Podstawa ustania obligatoryjnej obrony

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w W., orzekając w sprawie Damiana P., w stosunku do którego nie wniesiono kasacji, oraz Daniela P., wyrokiem z 17.12.2019 r., II K 474/19, uznał oskarżonego Daniela P. za winnego popełnienia dwóch czynów z art. 279 § 1 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2345 ze zm.; dalej: KK), polegających na tym, że:

1. W okresie od 12.6.2019 r. do 15.6.2019 r. w A., działając wspólnie i w porozumieniu z Damianem P., dokonali włamania do domu mieszkalnego, skąd skradli przedmioty o łącznej wartości 1469,00 zł na szkodę L.C.- F.;
2. W okresie od 13.6.2019 r. do 14.6.2019 r. w S., działając wspólnie i w porozumieniu z Damianem P., dokonali włamania do stodoły, skąd skradli przedmioty łącznej wartości 2670,00 zł na szkodę P.C.

Przyjmując, że wskazane czyny stanowią ciąg przestępstw w rozumieniu art. 91 § 1 KK, na podstawie art. 279 § 1 KK w zw. z art. 91 § 1 KK i art. 33 § 2 KK Sąd wymierzył Damianowi P. karę 3 lat pozbawienia wolności oraz grzywnę w kwocie 130 stawek dziennych, po 10 zł każda. Tym samym wyrokiem Sąd uniewinnił Daniela P. od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 190 § 1 KK w zw. z art. 64 § 1 KK. Wyrok Sądu pierwszej instancji został zaskarżony w całości apelacją osobistą oskarżonego Daniela P. Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z 27.4.2021 r., V Ka 989/20, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok. Kasację od wyroku Sądu drugiej instancji wywiódł obrońca Daniela P. Zaskarżając go w całości, podniósł zarzut rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 167 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 ze zm.; dalej: KPK) i art. 427 § 3 KPK w zw. z art. 452 § 2 KPK, oraz art. 2 § 2 KPK, art. 4 KPK, art. 6 KPK, art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK, przez nienależyte rozważenie zarzutu apelacyjnego, czym dopuścił się obrazy art. 7 KPK.

W konkluzji kasacji obrońca oskarżonego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W odpowiedzi na kasację Prokurator Rejonowy w W. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej. Po rozpoznaniu kasacji obrońcy SN uchylił zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego w W. w części dotyczącej czynów z art. 279 § 1 KK, i w tym zakresie sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN kasacja okazała się o tyle skuteczna, że spowodowała uchylenie zaskarżonego wyroku i utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji, w części skazującej oskarżonego za czyny z art. 279 § 1 KK, z uwagi na wystąpienie w sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 KPK w zw. z art. 79 § 3 KPK, w zw. z art. 79 § 1 pkt 3 i 4 KPK. Oskarżony nie miał obrońcy z tytułu obrony obligatoryjnej, a okoliczność tę SN był zobowiązany uwzględnić z urzędu (art. 536 KPK), bez badania jej wpływu na treść zaskarżonego wyroku.

Należało zauważyć, że zgodnie z poglądem utrwalonym w judykaturze SN, wyrażonym w szeregu orzeczeń (np. wyroki: z 16.1.2018 r., V KK 450/17, Legalis; z 28.11.2018 r., V KS 23/18, Legalis; z 8.1.2019 r., III KK 662/18, Legalis; z 7.12.2020 r., III KK 326/20; z 21.4.2021 r., III KK 114/21, Legalis), od 1.7.2015 r. obrona obligatoryjna w wypadkach wskazanych w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 KPK ustaje dopiero z chwilą orzeczenia przez sąd. Mowa tu o wydaniu postanowienia, które wskazuje, że udział obrońcy nie jest obowiązkowy (art. 79 § 4 KPK). Jak słusznie się bowiem podkreśla, to nie sama treść opinii biegłych lekarzy psychiatrów rozstrzyga o tym, czy udział obrońcy w rozprawie jest obowiązkowy, czy też nie (art. 79 § 3 KPK). Przesądza o tym sąd, orzekając w trybie art. 79 § 4 KPK w zależności od tego, czy uzna za uzasadnioną opinię biegłych lekarzy psychiatrów. Z opinii ma wynikać, że czyn oskarżonego nie został popełniony w warunkach wyłączenia lub znacznego ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem, i że stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu, a także prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny.

W orzecznictwie SN podkreśla się, że przemawia za tym art. 79 § 4 KPK w obecnym brzmieniu, w zestawieniu z poprzednią treścią tego przepisu, a także gwarancyjny charakter tego unormowania w zakresie prawa oskarżonego do obrony (art. 6 KPK). W konsekwencji nie można przyjmować, że niewydanie takiego postanowienia przez Sąd oznacza w istocie, iż postanowienie takie zostało wydane, ale w sposób dorozumiany (tak np. wyroki z 21.1.2021 r., IV KK 329/19, Legalis; z 5.12.2018 r., V KK 506/17, Legalis). SN w składzie orzekającym w niniejszej sprawie w pełni podzielił to stanowisko.

Przenosząc powyższe na grunt rozpatrywanej sprawy, należy zauważyć, że zarządzeniem Prezesa Sądu Rejonowego w W. z 23.5.2019 r., II Kp 149/19, podejrzanemu Danielowi P. wyznaczono obrońcę z urzędu. Choć w zarządzeniu powołano się na przepis art. 78 § 1 KK w zw. z art. 81 KPK, to nie ulega wątpliwości, że powodem jego wydania było zaistnienie przesłanek z art. 79 § 1 pkt 3 i 4 i KPK. Stanowiło ono zresztą podstawę dopuszczenia przez prokuratora dowodu z opinii biegłych lekarzy psychiatrów i wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie dla podejrzanego obrońcy z urzędu. Powołując się na treść opinii biegłych lekarzy psychiatrów z 26.7.2019 r., prokurator zwrócił się do Prezesa Sądu Rejonowego w W. z wnioskiem z 9.9.2019 r. o cofnięcie wyznaczenia obrońcy z urzędu, w oparciu o przepis art. 79 § 4 KPK. Zarządzeniem z 12.9.2019 r., II Kp 263/19, Prezes tego Sądu cofnął Danielowi P. wyznaczenie obrońcy z urzędu. Z przedstawionej wyżej sekwencji czynności podejmowanych w rozpoznawanej sprawie wynika, że nie wydano w niej postanowienia Sądu w trybie art. 79 § 4 KPK, które stwierdzałoby, że udział obrońcy oskarżonego nie jest obowiązkowy, co uchylałoby zarazem obowiązek uczestniczenia obrońcy oskarżonego w rozprawie. Za tego rodzaju orzeczenie nie może być uznane zarządzenie Prezesa Sądu o cofnięciu wyznaczenia obrońcy z urzędu. W jego kompetencjach nie leży bowiem rozstrzyganie o tym, czy uzasadnioną jest opinia biegłych lekarzy psychiatrów, że czyn oskarżonego nie został popełniony w warunkach wyłączenia lub znacznego ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem, i że stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu i prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny. Orzekanie w tej kwestii należy do sądu. Wydanie wymienionego zarządzenia nie spowodowało zatem ustania obrony obligatoryjnej. Miała ona nadal charakter obowiązkowy ze wszystkimi konsekwencjami, a zatem i z obowiązkiem udziału obrońcy w rozprawie. Oskarżony nie posiadał obrońcy z wyboru, a obrońcę z urzędu. Pomimo tego, że oskarżony taki wniosek złożył już 8.7.2019 r., to obrońcę wyznaczono mu dopiero 21.4.2020 r., tj. na etapie postępowania odwoławczego. Oznacza to, że wbrew dyspozycji art. 79 § 3 KPK oskarżony na rozprawie 5.12.2019 r. nie był reprezentowany przez obrońcę. W toku ponownego postępowania Sąd Rejonowy będzie miał na względzie powyższe zapatrywania prawne i będzie zobligowany do rozstrzygnięcia w trybie art. 79 § 4 KPK kwestii obrony obligatoryjnej.

Na koniec należało zaznaczyć, że orzekając w niniejszej sprawie, SN dostrzegł, iż również w przypadku drugiego z oskarżonych, Damiana P., cofnięcie wyznaczenia obrońcy z urzędu (zarządzenie Prezesa Sądu Rejonowego w W. z 12.9.2019 r., II Kp 265/19) nie zostało poprzedzone wydaniem przez Sąd postanowienia stwierdzającego, że udział obrońcy nie jest obowiązkowy. W stosunku do tego oskarżonego wyrok Sądu pierwszej instancji nie został zaskarżony i oskarżony utracił możliwość wniesienia kasacji od wyroku Sądu odwoławczego, który go nie dotyczył. Nie było zatem możliwości odpowiedniego zastosowania w postępowaniu kasacyjnym przepisu art. 435 KPK, pozwalającego na uchylenie zaskarżonego wyroku także w stosunku do współoskarżonego niewnoszącego kasacji, jeżeli przemawiały za tym te same względy, które spowodowały uwzględnienie kasacji współoskarżonego. Ocena prawidłowości postępowania prowadzonego w stosunku do wymienionego wcześniej oskarżonego może nastąpić wskutek wznowienia postępowania lub zaskarżenia wyroku Sądu Rejonowego kasacją nadzwyczajną, wniesioną przez podmioty określone w art. 521 KPK.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →