Podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej za tymczasowe aresztowanie

Opis stanu faktycznego

Sąd Okręgowy w K. rozpoznał sprawę z wniosku pełnomocnika B.B. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie na podstawie art. 554 § 2 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 ze zm.; dalej: KPK) oraz art. 554 § 4 KPK w zw. z art. 616 § 1 pkt 2 KPK i inne. Wyrokiem z 11.12.2019 r., III Ko 697/18 zasądził on od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni kwotę 270 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, wykonanego na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania (dalej: ENA), wydanego przez Sąd Okręgowy w K. z 24.3.2011 r., III Kop 160/10. Prokurator i pełnomocnik wnioskodawczyni złożyli od powyższego wyroku apelację.

Oskarżyciel publiczny zaskarżył wyrok w całości. Zarzucił obrazę art. 552 § 2 i 4 KPK, a także art. 445 § 1 ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.; dalej: KC), mającą wpływ na treść orzeczenia. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił orzeczeniu naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 552 § 4 KPK, interpretowanego w perspektywie art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oraz pkt. 10 preambuły decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 13.6.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi 2002/584/WSiSW (Dz.Urz. UE L z 2002 r. Nr 190, s.1), a także art. 30 decyzji ramowej 2002/584/WSiSW. Wyrokiem z 2.9.2020 r., II AKa 75/20 Sąd Apelacyjny (dalej: SA) w Krakowie zmienił zaskarżony wyrok Sądu I instancji w ten sposób, że uzupełnił podstawę prawną rozstrzygnięcia o przepis art. 552 § 4 KPK.

Prokurator sformułował kasację od powyższego prawomocnego wyroku. Zarzucił rażące i mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisu art. 433 § 2 KPK i art. 457 § 3 KPK oraz obrazę art. 4 KPK, art. 7 KPK i art. 410 KPK. Wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. SN postanowił ją oddalić jako oczywiście bezzasadną.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN kasacja okazała się bezzasadna w stopniu oczywistym, pozwalającym na jej oddalenie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 KPK. W zarzucie kasacyjnym można wyodrębnić trzy części. Po pierwsze sformułowano w nim ogólny zarzut rażącego naruszenia art. 433 § 2 KPK i art. 457 § 3 KPK, polegającego na „nie odniesieniu się do poszczególnych zarzutów apelacji”. Tak sformułowany zarzut należało uznać za oczywiście bezzasadny. Lektura uzasadnienia wyroku SA i akt sprawy dowodzi, że Sąd ten zrealizował wymogi wskazane w art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK. Szczegółowo i obszernie odniósł się do każdego z zarzutów apelacyjnych i wyczerpująco uargumentował swoje stanowisko o słuszności przyznanego zadośćuczynienia. Kontrola odwoławcza w niniejszej sprawie w żadnym wypadku nie stanowiła rażącego naruszenia prawa, o którym mowa w art. 523 § 1 KPK.

W dalszej części zarzutu kasacyjnego prokurator częściowo powiązał nierzetelność kontroli odwoławczej z obrazą art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 410 KPK. Niestety ani z treści samego zarzutu, ani z uzasadnienia kasacji nie wynika, na czym miałoby polegać rażące naruszenie tych przepisów przez SA. W realiach niniejszej sprawy Sąd ten nie stosował wyżej wymienionych przepisów, ponieważ nie przeprowadzał postępowania dowodowego, a jedynie kontrolował to, które miało miejsce przed Sądem I instancji. Wymaga podkreślenia, że żadna z apelacji wniesionych w tej sprawie nie zawierała zarzutu obrazy ww. przepisów postępowania, wobec tego SA nie mógł naruszyć standardu kontroli odwoławczej w tym zakresie. Potrzeba dokonania kontroli rzetelności postępowania dowodowego pojawiła się wyłącznie w związku z zarzutem apelacji prokuratora, w związku z błędem w ustaleniach faktycznych. Analiza rozpoznania tego zarzutu, odnoszącego się do wysokości przyznanego zadośćuczynienia, prowadzi do wniosku, że SA rozpoznał go wnikliwie i rzetelnie, czyniąc zadość wymogom art. 433 § 2 KPK i art. 457 § 3 KPK. SA szczegółowo wyłożył okoliczności uzasadniające przyznanie zadośćuczynienia w obiektywnie wysokiej kwocie w stosunku do okresu niesłusznego tymczasowego aresztowania. Wziął pod uwagę szereg ważkich okoliczności: sposób życia i brak wcześniejszej karalności wnioskodawczyni; sposób i okoliczności jej zatrzymania; przebieg tymczasowego aresztowania; skutki, jakich doznała w sferze psychicznej (zespół stresu pourazowego); rozpad relacji rodzinnych, które nie były kwestionowane w toku postępowania. Jak słusznie podkreślono w uzasadnieniu wyroku SA, na przyznanie odszkodowania w kwocie 270 tys. zł składa się suma różnorodnych okoliczności, mających wpływ na krzywdę doznaną przez wnioskodawczynię, a także stopień negatywnych skutków wynikających z tych okoliczności.

Przywołane argumenty świadczą o wnikliwym i rzetelnym rozpoznaniu przez SA zarzutu prokuratora, dotyczącego błędnej wykładni art. 552 § 4 KPK. Sąd dokonał własnej, odmiennej wykładni od tej prezentowanej przez niektórych przedstawicieli doktryny i część orzecznictwa art. 552 § 4 KPK. Argumentacja zastosowana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku opiera się na prawidłowym odczytaniu zasad rządzących procedurą ENA. Nie ma bowiem wątpliwości, że procedura przekazywania osób ściganych, uregulowana w decyzji ramowej 2002/584/WSiSW, opiera się na idei wzajemnego uznawania orzeczeń przy założeniu wysokiego stopnia wzajemnego zaufania do tego, że podlegające wykonaniu orzeczenie o pozbawieniu wolności (w tym przypadku mowa o postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, stanowiącym podstawę wydania ENA) zostało wydane zgodnie z wymogami prawa i na należytej podstawie dowodowej (por. m.in.: wyrok TS z 1.6.2016 r., Bob-Dogi, C-241/15, Legalis). Uproszczony charakter tej procedury polega na tym, że z założenia rezygnuje się z weryfikowania podstawy dowodowej decyzji podlegającej wykonaniu, działając w zaufaniu do organów sądowych innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Wbrew stanowisku prokuratora SA nie naruszył rażąco prawa, podkreślając i prawidłowo interpretując cechy omawianej procedury.

O rażącym naruszeniu prawa przez SA nie może świadczyć fakt, że inne sądy powszechne w swoim orzecznictwie wyrażały odmienny pogląd na temat dopuszczalności ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej, o której mowa w art. 552 § 4 KPK, za tymczasowe aresztowanie, stosowane w innym państwie wskutek wydania europejskiego nakazu aresztowania przez sąd polski. Jak stale podkreśla SN, przyjęcie jednej z obiektywnie możliwych interpretacji przepisu, poparte należytą argumentacją prawną, nie może być uznane za rażące naruszenie prawa (por. m.in. postanowienie SN z 23.5.2017 r., III KK 173/17, Legalis).

Nie sposób też nie zauważyć, że stanowisko SA zostało podzielone w najnowszym orzecznictwie SN. Dostrzegając istniejące rozbieżności w orzecznictwie, SN rozpoznał zagadnienie prawne, wymagające zasadniczej wykładni ustawy w postaci pytania: „Czy użyty w treści art. 552 § 4 KPK zwrot „tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie” obejmuje swoim zakresem również stosowane przez obce państwo wobec osoby ściganej rzeczywiste pozbawienie wolności na wniosek ekstradycyjny uprawnionego polskiego organu, o którym mowa w art. 593 KPK, lub wskutek wydania przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania, o którym mowa w art. 607a KPK?” SN wydał w tej sprawie uchwałę z 25.2.2021 r., I KZP 5/20, Legalis, o następującej treści:

„Użyty w treści art. 552 § 4 KPK zwrot „tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie” obejmuje swoim zakresem również zastosowane przez obce państwo wobec osoby ściganej rzeczywiste pozbawienie wolności:

1. na skutek wydania przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania, o którym mowa w art. 607a KPK;
2. na wniosek ekstradycyjny uprawnionego polskiego organu, chyba że nastąpiło ono na podstawie decyzji organu państwa wezwanego w ramach procedury ekstradycyjnej wyłącznie w wyniku naruszenia zobowiązań wynikających z:

SN w niniejszym składzie podziela zarówno samą tezę przywołanej uchwały w zakresie odnoszącym się do procedury europejskiego nakazu aresztowania, jak i argumentację przedstawioną w jej uzasadnieniu. Dotyczy ona wykładni pojęcia „tymczasowe aresztowanie”, użytego w art. 552 § 4 KPK, oraz zasad odpowiedzialności państwa wynikającej z wydania europejskiego nakazu aresztowania i zastosowania na jego podstawie tymczasowego aresztowania w państwie wykonania nakazu. Nie ma potrzeby ponownego referowania tej argumentacji w tym miejscu. Trzeba jednak podkreślić, że część argumentów wskazanych w uzasadnieniu uchwały została zawarta również w uzasadnieniu zaskarżonego kasacją wyroku.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →