Stan faktyczny
Pytania prejudycjalne zostały zadane w związku z wykonaniem w Niderlandach dwóch europejskich nakazów aresztowania (dalej jako: ENA) wydanych przez Sąd Okręgowy w Poznaniu oraz Sąd Okręgowy w Sieradzu (zob. art.607a KPK).
Pytanie prejudycjalne
Czy wykładni art. 6 ust. 1 oraz art. 1 ust. 3 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z 13.6.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz.U. UE L z 2002 r., Nr 190, s. 1 ze zm; dalej jako: ENAD) należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji, gdy wykonujący ENA organ sądowy mający zadecydować o przekazaniu osoby, której dotyczy nakaz, posiada informacje świadczące o systemowych lub ogólnych nieprawidłowościach w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej w wydającym ten nakaz państwie członkowskim, które istniały w chwili jego wydania lub wystąpiły po jego wydaniu, ów wykonujący nakaz organ sądowy może odmówić sądowi, który wydał ten nakaz, statusu „wydającego nakaz organu sądowego” i może przyjąć, że istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że w sytuacji przekazania do tego ostatniego państwa ta osoba będzie narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia jej prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, gwarantowanego przez art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, bez obowiązku zweryfikowania w sposób konkretny i dokładny w szczególności sytuacji osobistej tej osoby, charakteru przestępstw, których dotyczy nakaz aresztowania, oraz kontekstu faktycznego, w którym został on wydany?
Stanowisko TS
Odmowa wykonania ENA
Trybunał stwierdził, że co do zasady wykonujące ENA organy sądowe mogą odmówić wykonania takiego nakazu wyłącznie z enumeratywnie wyliczonych powodów odmowy wykonania, przewidzianych w ENAD. Trybunał przypomniał, że wykonanie ENA stanowi zasadę, zaś odmowa wykonania wyjątek, który jako taki powinien być interpretowany ściśle [wyrok TS z 25.7.2018 r., Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), C‑216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 41].
Zasada wzajemnego uznawania zakłada, że ENA w rozumieniu art. 1 ust. 1 ENAD powinny być wykonywane na podstawie jej przepisów, co wymaga, aby taki nakaz, który jest „orzeczeniem sądowym”, został wydany przez „organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 ENAD. To ostatnie pojęcie oznacza, że przy wykonywaniu obowiązków związanych z wydaniem ENA zainteresowany organ działa w sposób niezależny. Trybunał podkreślił, że wymóg niezawisłości sędziów wchodzi w zakres istotnej treści prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, które ma podstawowe znaczenie jako gwarancja ochrony wszystkich praw, jakie jednostki wywodzą z prawa Unii, i zachowania wartości wspólnych państwom członkowskim, określonych w art. 2 TUE, w szczególności wartości w postaci państwa prawnego.
Odmowa wykonania ENA na podstawie art. 1 ust. 3 ENAD
W ocenie TS zgodnie z wykładnią dokonaną w tym wyroku w sprawie Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa) możliwość odmowy wykonania ENA na podstawie art. 1 ust. 3 ENAD zakłada przeprowadzenie badania składającego się z dwóch etapów. W ramach pierwszego etapu wykonujący dany ENA organ sądowy powinien ustalić, czy istnieją obiektywne, wiarygodne, dokładne i należycie zaktualizowane informacje świadczące o istnieniu rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, gwarantowanego przez art. 47 akapit drugi Karty, ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej wydającego nakaz państwa członkowskiego [wyrok Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), pkt 61]. W ramach drugiego etapu ów organ powinien zweryfikować w sposób konkretny i dokładny, w jakim stopniu owe nieprawidłowości mogą mieć wpływ na sądy tego państwa, które są właściwe w zakresie prowadzenia postępowania wobec osoby ściganej, w świetle sytuacji osobistej tej osoby, jak również charakteru przestępstwa, za które jest ścigana, oraz kontekstu faktycznego, w którym został wydany ENA, oraz czy, przy uwzględnieniu informacji udzielonych przez państwo wydające nakaz na podstawie art. 15 ust. 2 ENAD, istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że w wypadku przekazania do tego ostatniego państwa owa osoba będzie narażona na takie ryzyko [wyrok Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), pkt 74–77]. Trybunał podkreślił, że obydwa etapy tego badania oznaczają konieczność przeprowadzenia analizy informacji uzyskanych na podstawie różnych kryteriów, co oznacza, że obu tych etapów nie można ze sobą utożsamiać.
Z motywu 10 ENAD wynika, że stosowanie mechanizmu ENA można zawiesić jedynie w przypadku poważnego i trwałego naruszenia przez jedno z państw członkowskich zasad określonych w art. 2 TUE, w tym zasady państwa prawnego, stwierdzonego przez Radę Europejską na podstawie art. 7 ust. 2 TUE, ze skutkami określonymi w art. 7 ust. 3 TUE. Trybunał przyjął, że dopiero po wydaniu powyższej decyzji Rady Europejskiej, a następnie zawieszenia przez Radę stosowania ENAD względem tego państwa, wykonujący ENA organ sądowy byłby automatycznie zobowiązany do odmowy wykonania każdego ENA wydanego przez to państwo, bez konieczności dokonywania jakiejkolwiek konkretnej oceny rzeczywistego ryzyka naruszenia istoty prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, na jakie narażona jest dana osoba.
Ryzyko bezkarności
Trybunał przypomniał, że celem mechanizmu ENA jest w szczególności niedopuszczenie do sytuacji, w której osoba ścigana znajdująca się na terytorium innego państwa członkowskiego niż państwo, w którym miała popełnić przestępstwo, pozostałaby bezkarna [wyrok TS z 6.12.2018 r., IK (Wykonanie kary dodatkowej), C‑551/18 PPU, EU:C:2018:991, pkt 39]. Wskazany cel stoi na przeszkodzie dokonywaniu wykładni art. 1 ust. 3 ENAD, zgodnie z którą istnienie lub pogłębienie się systemowych lub ogólnych nieprawidłowości w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej w danym państwie członkowskim może stanowić samoistną podstawę odmowy wykonania ENA wydanego przez organ sądowy tego państwa.
Reasumując TS orzekł, że wykładni art. 6 ust. 1 oraz art. 1 ust. 3 ENAD należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji, gdy wykonujący nakaz organ sądowy mający zadecydować o przekazaniu osoby, której dotyczy ENA, posiada informacje świadczące o systemowych lub ogólnych nieprawidłowościach w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej w wydającym ten nakaz państwie, które istniały w chwili jego wydania lub wystąpiły po jego wydaniu, ten wykonujący nakaz organ sądowy nie może odmówić sądowi, który wydał ten nakaz, statusu „wydającego nakaz organu sądowego” i nie może przyjąć, że istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że w sytuacji przekazania do tego ostatniego państwa ta osoba będzie narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia jej prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, gwarantowanego przez art. 47 akapit drugi Karty, bez obowiązku zweryfikowania w sposób konkretny i dokładny w szczególności sytuacji osobistej tej osoby, charakteru przestępstw, których dotyczy ENA, oraz kontekstu faktycznego, w którym został on wydany, jak również oświadczeń przedstawicieli władz publicznych co do sposobu, w jaki należy rozstrzygnąć konkretną sprawę.
Nie ulega wątpliwości, że aby zagwarantować pełne stosowanie zasad wzajemnego uznawania i wzajemnego zaufania, na których opiera się funkcjonowanie mechanizmu ENA, każde państwo członkowskie musi zapewnić niezawisłość swojej władzy sądowniczej poprzez powstrzymanie się od podejmowania jakichkolwiek działań mogących ją naruszać. Ostateczną kontrolę w tym zakresie sprawuje Trybunał.
W niniejszym wyroku powołując się w szczególności na wyrok w sprawie Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa) TS szczegółowo wyjaśnił jakie działania powinien podjąć niderlandzki organ sądowy wykonujący ENA, jeżeli posiada informacje świadczące o systemowych lub ogólnych nieprawidłowościach w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej w Polsce jako państwie którego sąd wydał ten nakaz .
Ponadto Trybunał stwierdził, że wykonujący ENA organ sądowy, który posiada informacje świadczące o systemowych lub ogólnych nieprawidłowościach w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej w wydającym nakaz państwie członkowskim, które istniały w chwili wydania rozpatrywanego nakazu lub wystąpiły po jego wydaniu, nie może odmawiać statusu „wydającego nakaz organu sądowego” w rozumieniu art. 6 ust. 1 ENAD, wszystkim sędziom i wszystkim sądom tego państwa członkowskiego, które ze swej natury działają w pełni niezawiśle od władzy wykonawczej. Trafnie uznał TS, że ewentualne istnienie takich nieprawidłowości niekoniecznie musi przekładać się na wszystkie rozstrzygnięcia sądów tego państwa, w każdej konkretnej sprawie. W ocenie TS odmienna wykładnia mogłaby oznaczać wysokie ryzyko bezkarności osób, które chcą uniknąć sprawiedliwości w następstwie skazania lub podejrzenia popełnienia przestępstwa, niezależnie od braku informacji odnoszących się do osobistej sytuacji tych osób, które pozwalałyby uznać, że w przypadku przekazania do danego wydającego nakaz państwa członkowskiego będą one narażone na rzeczywiste ryzyko naruszenia ich prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego.
