Pojęcie odszkodowania na gruncie podatkowym

Opis stanu faktycznego

Wydanie zaskarżanych decyzji było związane z wnioskiem strony o stwierdzenie nadpłaty. Podatnicy-małżonkowie wskazywali, że pierwotnie rozliczyli się indywidualnie, a następnie zadeklarowali wspólne rozliczenie dochodów. W odwołaniu od decyzji Organu I instancji Skarżący zarzucili naruszenie art. 21 ust. 1 pkt. 3 ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; dalej: PDOFizU) poprzez bezzasadne stwierdzenie, że wypłacone świadczenie nie jest odszkodowaniem a odprawą, podczas gdy pobranie przez płatnika podatku nastąpiło nienależnie. Wypłacona kwota była zdaniem Skarżących odszkodowaniem z tytułu rozwiązania umowy o pracę, a nawet jeśli uznać ją za odprawę, to wypłata nastąpiła na podstawie przepisów prawa pracy i również z tego tytułu kwotę tę należało uznać za zwolnioną z opodatkowania.

Stanowisko Organu

Dyrektor Izby Administracji Skarbowej utrzymał w mocy decyzję Naczelnika, określającą wysokość zobowiązania D. G. i F. G. w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2020 r. W ocenie Organu odwoławczego podstawowym warunkiem oceny, czy wypłacone w opisanej powyżej sytuacji odszkodowanie korzysta ze zwolnienia z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt. 3 PDOFizU, jest ustalenie charakteru tego świadczenia. Przepis ten stanowi bowiem, że zwolnieniu podlegają jedynie wymienione w nim rodzaje świadczeń, tj. odszkodowania i zadośćuczynienia. Pojęcia te nie zostały zdefiniowane w przepisach. W analizowanej sprawie źródłem świadczenia było porozumienie stron stosunku pracy, wobec czego brak jest podstaw dla przyjęcia warunku bezprawności działania płatnika. Wypłacone świadczenie nie stanowi realizacji uprawnień odszkodowawczych pracownika w sytuacji nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę. Miało na celu zrekompensowanie pracownikowi skutków zdarzeń, które nie noszą cech czynu niedozwolonego, a były związane ze zgodnym z prawem rozwiązaniem stosunku pracy na mocy porozumienia stron. Podatnik podjął świadomą decyzję o podpisaniu porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę, korzystając z przewidzianych w tym akcie profitów majątkowych, w tym prawa do otrzymania odprawy finansowej i dodatkowego odszkodowania. W tym stanie sprawy trudno dopatrywać się znamion krzywdy i utraconych korzyści.

Stanowisko WSA

WSA oddalił skargę. Wskazał, że zaistniały w sprawie i przedstawiony do rozstrzygnięcia problem prawny dotyczy prawnopodatkowej kwalifikacji otrzymanego przez Skarżącego świadczenia, wypłaconego na podstawie porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1969; dalej: ZwGrupU) w świetle przepisu art. 21 ust. 1 pkt. 3 PDOFizU, regulującego korzystanie ze zwolnienia z opodatkowania. W ocenie WSA Organy podatkowe zasadnie odmówiły skarżącym stwierdzenia nadpłaty w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2020 r. w części zaskarżonej w sprawie. Do dochodów wspólnie opodatkowującego się z małżonką Skarżącego zastosowanie miał art. 21 ust. 1 pkt 3. Przepis ten odwołuje się wyraźnie do źródeł prawa pracy. Wypłacone świadczenie, jakkolwiek nazwane odszkodowaniem, nie ma jednak takiego charakteru, co wyklucza je z zakresu normowania wskazanego powyżej przepisu. Tym samym rację w sporze należy przyznać Organom podatkowym. Przepisy nie definiują pojęcia szkody, odszkodowania czy też zadośćuczynienia. Ustalenie znaczenia tych pojęć wymaga przeprowadzenia interpretacji z uwzględnieniem znaczenia terminu szkody w rozumieniu KC. W orzecznictwie wskazuje się w tym względzie, że przepis art. 300 KP w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy, nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do stosunku pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Nawiązując zatem do poglądów wyrażanych w doktrynie prawa cywilnego wskazuje się, że szkoda ta oznacza uszczerbek, jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach chronionych prawem. Będzie to z reguły uszczerbek powstały niezależnie lub wbrew woli poszkodowanego. Obowiązek naprawienia szkody czy też zadośćuczynienia krzywdzie może wynikać z czynów niedozwolonych, niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a także, w pewnych wypadkach z umowy (w sytuacji, w której określony podmiot zobowiązuje się do naprawienia szkody wyrządzonej poszkodowanemu, jak ma to miejsce w przypadku umowy ubezpieczenia). Odszkodowanie jest nierozerwalnie związane z pojęciem szkody. Oznacza wszelkie świadczenia polegające na naprawieniu szkody, czyli uszczerbku, który następuje w majątku poszkodowanego bez jego zgody. Świadczenie takie spełniać ma przede wszystkim funkcję kompensacyjną, a więc ma na celu przywrócenie w majątku poszkodowanego stanu sprzed naruszenia przez zdarzenie wyrządzające szkodę. Zatem brak szkody uniemożliwia potraktowanie otrzymanego świadczenia jako odszkodowania.

Przenosząc te rozważania na grunt tego rodzaju świadczenia, jakie otrzymał Skarżący w rozpoznawanej sprawie, wskazuje się, że przypisanie mu (niezależnie od przyjętego w akcie stanowiącym podstawę jego wypłaty nazewnictwa) odszkodowawczego charakteru wyklucza brak zdarzenia, z którym ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody. Rozwiązanie stosunku pracy następuje na wniosek podatnika i z jego inicjatywy. Otrzymane świadczenie nie stanowi zatem w omawianym pojęciu odszkodowania. Jest to dodatkowe świadczenie, ściśle związane ze stosunkiem pracy, stanowiące wynagrodzenie za zgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy. Tym samym stanowi opodatkowany dochód i nie spełnia podstawowej funkcji odszkodowania.

Dobrowolny i świadomy wybór tego rodzaju świadczenia, tak jak miało to miejsce w rozpoznawanej sprawie w miejsce świadczeń otrzymywanych dotychczas z tytułu zatrudnienia, nie może być uznane za doznanie szkody majątkowej lub krzywdy, która powinna być zrekompensowana wypłatą świadczenia stanowiącego odszkodowanie, i z tego tytułu objętego analizowanym zwolnieniem podatkowym.

Ze zwolnienia wyłączone są wprost przez ustawodawcę odprawy pieniężne wypłacane w związku ze zwolnieniami grupowymi. Tego rodzaju świadczenia, jak odszkodowania otrzymane na podstawie programu dobrowolnych odejść, i podobne w swym charakterze świadczenia, stanowią w istocie formę podwyższonej odprawy pieniężnej. Wypłacone Skarżącemu świadczenie oznaczono we wskazanych aktach jako „odszkodowanie”. Pomimo tej terminologii świadczenie to winno być z punktu widzenia prawa podatkowego kwalifikowane jako odprawa w rozumieniu analizowanego zwolnienia podatkowego. W ocenie Sądu interpretacja i stosowanie zwolnienia podatkowego musi odwoływać się do kryteriów obiektywnych, kładących nacisk na funkcje społeczne świadczenia, nie zaś do zmiennego i nieobiektywnego kryterium nazewnictwa stosowanego w postanowieniach wewnątrzzakładowego zbiorowego prawa pracy. Zawarte porozumienie miało na celu niwelowanie utraty stałych dochodów. Takie działanie pracodawcy nie może zaś zostać uznane za bezprawne, gdyż partnerzy ustalili i zgodzili się na takie właśnie uregulowanie zwolnienia się od zatrudnienia pracownika. Funkcją odprawy nie jest wynagrodzenie szkody za utratę możliwości zarobkowania, gdyż zakończenie stosunku pracy u dotychczasowego pracodawcy nie jest równoznaczne z utratą możliwości zarobkowania w ogóle.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →