Posiadanie znacznej ilości środków odurzających i substancji psychotropowych

Stan faktyczny

Prokuratura Rejonowa w Słupsku oskarżyła JI przed Sądem Rejonowym w Słupsku m.in. o to, że posiadał znaczną ilość środków odurzających i substancji psychotropowych, tj. o czyn z art. 62 ust. 2 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j.: Dz.U. z 2005 r., Nr 179, poz. 1485 ze zm.; dalej jako: NarkU). Zgodnie z tym przepisem, jeżeli posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych dotyczy znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. JI posiadał te środki i substancje na własny użytek. Sąd odsyłający wskazywał, że w decyzji ramowej Rady 2004/757/WSiSW z 25.10.2004 r. ustanawiającej minimalne przepisy określające znamiona przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami (Dz.Urz. L z 2004 r., Nr 335, s. 8 ze zm.) nie zdefiniowano pojęcia „dużych ilości narkotyków” w rozumieniu jej art. 4 ust. 2 lit. a). Również w NarkU, w której została transponowana decyzja ramowa 2004/757 nie wprowadzono definicji pojęcia „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych”, które to pojęcie odpowiada transponowanemu do polskiego prawa pojęciu „dużych ilości narkotyków”, zawartemu w art. 4 ust. 2 lit. a decyzji ramowej 2004/757.

Pytanie prejudycjalne

Czy art. 4 ust. 2 lit. a w zw. z art. 2 ust. 1 lit. c decyzji ramowej 2004/757, a także art. 20, 21 i 49 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako: Karta), należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie kwalifikowało jako przestępstwo posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych zarówno w celu konsumpcji własnej, jak i w celu nielegalnego handlu narkotykami, wykładnię pojęcia „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych” pozostawiając jednak każdorazowo ocenie sądów krajowych?

Stanowisko TS

Trybunał przypomniał, że decyzja ramowa 2004/757 została przyjęta na podstawie art. 31 ust. 1 lit. e TUE, który przewidywał w szczególności, że wspólne działanie w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach karnych obejmuje stopniowe przyjmowanie środków ustanawiających minimalne normy dotyczące znamion przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami. Ponadto z motywu 3 decyzji ramowej 2004/757 wynika, że konieczne jest przyjęcie minimalnych zasad określających znamiona przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami i półproduktami w celu określenia wspólnego podejścia na poziomie Unii do walki z nielegalnym obrotem. W szczególności z art. 2 ust. 1 lit. a i c decyzji ramowej 2004/757 oraz z jej art. 4 ust. 1 wynika, że posiadanie narkotyków w celu produkcji, wytwarzania, sporządzania wyciągów, przygotowania, oferowania, proponowania sprzedaży, rozprowadzania, sprzedaży, dostarczania na wszelkiego rodzaju warunkach, pośrednictwa, wysyłki, przesyłania w tranzycie, przewożenia, przywozu lub wywozu narkotyków należy kwalifikować jako przestępstwo podlegające karze pozbawienia wolności, której górna granica mieści się w przedziale od 1 roku do 3 lat. Ponadto z art. 4 ust. 2 lit. a tej decyzji ramowej wynika, że jeżeli przestępstwo to dotyczy „dużych ilości narkotyków”, państwa członkowskie powinny przewidzieć za nie karę pozbawienia wolności, której górna granica mieści się w przedziale od 5 do 10 lat.

Trybunał wskazał, że art. 2 ust. 2 decyzji ramowej 2004/757 wyłącza z jej zakresu zastosowania między innymi posiadanie narkotyków w celu konsumpcji własnej w sposób określony w prawie krajowym. W motywie 4 decyzji ramowej 2004/757 wskazano, że wyłączenie z jej zakresu zastosowania pewnych rodzajów zachowań związanych z konsumpcją własną nie stanowi wytycznej Rady co do sposobu, w jaki państwa członkowskie powinny traktować te przypadki w swoich ustawodawstwach. Rzecznik generalna wskazała w pkt 47 opinii, że państwa członkowskie zachowują swobodę co do traktowania posiadania dużych ilości narkotyków w celu konsumpcji własnej jako przestępstwa kwalifikowanego.

Sąd odsyłający rozważał, czy zasady równości wobec prawa, niedyskryminacji oraz ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, zapisane w art. 20, 21 i 49 Karty, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby zawarte w art. 62 ust. 2 NarkU pojęcie „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych”, które transponuje do polskiego prawa pojęcie „dużych ilości narkotyków” użyte w art. 4 ust. 2 lit. a decyzji ramowej 2004/757, nie zostało bliżej zdefiniowane przez polskiego ustawodawcę, lecz było każdorazowo przedmiotem oceny sądów krajowych. Z orzecznictwa TS wynika, że decyzje ramowe wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, jaki należy osiągnąć, jednocześnie pozostawiając organom krajowym kompetencje w zakresie formy i środków (wyrok TS z 24.6.2019 r., Popławski, C-573/17, EU:C:2019:530, pkt 69). Trybunał wskazał, że art. 2 ust. 1 lit. a i c decyzji ramowej 2004/757 oraz jej art. 4 ust. 2 lit. a zobowiązują jedynie państwa członkowskie do ustanowienia za posiadanie narkotyków związane z nielegalnym handlem, jeżeli dotyczy ono „dużych ilości narkotyków”, kary pozbawienia wolności, której górna granica mieści się w przedziale od 5 do 10 lat. Tymczasem ta decyzja ramowa, po pierwsze, nie zawiera żadnej definicji pojęcia „dużych ilości narkotyków” w rozumieniu art. 4 ust. 2 lit. a. Po drugie, jest ona jedynie instrumentem harmonizacji minimalnej. W konsekwencji TS uznał, że państwa członkowskie posiadają znaczny zakres uznania przy wdrażaniu tego pojęcia do swego prawa krajowego.

Trybunał podkreślił, że państwa członkowskie stosując unijne prawo, są na mocy art. 51 ust. 1 Karty zobowiązane do przestrzegania gwarantowanych w niej praw, w tym uregulowanych w art. 20, 21 i 49 Karty (wyrok z 26.2.2013 r., Åkerberg Fransson, C-617/10, EU:C:2013:105, pkt 17, 18). Z orzecznictwa TS wynika, że unormowane w art. 20 i 21 Karty zasady równości wobec prawa i niedyskryminacji wymagają, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w sposób odmienny, a sytuacje odmienne nie były traktowane w sposób identyczny, chyba że jest to obiektywnie uzasadnione (wyrok TS z 3.5.2007 r., Advocaten voor de Wereld, C-303/05, EU:C:2007:261, pkt 56). W niniejszej sprawie TS stwierdził, że art. 62 ust. 2 NarkU przewidując, że za posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10, nie wprowadza żadnej różnicy w traktowaniu sprawców tego przestępstwa. Ponadto, rzecznik generalna w pkt 62 opinii wskazała, że fakt, iż sądy krajowe dysponują pewnym zakresem swobody przy wykładni i stosowaniu przepisu prawa krajowego, sam w sobie nie stanowi naruszenia art. 20 i 21 Karty. Co więcej, decyzja ramowa ustanawia jedynie minimalne zasady określające znamiona przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami i półproduktami. Wynika stąd, zdaniem TS, że istnienia różnic między środkami wprowadzającymi w życie tę decyzję ramową w poszczególnych krajowych porządkach prawnych nie można postrzegać jako naruszenia zasady niedyskryminacji (wyrok Advocaten voor de Wereld, pkt 59, 60).

Trybunał przypomniał, że zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar (nullum crimen, nulla poena sine lege), uregulowana w art. 49 ust. 1 Karty, została ustanowiona w szczególności w art. 7 ust. 1 EKPC (wyrok z 5.12.2017 r., M.A.S. i M.B., C-42/17, EU:C:2017:936, pkt 53). Zgodnie z tą zasadą przepisy karne powinny spełniać określone wymogi dostępności i przewidywalności w odniesieniu zarówno do definicji przestępstwa, jak i określenia kary. Wynika stąd, że ustawa powinna jasno określać czyny zabronione i kary, którymi są one zagrożone. Warunek ten jest spełniony, jeśli zainteresowany na podstawie treści przepisu, a także, w razie potrzeby, na podstawie wykładni dokonanej przez sądy, jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej. Zdaniem TS zasadę ustawowej określoności czynów zabronionych i kar należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie ustanowiło surowsze kary za występek posiadania „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych”, wykładnię tego pojęcia pozostawiając jednak każdorazowo ocenie sądów krajowych, pod warunkiem że ocena ta spełnia powyżej przedstawione wymogi przewidywalności.

Reasumując TS orzekł art. 4 ust. 2 lit. a decyzji ramowej 2004/757 w związku z jej art. 2 ust. 1 lit. c, a także art. 20, 21 i 49 Karty, należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie kwalifikowało jako przestępstwo posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych zarówno w celu konsumpcji własnej, jak i w celu nielegalnego handlu narkotykami, wykładnię pojęcia „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych” pozostawiając jednak każdorazowo ocenie sądów krajowych, pod warunkiem że wykładnię tę można racjonalnie przewidzieć.