Opis stanu faktycznego
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa I. W. przeciwko Z.K. o zapłatę, na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4.8.2020 r., na skutek skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego we (…). z 9.11.2018 r., odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Z uzasadnienia Sądu
Skarga kasacyjna jest szczególnym środkiem odwoławczym, którego wymogi określa art. 3984 § 1 i 2 KPC wskazując na jej cechy konstrukcyjne i nakładając na skarżącego obowiązek zawarcia w skardze wniosku o przyjęcie do rozpoznania oraz jego uzasadnienia.
Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko wskazane w skardze kasacyjnej okoliczności uzasadniające jej przyjęcie do rozpoznania, a nie podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie, zaś cel wymagania przewidzianego w art. 3984 § 2 KPC może być osiągnięty jedynie przez powołanie i uzasadnienie przez skarżącego istnienia przesłanek o charakterze publicznoprawnym. W przypadku powołania we wniosku przesłanki określonej w art. 3989 § 1 pkt 1 KPC należy sformułować zagadnienie prawne oraz przedstawić odrębną, pogłębioną argumentację prawną wskazującą na zaistnienie powołanej okoliczności uzasadniającej przyjęcie skargi do rozpoznania. Powołanie we wniosku przesłanki określonej w punkcie drugim wymaga wskazania, że określony przepis prawa, mimo że budzi poważne wątpliwości, nie doczekał się wykładni, bądź niejednolita jego wykładnia wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów, które należy przytoczyć. Dla skutecznego natomiast powołania w skardze przesłanki określonej w art. 3989 § 1 pkt 4 KPC konieczne jest wykazanie przez skarżącego kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego mającej charakter oczywisty, widoczny prima facie przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej.
Argumentacja pozwanego powołana w uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie prowadzi do przyjęcia, że przedstawiony problem stanowi istotne zagadnienie prawne, a więc zagadnienie prawne cechujące się nowością i dotychczas niewyjaśnione. Jak przyznaje sam skarżący ani w orzecznictwie ani w doktrynie nie ma wątpliwości, że sąd cywilny może samodzielnie ustalić, na potrzeby prowadzonego postępowania, że doszło do popełnienia przestępstwa przez stronę postępowania. Nie ma także wątpliwości, że niezgłoszenie przez członków zarządu wniosku o upadłość zadłużonej spółki w czasie właściwym określonym w art. 299 KSH może być kwalifikowane jako występek określony w art. 586 KSH. Sąd Najwyższy wskazał, że sąd rozpoznający sprawę może na podstawie zebranego materiału faktycznego ocenić zachowanie pozwanego w tym zakresie jako zachowanie noszące znamiona przestępstwa, gdy powstaje kwestia prawnej kwalifikacji takiego zachowania jako zdarzenia istotnego dla określenia biegu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody. Przestępstwo określone w art. 586 KSH jest przestępstwem trwałym, którego strona przedmiotowa polega jedynie na zaniechaniu podjęcia czynności – niezgłoszeniu wniosku o upadłość, do znamion tego przestępstwa nie należy skutek w postaci szkody. Można je popełnić z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. Sąd cywilny powinien uwzględnić przepisy prawa karnego materialnego, w tym dotyczące zamiaru sprawcy, rodzaju winy i jej stopnia. Z tego stanowiska jasno wynika, że sąd cywilny ma zastosować przepisy prawa materialnego karnego w celu ustalenia podmiotowych i przedmiotowych cech przestępstwa określonego w art. 586 KSH. Nie ma zatem potrzeby ponownego wyjaśniania wskazanej przez pozwanego kwestii ani w formie istotnego zagadnienia prawnego ani w formie wykładni przepisów prawa.
Oczywista zasadność skargi kasacyjnej zachodzi wówczas, gdy z samej jej treści wynika w sposób jednoznaczny, że wskazane w skardze podstawy zasługują na uwzględnienie. Oznacza to, że z argumentów przedstawionych we wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania, bez konieczności dokonywania pogłębionej analizy prawnej lub czynności procesowych sądu, wynika jaskrawa sprzeczność wyroku z przepisami prawa niepodlegającymi różnej wykładni i niepozostawiającymi sądowi swobody oceny albo z podstawowymi zasadami orzekania obowiązującymi w demokratycznym państwie prawa. O ile bowiem do uwzględnienia skargi wystarczy, że jej podstawy są usprawiedliwione, o tyle do przyjęcia skargi do rozpoznania niezbędna jest jej oczywista zasadność w wyżej przedstawionym rozumieniu. Szczegółowa analiza wniosku nie pozwala na stwierdzenie, że zachodzi wskazana przesłanka, bo skoro przestępstwo z art. 586 KSH jest przestępstwem trwałym, to również trwało po dniu 1.10.2003 r. a więc po wejściu w życie ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 ze zm; dalej jako PrUpad). Brak podstaw do stwierdzenia, że nastąpiły uchybienia przepisom postępowania o charakterze elementarnym, mającym charakter oczywisty i widoczny prima facie.
W przywołanym orzeczeniu, Sąd Najwyższy odniósł się do opisania przestępstwa określonego w art. 586 KSH. W myśl przywołanej regulacji, kto, będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Do realizacji wyżej wymienionych znamion ustawowych wymagane jest istnienie następujących przesłanek, a mianowicie: istnienie stanu niewypłacalności dłużnika względem swojego wierzyciela (art. 10 PrUpad), rozumianej jako niewykonywanie swoich wymagalnych zobowiązań (art. 11 ust. 1 PrUpad), oraz stanu, w którym stan niewypłacalności utrzymuje się przez 3 miesiące (art. 11 ust. 1a PrUpad), a w stosunku do dłużnika, który jest osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (art. 11 ust. 2, 3 i 4 PrUpad).
Przestępstwo określone w art. 586 KSH jest przestępstwem trwałym, którego strona przedmiotowa polega jedynie na zaniechaniu podjęcia czynności – niezgłoszeniu wniosku o upadłość, do znamion tego przestępstwa nie należy skutek w postaci szkody. Można je popełnić z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. Sąd Najwyższy przypomniał, że sąd orzekający powinien uwzględnić przepisy prawa karnego materialnego, w tym dotyczące zamiaru sprawcy, rodzaju winy i jej stopnia. Z tego stanowiska jasno wynika, że sąd cywilny ma zastosować przepisy prawa materialnego karnego w celu ustalenia podmiotowych i przedmiotowych cech przestępstwa określonego w art. 586 KSH. Tym samym, choć ustawodawca nie przewidział możliwości popełnienia wyżej wymienionego przestępstwa nieumyślnie, to jednak należy zwrócić uwagę, że usprawiedliwiona niewiedza w tym zakresie może być podstawą do uznania, że sprawca działał w błędzie co do faktu z art. 28 KK, który wyłącza przestępny zamiar, a co za tym idzie – jego odpowiedzialność karną.
Po drugie, zwrócić należy uwagę na przepis art. 301 § 3 KK bowiem ustawodawca przewidział w nim odpowiedzialność za lekkomyślne doprowadzenie do upadłości lub niewypłacalności, co należy mieć na względzie z uwagi na fakt, że brak umyślności w niezgłoszeniu upadłości zwalnia od odpowiedzialności za czyn zabroniony wskazany w art. 586 KSH, ale może implikować odpowiedzialność na podstawie art. 301 § 3 KK. W wyroku Sądu Najwyższego z 8.3.2012 r. (III CSK 238/11, Legalis) przyjęto, że zachowanie się członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością polegające na niezgłoszeniu w czasie właściwym wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (art. 299 § 1 zdanie pierwsze KSH) może być kwalifikowane jako występek określony w art. 586 KSH lub w art. 301 § 3 KK.
