ją iluzoryczną.

W praktyce jednak zdarzają się przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania na okresy przekraczające 3 miesiące. Sądy argumentują to tym, że nie jest to stan uniemożliwiający uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, powołując się na normę wynikającą z art. 253 § 1 i § 2 KPK. Uzasadnienie takiego wniosku przez obrońcę lub aresztowanego jest o tyle utrudnione, że przez ten czas może nie mieć wglądu do akt sprawy i skutecznie polemizować z zasadnością stosowania tymczasowego aresztowania np. z uwagi na unicestwienie przesłanki dowodowej z art. 249 § 1 KPK. Dodatkowo, że zawsze na wydane postanowienie będzie służyło zażalenie, bowiem zgodnie z art. 254 § 2 KPK, zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy na wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego.