Stan faktyczny
A. (obywatel fiński) przekroczył granicę państwową Finlandii na pokładzie pływającej jednostki rekreacyjnej bez posiadania przy sobie dowodu tożsamości lub paszportu. W wyniku postępowania karnego, nałożono na niego karę w wysokości ok. 20% jego miesięcznego dochodu netto.
Stanowisko TSUE
Kompetencje państwa członkowskiego
Zgodnie z art. 21 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 25.3.1957 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864[2]; dalej: TFUE) każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w Traktatach i w środkach przyjętych w celu ich wykonania. W art. 4 ust. 1 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) Nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 158, s. 77; dalej: dyrektywa 2004/38/WE) przewidziano, że bez uszczerbku dla przepisów dotyczących dokumentów podróży, mających zastosowanie do krajowych kontroli granicznych, wszyscy obywatele Unii „posiadający ważny dowód tożsamości lub paszport” mają prawo do opuszczenia terytorium państwa członkowskiego w celu odbycia podróży do innego państwa członkowskiego. Rzecznik generalny w pkt 54–57 opinii doprecyzował, że z tego sformułowania „posiadający ważny dowód tożsamości lub paszport” wynika, iż korzystanie przez obywateli państwa członkowskiego z przysługującego im prawa do udania się do innego państwa członkowskiego jest uzależnione od warunku posiadania przy sobie ważnego dowodu tożsamości lub paszportu. Trybunał podkreślił, że jest to jedynie formalność, która ma na celu ułatwienie wykonywania prawa do swobodnego przemieszczania się poprzez zagwarantowanie zidentyfikowania bez trudu każdego obywatela Unii korzystającego z tego prawa w ramach ewentualnej kontroli (wyrok TSUE z 17.2.2005 r., C-215/03, Legalis).
Ograniczenie prawa do swobodnego przemieszczania
Trybunał orzekł, że prawo obywateli Unii do swobodnego przemieszczania się, przewidziane w art. 21 TFUE i uściślone w dyrektywie 2004/38/WE należy, przy uwzględnieniu przepisów dotyczących przekraczania granic określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 562/2006 z 15.3.2006 r. ustanawiającym wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (Kodeks graniczny Schengen) (Dz.Urz. UE L z 2006 r. Nr 105, s. 1; dalej rozporządzenie 562/2006/WE), interpretować w ten sposób, że nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego państwo członkowskie zobowiązuje swoich obywateli, pod rygorem sankcji karnych, do posiadania przy sobie ważnego dowodu tożsamości lub paszportu, gdy odbywają oni podróż, niezależnie od środka transportu i trasy, do innego państwa członkowskiego, o ile reguły wymierzania tych sankcji są zgodne z ogólnymi zasadami prawa UE, w tym z zasadami proporcjonalności i niedyskryminacji.
Prawo wjazdu
Trybunał wskazał, że sytuacja, w której obywatel UE przekracza granicę państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, przybywając z innego państwa członkowskiego, nie jest uregulowana w dyrektywie 2004/38/WE. Przy czym z prawa międzynarodowego wynika, że państwo członkowskie nie może odmówić swoim własnym obywatelom prawa wjazdu na swoje terytorium i pobytu na nim (wyrok TSUE z 5.5.2011 r., C-434/09, McCarthy, Legalis). Natomiast powrót obywatela Unii na terytorium państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, jest objęty zakresem stosowania art. 21 ust. 1 TFUE, jeżeli ten obywatel skorzystał wcześniej, w państwie członkowskim innym niż jego państwo członkowskie pochodzenia, z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się (wyrok TSUE z 5.6.2018 r., C-673/16, Coman i in., Legalis).
Przepis pkt 3.2.5 akapit drugi załącznika VI do rozporządzenia 562/2006/WE zezwala, „jeżeli wynika to z oceny ryzyka nielegalnej imigracji”, na dokonanie odprawy osób przebywających na pokładzie pływającej jednostki rekreacyjnej przypływającej z portu znajdującego się w państwie członkowskim lub kierującej się do tego portu i przekraczających granicę zewnętrzną strefy Schengen. W niniejszej sprawie podróż odbyła się w sierpniu 2015 r., czyli w okresie zwiększonego ryzyka nielegalnej imigracji. Tym samym, z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający, TSUE uznał, że fińskie organy znajdowały się w sytuacji, w której mogły w sposób uzasadniony dokonać sprawdzenia tożsamości osób przebywających na pokładzie tej jednostki pływającej, podczas jej powrotu na fińskie wody terytorialne.
Trybunał orzekł, że prawo obywateli UE do swobodnego przemieszczania się przewidziane w art. 21 ust. 1 TFUE należy – przy uwzględnieniu przepisów dotyczących przekraczania granic określonych w rozporządzeniu 562/2006/WE – interpretować w ten sposób, że nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego państwo członkowskie zobowiązuje swoich obywateli, pod rygorem sankcji karnych, do posiadania przy sobie ważnego dowodu tożsamości lub paszportu, gdy wjeżdżają oni na jego terytorium, przybywając z innego państwa członkowskiego. Przy zastrzeżeniu, że ten obowiązek nie warunkuje prawa wjazdu, a reguły wymierzania kar przewidzianych w przypadku niedochowania owego obowiązku są zgodne z ogólnymi zasadami prawa Unii, w tym z zasadami proporcjonalności i niedyskryminacji. Podróż do danego państwa członkowskiego z innego państwa członkowskiego odbywana na pokładzie pływającej jednostki rekreacyjnej i z przepłynięciem przez wody międzynarodowe zalicza się, na warunkach przewidzianych w pkt 3.2.5 akapit drugi załącznika VI do rozporządzenia 562/2006/WE, do przypadków, których można zwrócić się o okazanie takiego dokumentu.
Sankcje karne
Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 49 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (2012/C 326/02) z 26.10.2012 r. (Dz.Urz. UE C z 2012 r. Nr 326, s. 391; dalej: KPP) surowość sankcji powinna być odpowiednia do wagi objętych nimi naruszeń, co wymaga w szczególności zapewnienia rzeczywiście odstraszającego skutku, przy jednoczesnym niewykraczaniu poza granice tego, co jest konieczne do realizacji uzasadnionych celów, którym służą dane przepisy (wyrok K.M. (Sankcje nałożone na kapitana statku), pkt 37, 38).
Trybunał orzekł, że art. 21 ust. 1 TFUE oraz art. 4 i 36 dyrektywy 2004/38/WE w świetle art. 49 ust. 3 KPP należy interpretować ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie systemowi sankcji karnych, w ramach którego państwo członkowskie za przekroczenie granicy państwowej bez ważnego dowodu tożsamości lub paszportu nakłada karę grzywny, która może orientacyjnie wynosić 20% miesięcznego dochodu netto sprawcy, w razie gdy taka grzywna nie jest proporcjonalna do wagi przestępstwa, będącego przestępstwem mniejszej wagi.
Trybunał analizował w niniejszym wyroku zakres autonomii państw członkowskich w zakresie po pierwsze, wprowadzenia obowiązku posiadania przy sobie dowodu tożsamości lub paszportu, przez obywateli tych państw, przy przemieszczaniu się między tymi państwami oraz po drugie, nakładania kar za naruszenie tego obowiązku (por. art. 49a § 1 KW; zob. również wyrok SN z 21.4.2016 r., V KK 100/16, Legalis). Z niniejszego wyroku wynika, że wskazany obowiązek ma na celu ułatwienie wykonywania prawa do swobodnego przemieszczania się, poprzez zagwarantowanie zidentyfikowania bez trudu każdej osoby korzystającej z tego prawa podczas kontroli.
W niniejszym wyroku TSUE uznał, że państwo członkowskie nie narusza prawa do swobodnego przemieszczania się (art. 21 TFUE ), gdy zobowiązuje swoich obywateli – pod rygorem sankcji, w stosownym przypadku o charakterze karnym, jednocześnie odstraszających i zgodnych z ogólnymi zasadami prawa Unii – do posiadania przy sobie dowodu tożsamości lub paszportu, gdy opuszczają terytorium krajowe w celu odbycia podróży, niezależnie od środka transportu i trasy, do innego państwa członkowskiego. Obowiązek taki gwarantuje bowiem, że obywatele ci są w stanie wykazać swoją tożsamość, a w konsekwencji swój status obywatela Unii. Przy czym dotyczy to sytuacji przewidzianych w rozporządzeniu 562/2006/WE w zakresie miejsca i podstaw do przeprowadzenia kontroli.
Z uzasadnienia analizowanego wyroku wynika również, że obowiązek posiadania przy sobie dowodu tożsamości lub paszportu nie może warunkować prawa wjazdu, ale stanowi on tylko formalność ułatwiającą kontrolę tożsamości. Trybunał ocenił, że ten obowiązek przy powrocie do państwa członkowskiego pochodzenia nie jest ani uciążliwy, ani zniechęcający do korzystania z prawa do swobodnego przemieszczania się.
W polskim prawie na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1776; dalej: GrPańU) przekraczanie granicy państwowej stanowiącej granicę wewnętrzną w rozumieniu przepisów Kodeksu granicznego Schengen (rozporządzenie 562/2006/WE) następuje na zasadach określonych w tym Kodeksie. Dokumentem uprawniającym do przekraczania tej granicy jest dowód osobisty (art. 4 ustawy z 6.8.2010 r. o dowodach osobistych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 816; dalej: DowodyU).
Trybunał uznając szeroką autonomię państw członkowskich w regulowaniu sankcji nakładanych na obywateli naruszających ten obowiązek, podkreślił, że powinny być zgodne z ogólnymi zasadami prawa Unii, w tym zwłaszcza zasadą proporcjonalności i niedyskryminacji. Zgodnie z tymi zasadami dokonał analizy zawartej w uzasadnianiu niniejszego wyroku i uznał, że fińskie przepisy nakładają kary nieproporcjonalne.
Ponadto, uzasadniając swoje stanowisko Trybunał powołał się na możliwość sprawdzenia tożsamości pasażerów pływających jednostek rekreacyjnych, jeżeli wynika to z oceny ryzyka nielegalnej imigracji.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →