Opis stanu faktycznego

A.S. i J.K. zostali obwinieni o to, że 10.4.2020 r. w miejscowości C., w pobliżu Szkoły Podstawowej, nie zachowali należytej odległości 2 m od drugiej osoby, tj. o popełnienie wykroczenia z art. 54 KW w zw. z § 17 rozporządzenia Rady Ministrów z 10.4.2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 658 ze zm.; dalej: OgrEpidemiiR20(2)), a także o to, iż w tym samym miejscu i czasie co w punkcie naruszyli przepisy dotyczące przemieszczania się osób bez uzasadnionej przyczyny, tj. o wykroczenie z art. 54 KW w związku z § 5 OgrEpidemiiR20(2). Ponadto nie dostosowali się do obowiązku zakrywania przy pomocy odzieży lub jej części maski albo maseczki, ust i nosa, tj. o wykroczenie z art. 54 KW w związku z § 18 OgrEpidemiiR20(2).

Wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego w R. z 3.7.2020r., II W 350/20 A.S. i J.K. zostali uznani za winnych popełnienia zarzucanych im wykroczeń i na podstawie art. 54 KW w zw. z art. 9 § 2 KW wymierzono każdemu z nich łącznie kary grzywny w wymiarze po 300 zł.

Wyrok ten uprawomocnił się wobec niezłożenia przez obwinionych sprzeciwu.

Obecnie od powyższego orzeczenia kasację, na korzyść obwinionych, wywiódł Rzecznik Praw Obywatelskich. Zaskarżając wyrok w całości sformułował on zarzuty rażącego i mającego istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 54 KW w zw. z § 17 OgrEpidemiiR20(2), art. 54 KW w zw. z § 5 OgrEpidemiiR20(2) oraz art. 54 KW w zw. z § 18 OgrEpidemiiR20(2).

Stawiając tak opisane zarzuty autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego i uniewinnienie obwinionych od popełnienia przypisanych im czynów.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej na korzyść przez Rzecznika Praw Obywatelskich, uchylił zaskarżony wyrok i uniewinnił A.S. i J.K. od dokonania zarzucanych im czynów.

Aktualne komentarze do Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest oczywiście zasadna w stopniu wymaganym przez art. 535 § 5 KPK, co umożliwiło jej rozpoznanie na posiedzeniu, chociaż o uchyleniu zaskarżonego wyroku zadecydowały przede wszystkim inne względy dostrzeżone przez Sąd Najwyższy z urzędu.

Zasadniczą kwestią w przedmiotowej sprawie jest to, że A.S. i J.K. skazano na podstawie aktu prawnego, który nie obowiązywał w dniu popełnienia zarzucanych im wykroczeń.

W dniu zaistnienia zarzucanych zdarzeń (19.4.2020 r.), obowiązywało już nowe rozporządzenie Rady Ministrów z 19.4.2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 697) które uchylało z dniem wejścia w życie § 20 OgrEpidemiiR20(2), na mocy którego obwinionych uznano za winnych popełnienia zarzucanych im czynów.

Poza sporem pozostaje fakt, że do skazania może dojść wyłącznie na podstawie aktu prawnego obowiązującego w dniu popełnienia przez nich zarzuconych czynów – zasada nullum crimen sine lege. Sąd Rejonowy w R., wydając zaskarżony wyrok nakazowy 3.7.2020 r., nie dostrzegł zatem tej okoliczności.

Zagadnienie to w podobnych sprawach (wyroki SN: z 16.3.2021 r., II KK 64/21, Legalis; II KK 74/21, Legalis; II KK 97/2) było już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Wyrażone tam poglądy w pełni należy zaakceptować, w szczególności zaś podsumowującą je tezę, że ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2069 ze zm.; dalej: ZapobChoróbU) nie zawiera unormowań określających możliwość i warunki ograniczenia konstytucyjnej wolności poruszania się po terytorium RP, zatem akty prawne rangi niższej niż ustawa nie mogą limitować tej wolności przemieszczania się, którą gwarantuje w art. 52 ust. 1 Konstytucja RP.

Jest zatem oczywiste, że również OgrEpidemiiR20(2), a także § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 19.4.2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 697), w zakresie, w jakim ograniczał wolność przemieszczania się obywateli na terenie całego kraju, naruszały regulację art. 52 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, co oznacza, iż nie mogły one tworzyć podstawy prawnej do wypełnienia blankietu normy sankcjonowanej art. 54 KW i prowadzić do ukarania na podstawie tego przepisu.

Wskazać natomiast raz jeszcze należy, dla podkreślenia wagi omawianej tematyki, na uchybienia, których dopuściły się sądy wydające zaskarżone orzeczenia (nie mając na względzie następujących aspektów zagadnienia), co skutkowało rażącym naruszeniem prawa w postaci skazania, choć przypisane czyny nie zawierały znamion czynu zabronionego:

  1. Ustawodawca nie może przekazywać do unormowania w drodze rozporządzenia spraw o istotnym znaczeniu dla urzeczywistnienia wolności i praw człowieka i obywatela zagwarantowanych w Konstytucji RP. Wymienione sprawy muszą być regulowane bezpośrednio w ustawie;
  2. ZapobChoróbU nie określiła możliwości ograniczenia swobody poruszania się po terenie Rzeczypospolitej Polskiej, a co za tym idzie, nie określiła warunków na jakich jest możliwe wprowadzenie zakazu poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ale upoważniając Radę Ministrów do ustanowienia określonych środków, w zakresie swobody poruszania się, odwołała się do ograniczeń w zakresie samego sposobu poruszania się (nie zakazując go wszakże), albo – w zakresie przebywania – odnosząc je do określonego miejsca lub obiektu albo do określonego obszaru. Tym samym, przepis art. 54 KW w tym zakresie był normą pustą;
  3. Omawiane rozporządzenia Rady Ministrów nie zawierały w swej treści odesłania do konkretnego przepisu Kodeksu wykroczeń ani nie określały prawnomaterialnych konsekwencji naruszenia zawartych w nich przepisów, co wprost godzi w wymóg określoności prawa w zakresie skonkretyzowania sankcji grożącej osobie naruszającej taką normę;
  4. Art. 92 ust. 1 Konstytucji RP wyklucza dopuszczalność tworzenia przepisów rozporządzenia wykonawczego wbrew jej merytorycznym rozwiązaniom, co prowadziłoby do tworzenia przepisów noszących znamiona samodzielnej normy prawnej;
  5. Wprowadzenie powszechnych nakazów i zakazów dotyczących podstawowych praw i wolności obywatelskich może nastąpić tylko w przypadku wprowadzenia jednego z trzech stanów nadzwyczajnych. Zgodnie z art. 228 ust. 1 Konstytucji RP, w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej, przy czym biorąc również pod uwagę art. 228 ust. 3 Konstytucji RP – zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych – powinna określać ustawa;
  6. Skoro mimo zaistnienia przesłanek do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej nie zdecydowano się na wprowadzenie tego stanu nadzwyczajnego, to ograniczenia ustanawiane aktami prawnymi regulującymi stan epidemii (a wcześniej stan zagrożenia epidemiologicznego), nie mogą ograniczać podstawowych praw i wolności wynikających z Konstytucji RP.

Mając na względzie przedstawione powyżej rozważania, a także te, do których niniejsze uzasadnienie odsyła, stwierdzić należy, że kasację wniesioną przez Rzecznika Praw Obywatelskich należało ocenić jako oczywiście zasadną, a niezależnie od tego, zaskarżony wyrok nakazowy należało uchylić wobec zaistnienia uchybień stwierdzonych z urzędu.

Wobec zaś okoliczności, że czyny zarzucane A.S. i J.K. nie zawierały znamion czynu zabronionego opisanego w art. 54 KW, obwinionych należało uniewinnić od stawianych im zarzutów.

Analogiczne rozważania należy odnieść do wynikającego z § 18 OgrEpidemiiR20(2) nakazu zakrywania ust i nosa. I w tym bowiem przypadku odwołano się do art. 46b pkt 4 ZapobChoróbU. Wskazać jednak należy, że określony przepis nakładał „obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów” jedynie „przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie”. Nie jest to zatem przepis, w oparciu o który można wprowadzić skutecznie nakaz określonego zachowania – stanowiącego rodzaj ograniczenia konstytucyjnego prawa do wolności (art. 31 Konstytucji RP) – wobec wszystkich obywateli RP niezależnie od ich stanu zdrowia. Zwłaszcza, że co do zasady obowiązek noszenia masek itp. ma na celu ochronę przed zachorowaniem osób zdrowych. Przepis art. 46b pkt 4 ZapobChoróbU obowiązywał w cytowanym wyżej brzmieniu do 28.11.2020 r., został on zmieniony ustawą z 28.10.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 2113), która, w zakresie zmiany dotyczącej art. 46b pkt 4 ZapobChoróbU, weszła w życie dopiero 29.11.2020 r. Z kolei zawarty w § 17 OgrEpidemiiR20(2) nakaz zachowania przy przemieszczaniu się odległości nie mniejszej niż 2 metry od innej osoby należałoby uznać za przepis określający zasady zachowania się w miejscach publicznych, którego celem była ochrona zdrowia, nie zaś zapewnienie porządku i spokoju publicznego. Także zatem i z tego powodu regulacja ta nie mogła stanowić wypełnienia normy sankcjonowanej art. 54 KW związanej z wykroczeniami przeciwko przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych i prowadzić do ukarania obwinionych na podstawie tego przepisu.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →