Obowiązki konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy

Stan faktyczny 

Niemiecka spółka P prowadzi internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera „Parship”. Oferuje ona swoim użytkownikom m.in. członkostwo premium, które jest odpłatne i pozwala użytkownikom, przez okres trwania ich członkostwa, na kontakt ze wszystkimi innymi członkami „premium”, tj. z ponad 186 000 użytkownikami w Niemczech, oraz na wymianę z nimi wiadomości i zdjęć. Bezpośrednio po rejestracji każdy z nich otrzymuje automatyczną selekcję propozycji partnerów z tego samego kraju związkowego, utworzoną w oparciu o około trzydziestominutowy test osobowości dotyczący cech, przyzwyczajeń i zainteresowań istotnych z punktu widzenia zawierania znajomości.

W dniu 4.11.2018 r. E (jako konsument) zawarła z P 12-miesięczną umowę o członkostwo premium za cenę 523,95 EUR (dalej jako: rozpatrywana umowa). P pouczył E o przysługującym jej prawie do odstąpienia od umowy, a E potwierdziła P, że powinien rozpocząć spełnianie świadczenia przewidzianego przez tę umowę przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od niej. W związku z tym, że E odstąpiła od rozpatrywanej umowy w dniu 8.11.2018 r., P tytułem rekompensaty obciążył ją kwotą w łącznej wysokości 392,96 EUR. E zażądała zwrotu wszystkich płatności dokonanych na rzecz P.

Pytania prejudycjalne 

– Czy art. 14 ust. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.10.2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 304, s. 64) należy interpretować w ten sposób, że w celu określenia proporcjonalnej kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy, w przypadku gdy konsument ten wyraźnie zażądał, aby wykonanie zawartej umowy rozpoczęło się w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy i od umowy tej odstępuje, należy uwzględnić cenę uzgodnioną w tej umowie za ogół świadczeń w niej przewidzianych, a należną kwotę obliczyć pro rata temporis, czy też należy uwzględnić okoliczność, że jedno ze świadczeń będących przedmiotem umowy zostało w całości spełnione na rzecz konsumenta zanim konsument odstąpił od umowy?

– Jakie kryteria należy zastosować do celów oceny, czy łączna cena jest nadmierna w rozumieniu art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE?

– Jakie konsekwencje – do celów określenia kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE – należy wyciągnąć z okoliczności, że jedno ze świadczeń będących przedmiotem zawartej umowy dotyczy dostarczania treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, której zgodnie z art. 16 lit. m) tej dyrektywy nie może dotyczyć odstąpienie od umowy przez konsumenta?

Stanowisko TS

Określenie proporcjonalnej kwoty

Zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE w przypadku gdy konsument, który zażądał od przedsiębiorcy rozpoczęcia wykonywania umowy przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy, wykonuje w tym kontekście prawo do odstąpienia od umowy, jest on zobowiązany do zapłacenia przedsiębiorcy kwoty, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy. W przepisie tym uściślono, że proporcjonalna kwota jest obliczana na podstawie łącznej ceny uzgodnionej w umowie. Trybunał stwierdził, że proporcjonalną kwotę, jaką konsument ma obowiązek zapłacić zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE, należy obliczyć uwzględniając, co do zasady, wszystkie świadczenia, które są przedmiotem umowy, a mianowicie świadczenie główne oraz świadczenia pomocnicze niezbędne do zapewnienia tego świadczenia głównego. Jeżeli bowiem strony umowy ustalają cenę za spełniane świadczenia, cena ta odpowiada co do zasady ogółowi tych świadczeń, czyli zarówno świadczeniu głównemu, jak i świadczeniom pomocniczym. Jedynie w przypadku gdy umowa wyraźnie przewiduje, że jedno lub kilka świadczeń będzie w całości spełniane wraz z rozpoczęciem wykonania umowy, w sposób odrębny, po cenie, którą należy uiścić oddzielnie, konsument może skutecznie zdecydować, czy chce wyraźnie zażądać, zgodnie z art. 7 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE, aby przedsiębiorca rozpoczął świadczenie usług w okresie wykonywania prawa do odstąpienia od umowy. Jedynie zatem w takim przypadku przy obliczaniu kwoty należnej przedsiębiorcy, na podstawie art. 14 ust. 3 tej dyrektywy, należy uwzględnić całość ceny przewidzianej za takie świadczenie.

Trybunał orzekł, że art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE należy interpretować w ten sposób, że w celu określenia proporcjonalnej kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy, w przypadku gdy ten konsument wyraźnie zażądał, aby wykonanie zawartej umowy rozpoczęło się w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy, i od umowy tej odstępuje, należy co do zasady uwzględnić cenę uzgodnioną w tej umowie za ogół świadczeń będących jej przedmiotem, a należną kwotę obliczyć pro rata temporis. Jedynie w przypadku gdy zawarta umowa wyraźnie przewiduje, że jedno lub kilka świadczeń będzie w całości spełniane wraz z rozpoczęciem wykonania umowy, w sposób odrębny, po cenie, którą należy uiścić oddzielnie, przy obliczaniu kwoty należnej przedsiębiorcy na podstawie art. 14 ust. 3 tej dyrektywy należy uwzględnić całość ceny przewidzianej za takie świadczenie.

Kryteria oceny

Zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE jeżeli łączna cena jest nadmierna, proporcjonalna kwota obliczana jest na podstawie wartości rynkowej spełnionych świadczeń. Trybunał wskazał, że ten przepis należy interpretować w związku z motywem 50 dyrektywy 2011/83/UE, który stanowi, że wartość rynkową należy określać poprzez porównanie z ceną równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy.

Trybunał orzekł, że art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE w związku z motywem 50 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że do celów oceny, czy łączna cena jest nadmierna w rozumieniu tego przepisu, należy uwzględnić cenę usługi oferowanej przez danego przedsiębiorcę innym konsumentom na tych samych warunkach, jak również cenę równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy.

Dostarczanie treści cyfrowych

W art. 2 pkt 11 dyrektywy 2011/83/UE zdefiniowano „treści cyfrowe” jako oznaczające dane wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej. Motyw 19 tej dyrektywy stanowi, że treści cyfrowe oznaczają dane wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej, takie jak: programy komputerowe, aplikacje, gry, muzyka, nagrania wizualne lub teksty, bez względu na to, czy dostęp do nich osiąga się poprzez pobieranie, czy poprzez odbiór danych przesyłanych strumieniowo, na trwałym nośniku, czy przy użyciu jakichkolwiek innych środków.

Artykuł 16 lit. m) dyrektywy 2011/83/UE, który stanowi wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy, jako przepis prawa Unii, który ogranicza prawa przyznane w celu zapewnienia ochrony konsumentów, podlega wykładni ścisłej [wyrok TS z 14.5.2020 r., NK (Projekt domu jednorodzinnego), C‑208/19, EU:C:2020:382, pkt 40, 56]. W tych okolicznościach TS stwierdził, że usługi takiej jak usługa świadczona przez internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera w postępowaniu głównym, która pozwala konsumentowi na tworzenie, przetwarzanie lub przechowywanie danych w formie cyfrowej lub na dostęp do nich oraz na udostępnianie lub jakąkolwiek inną interakcję z danymi w formie cyfrowej, które są zamieszczane lub tworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi, nie można jako takiej uznać za takie dostarczanie „treści cyfrowych” w rozumieniu art. 16 lit. m) w zw. z art. 2 ust. 11 i w świetle motywu 19 dyrektywy 2011/83/UE. Podobnie zdaniem TS nie można uznać, że sporządzenie, w ramach internetowego serwisu pośredniczącego w doborze partnera, raportu z oceny osobowości jest objęte wyjątkiem przewidzianym w art. 16 lit. m) w zw. z art. 2 ust. 11 dyrektywy 2011/83/UE.

Trybunał orzekł, że art. 16 lit. m) w zw. z art. 2 ust. 11 dyrektywy 2011/83/UE należy interpretować w ten sposób, że sporządzenie przez internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera raportu z oceny osobowości na podstawie testu osobowości utworzonego przez ten serwis nie stanowi dostarczania „treści cyfrowych” w rozumieniu tego przepisu.