Stan faktyczny
Sąd Rejonowy w Poznaniu (dalej: SR) wyrokiem z 20.5.2022 r., ustalił, że powódka E.P. ma prawo do korzystania ze świadczeń przysługujących z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (dalej: ZFŚS) Szkoły Podstawowej (dalej: SP). Spór sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy powódce, która jako emeryt podjęła zatrudnienie u innego pracodawcy, przysługuje prawo do korzystania z ZFŚS pozwanej szkoły. SR zauważył, że prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych u danego pracodawcy przysługuje z tytułu zatrudnienia (pracownikowi), albo z tytułu posiadania statusu emeryta lub rencisty. Zgodnie z art. 2 pkt 5 FundŚwSocjU, przez osoby uprawnione do korzystania z ZFŚS rozumie się pracowników i ich rodziny, emerytów i rencistów – byłych pracowników i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał, w regulaminie, prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z ZFŚS. Regulamin SP stanowił, że osobami uprawnionymi do korzystania ze świadczeń ZFŚS są emeryci i renciści – byli pracownicy SP, którzy rozwiązali z pracodawcą stosunek pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.
Sąd Okręgowy (dalej: SO) rozpoznając apelację, powziął wątpliwości, którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu (dalej: SN) do rozstrzygnięcia. Uzasadniając pytanie prawne SO przywołał treść uchwały SN z 15.11.1991 r., I PZP 56/91, Legalis, w odniesieniu do emerytów i rencistów – byłych pracowników zakładu, wydanej na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy. SN wskazał w niej, że „osoba, która uprzednio przeszła na wcześniejszą emeryturę i podjęła w nowym zakładzie pracy zatrudnienie przy zawieszeniu wypłaty emerytury, a następnie po rozwiązaniu stosunku pracy ponownie pobiera emeryturę, jest w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 6) ustawy z 24.10.1986 r. o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym w jednostkach gospodarki uspołecznionej (t.j. Dz.U. z 1990 r. Nr 58, poz. 343) „emerytem – byłym pracownikiem” tego ostatniego zakładu pracy”. Stanowisko to dotyczyło byłego pracownika, który miał zawieszone prawo do emerytury.
Zagadnienie prawne
- Czy jest „emerytem – byłym pracownikiem zakładu” w rozumieniu przepisu art. 2 pkt 5 FundŚwSocjU. – emeryt, który jest byłym pracownikiem pozwanego, który uprzednio przeszedł na emeryturę z tego zakładu pracy (pozwanego) i nie zawieszając jej pobierania, podjął zatrudnienie w innym zakładzie, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zwieszenia wypłaty emerytury, a tym samym czy do „zerwania więzi” „emeryta – byłego pracownika” z zakładowym funduszem świadczeń socjalnych poprzedniego pracodawcy (poprzednich pracodawców) doniosłe pod względem prawnym znaczenie ma zawieszenie pobierania emerytury (ewentualnie inne zdarzenie skutkujące przerwaniem pobierania emerytury), czy – jedynie zatrudnienie u nowego pracodawcy, nawet przy jednoczesnym nieprzerwanym pobieraniu emerytury od momentu jej przyznania?
- Czy do „zerwania więzi” „emeryta – byłego pracownika” z zakładowym funduszem świadczeń socjalnych poprzedniego pracodawcy (poprzednich pracodawców) doniosłe pod względem prawnym znaczenie ma to, że aktualny pracodawca nie posiada zakładowego funduszu świadczeń socjalnych?
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w uchwale z 21.2.2024 r., III PZP 3/23, Legalis, stwierdził:
Emeryt, który uprzednio przeszedł na emeryturę i podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zawieszenia wypłaty emerytury, jest „emerytem – byłym pracownikiem” w rozumieniu art. 2 pkt 5 FundŚwSocjU.
SN przywołał uchwałę SN z 15.11.1991 r., I PZP 56/91, Legalis i wskazał, że kryteria kwalifikacji osób do korzystania z ZFŚŚ nie są związane w sposób bezpośredni i wprost z faktem przejścia na emeryturę, ale z warunkami takimi jak: bycie emerytem i bycie pracownikiem zakładu. Zatem, jeżeli dana osoba była zatrudniona w określonym zakładzie i po zaprzestaniu pracy ma status emeryta, to należy do kręgu osób uprawnionych u tego pracodawcy do świadczeń. Zwrot „emeryt – były pracownik zakładu” należy łączyć tylko z tym zakładem pracy, z którym stosunek pracy ustał bezpośrednio przed powstaniem stanu kwalifikowanego, jako posiadanie lub powrót przez daną osobę do statusu emeryta. „Przejście ponowne” na emeryturę lub rentę oznaczało, iż prawo do emerytury/renty musiało zostać zawieszone, aby uznać, iż ostatnim zakładem pracy pracownika, w którym uprawniony jest on do korzystania z ZFŚS, jest zakład pracy, w którym był on zatrudniony po raz ostatni. Jeśli emeryt podejmuje następne zatrudnienie to świadczenia socjalne należą mu się od tego zakładu pracy, w którym podjął pracę. Z momentem zatrudnienia emeryt staje się pracownikiem. Status pracownika wyprzedza status emeryta w uzyskaniu świadczeń socjalnych. Kolejno, zakończenie pracy u nowego pracodawcy powoduje, że jest on emerytem – byłym pracownikiem tego ostatniego zakładu pracy i od niego należą mu się świadczenia jako emerytowi – byłemu pracownikowi.
SN wskazał na zmianę prawa w zakresie łączenia zawieszenia emerytury z podjęciem zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. W uchwale SN 15.11.1991 r., I PZP 56/91, Legalis, utratę uprawnień z ZFŚS u dotychczasowego pracodawcy powiązano z zatrudnieniem, ale też z zawieszeniem wypłaty emerytury. Wynikało to z art. 82 ust. 1 ustawy z 14.12.1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r. Nr 40, poz. 267; dalej: EmPracU82). Przepis stanowił, że w razie podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, prawo do emerytury ulega zawieszeniu. Obecnie prawo nie łączy zawieszenia emerytury z podjęciem zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy i pozwala zarabiać osobom, które przeszły na wcześniejszą emeryturę. Przepisy wskazują, że dopiero w przypadku osiągnięcia wskazanego poziomu wynagrodzenia następuje zmniejszenie lub zawieszenie emerytury, art. 104 ust. 7 i 8 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251; dalej: EmRentyFUSU). Istotnym dla sprawy jest fakt dokonywania corocznie odpisów na ZFŚS, art. 53 ust. 1 i 2 ustawy z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984; dalej: KartaNauczU).
Zdaniem SN, powoduje to konieczność dokonania nowego spojrzenia na rozpoznawaną sprawę. Jeżeli odpisu na ZFŚS dokonuje się zarówno dla nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć, jak i nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – to brak jest powodów dla odmawiania korzystania przez nauczyciela ze środków ZFŚS, tworzonego także z jego środków, jednocześnie u poprzedniego pracodawcy (jako nauczyciela-emeryta), jak i u pracodawcy, dla którego obecnie świadczy pracę (jako pracownik) nie zawieszając pobierania emerytury. Znaczenie ma okoliczność, że ZFŚS tworzony jest z odpisów liczonych od każdego zatrudnionego, a więc także z uwzględnieniem pracownika przechodzącego w danym roku na emeryturę. Stwarza to emerytowi możliwość skorzystania z tych środków w zakładzie pracy, który uwzględniał jego osobę przy dokonywaniu odpisów. W przypadku natomiast zakończenia zatrudnienia, obowiązkiem wypłaty świadczeń z ZFŚS będzie objęty jedynie ostatni pracodawca. Rozwiązanie to nie ma zastosowania w przypadku ponownego zatrudnienia w tej samej szkole. Wówczas od początku status pracownika przeważy nad statusem emeryta, gdyż odpisy na ZFŚS będą dokonywane jedynie z racji bycia pracownikiem (proporcjonalnie do wymiaru i okresu zatrudnienia). SN wskazał, że nie można osoby pracującej w tej samej szkole, z której przeszła na emeryturę, zakwalifikować jednocześnie jako pracownika i emeryta – byłego pracownika.
Doktryna sformułowała pogląd, a którym SN zgodził się w uchwale, że jeżeli emeryt podejmie zatrudnienie u pracodawcy, który nie tworzy ZFŚS, zachowuje prawa do korzystania z ZFŚS tego ostatniego ze swoich pracodawców, który go tworzy. Przyjęcie poglądu odmiennego, zakładającego zerwanie więzi z byłym pracodawcą, w sytuacji podjęcia zatrudnienia przez nauczyciela-emeryta, w przypadku gdy u nowego pracodawcy nie jest tworzony fundusz, mogłoby prowadzić do tego, że pracujący emeryt nie mógłby korzystać ZFŚS u żadnego z pracodawców (u nowego bo nie funkcjonuje u niego fundusz, oraz u poprzedniego, pomimo że dokonywane były odpisy na fundusz, gdyż ciągle pobierał emeryturę). Nie było zamiarem ustawodawcy pozbawianie pracujących emerytów, możliwości korzystania ze środków ZFŚS, w finansowaniu którego brali udział.
Uchwała jest istotna ponieważ przedstawia zasady korzystania z ZFŚS przez emerytów – byłych pracowników w poprzednim, jak i obecnym stanie prawnym, jednocześnie odnosząc się do poprzedniej uchwały SN wyjaśniającej termin: „emeryt – były pracownik” z punktu widzenia przepisów regulujących fundusz świadczeń socjalnych. SN wskazał, że w stanie prawnym uchwały z 15.11.1991 r., I PZP 56/91, Legalis, prawo do emerytury ulegało zawieszeniu każdorazowo w razie zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy i wówczas osoba jest „emerytem – byłym pracownikiem” ostatniego zakładu pracy. Obecnie emeryt może podjąć zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powodując zawieszenia prawa do emerytury, jeżeli jego dochody nie przekroczą norm wskazanych w przepisach. W takiej sytuacji przysługują mu świadczenia socjalne z funduszu od pracodawcy, u którego po zaprzestaniu pracy uzyskał status emeryta, pomimo późniejszej pracy przy wynagrodzeniu w wysokości, która nie powoduje zawieszenia wypłaty emerytury.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
