Stan faktyczny

(…) spółka z o.o. z siedzibą w W. (dalej: Pracodawca) została wpisana do KRS 14.12.2007 r. Prowadziła działalność w zakresie usług księgowych i zatrudniała 6 osób na stanowiskach księgowych. Nigdy jednak nie zatrudniała handlowca. S. S. (dalej: Skarżąca) ukończyła studia magisterskie w zakresie dziennikarstwa, zarządzania i marketingu. 2.7.2019 r. strony zawarły umowę o pracę na czas określony od 2.7.2019 r. do 31.12.2021 r. Skarżąca 8.7.2019 r. została zgłoszona do ubezpieczenia emerytalnego, rentowych, chorobowego, wypadkowego oraz zdrowotnego. Natomiast 6.7.2019 r. Skarżąca otrzymała skierowanie do poradni chirurgii urazowo-ortopedycznej w zw. z rozpoznaniem złamania trzonu kości piszczelowej i kostki przyśrodkowej. Od 9.7.2019 r. była hospitalizowana i niezdolna do pracy. Korzystała ze zwolnienia lekarskiego do momentu zakończenia leczenia pooperacyjnego, tj. do 18.2.2020 r. Pracodawca 12.12.2019 r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) zaświadczenie, w którym wskazał, że Skarżąca, zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy od 2.7.2019 r. do 1.7.2020 r., przepracowała w lipcu 2019 r. 8 dni. Stała się niezdolna do pracy od 9.7.2019 r. i za okres od 9.7.2019 r. do 10.8.2019 r. uzyskała wynagrodzenie. Wskazano, że Skarżąca występuje o wypłatę zasiłku chorobowego.

Kodeks pracy. Komentarz BeckOk aktualizowany co kwartał. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź

Pozorność umowy o pracę

Sąd zbadał, czy w odniesieniu do spornego stosunku pracy nie zaistniały podstawy do stwierdzenia nieważności oświadczeń stron na podstawie art. 83 KC, który przewiduje, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności, mających na celu zmylenie osób trzecich. Istotne znaczenie ma tu niezgodność między pierwotnym aktem woli, a jego uzewnętrznieniem. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż zamiar nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego bez rzeczywistego wykonywania umowy o pracę świadczy o fikcyjności zgłoszenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z art. 83 § 1 KC w zw. z art. 300 ustawy z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.; dalej: KP) w sytuacji, w której stronom umowy o pracę przyświeca jedynie intencja włączenia do ubezpieczenia społecznego (i uzyskanie świadczeń z niego płynących) pod pozorem zatrudnienia, bez jego rzeczywistego wykonywania pracy, zawarcie umowy o pracę nie może rodzić skutków prawnych. Nie stanowi też podstawy do uznania, że osoba, która zawarła taką umowę, podlega ubezpieczeniu społecznemu. Jednocześnie przyjmuje się, że nie można stwierdzić pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę w sytuacji, w której pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca pracę przyjmował (wyrok SN z 12.5.2011 r., II UK 20/11, Legalis). Dla objęcia ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania pracy zasadnicze znaczenie ma więc nie to, czy umowa o pracę została zawarta i czy jest ważna (jako nienaruszająca art. 83 § 1 KC), lecz tylko to, czy strony umowy pozostawały w stosunku pracy – art. 8 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.). O tym zaś, czy strony istotnie w takim stosunku pozostawały i czy stanowi on tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, wynikających z art. 22 § 1 KP. Dla objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi wymagane jest zatem ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu odpłatnej pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem.

Zaskarżona decyzja

W uzasadnieniu decyzji ZUS z 27.8.2020 r., w której stwierdzono, że Skarżąca jako pracownik nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 2.7.2019 r. wskazano, że zgłoszenie Skarżącej do ubezpieczeń zostało dokonane w celu umożliwienia uzyskania prawa do zasiłku chorobowego.

Kodeks pracy. Komentarz. Red.: prof. dr hab. Wojciech Muszalski, dr hab. Krzysztof Walczak. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź

Uzasadnienie Sądu

Sąd podzielił stanowisko ZUS w tym zakresie. Strony umowy o pracę nie wykazały, by celem jej zawarcia było realizowanie stosunku pracy i by taka realizacja faktycznie nastąpiła. Tym samym strony zawarły umowę jedynie w celu zapewnienia Skarżącej tytułu do ubezpieczeń w sytuacji, w której uległa wypadkowi i zaistniała konieczność długotrwałego leczenia oraz zapewnienia świadczeń z nim związanych. Oświadczenia złożone podczas zawierania ww. umowy o pracę należało ocenić jako nieważne, bo pozorne.

Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia m.in. rozbieżność w stanowisku przedstawionym przez strony przed ZUS, a także brak przedłożenia podpisanej umowy o pracę. To z kolei poddaje w wątpliwość, czy umowa faktycznie została podpisana w tej dacie, jaka została wskazana jako data zawarcia umowy, a także to, czy strony ją realizowały. Poza tym Sąd zwrócił uwagę, że Skarżąca przed przystąpieniem do pracy powinna wykonać badania wstępne, na które powinien skierować ją Pracodawca. Po powrocie do pracy po długim okresie niezdolności do pracy powinny być przeprowadzone badania kontrolne. Ponadto Skarżąca powinna zostać przeszkolona w zakresie BHP. Żaden z dokumentów, który potwierdziłby zdolność do pracy oraz odbycie szkolenia nie został złożony. Sąd ma świadomość, że dokonanie ww. czynności nie jest elementem warunkującym ważność umowy, niemniej jednak jest to okoliczność stanowiąca jeden z czynników mogących prowadzić do takiego wniosku. Sąd miał na uwadze także to, iż strony umówiły się, że Skarżąca będzie pracowała jako pracownik biurowy i handlowiec. Pracodawca zaś jest zobowiązany udostępnić zaplecze biurowe, kopiarkę, telefon stacjonarny i materiały biurowe. Tymczasem w zeznaniach stron brak odniesienia do stanowiska pracownika biurowego. Stanowisko to nie jest tożsame ze stanowiskiem handlowca, dlatego strony w umowie określiły je dwuczłonowo. Zdaniem Sądu może to sugerować, że zamiarem stron było tylko to, by uwiarygodnić stosunek pracy od strony formalnej, nie to zaś, aby go faktycznie realizować. Kolejną analizowaną okolicznością było istnienie po stronie Pracodawcy uzasadnionej potrzeby ekonomicznej, związanej z zatrudnieniem pracownika. Przy ocenie pozorności umowy o pracę racjonalność zatrudnienia oraz potrzeba zatrudnienia pracownika są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy (wyrok SN z 2.2.2000 r., II UKN 359/99, Legalis). W przedmiotowej sprawie strony nie wykazały istnienia po stronie Pracodawcy rzeczywistej potrzeby zatrudnienia Skarżącego na stanowisku pracownika biurowego oraz handlowca. Jak wynika z wpisu do KRS pracodawca prowadzi działalność od 2007 r. i nigdy nie zatrudniał nikogo na stanowisku handlowca. Nie miał potrzeby, by w pełnym wymiarze czasu pracy, na podstawie umowy o pracę zatrudnić pracownika, który miałby zajmować się pozyskiwaniem klientów. Ponadto w okresie kilkumiesięcznej niezdolności do pracy Skarżącej Pracodawca nie podjął żadnych czynności, aby zatrudnić kogoś na zastępstwo.

Niezależnie od powyższego w przedmiotowej sprawie oprócz zeznań stron brak było dowodów potwierdzających świadczenie pracy przez Skarżącą. Dodatkowo Sąd zwrócił uwagę na to, że strony nie przedstawiły okoliczności świadczących o tym, by praca Skarżącej miała odbywać się w relacji podporządkowania pracowniczego, na którą składają się m.in.: organizacja przez pracodawcę miejsca i czasu pracy oraz wydawanie pracownikowi poleceń lub choćby ogólne określenie zadań, jakie ma wykonywać. Brak było także dowodów, potwierdzających odpłatny charakter pracy. Wprawdzie sama treść umowy o pracę określa, że wypłata wynagrodzenia będzie odbywała się w formie gotówkowej, jednakże w sprawie nie przedstawiono dowodów potwierdzających, że Skarżąca otrzymała zapłatę za wykonaną pracę, i w jakiej kwocie.

Pisma procesowe z zakresu prawa pracy z objaśnieniami. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź

Rozstrzygnięcie Sądu

W tych okolicznościach Sąd podzielił stanowisko ZUS, oceniając sporną umowę o pracę jako pozorną. W ocenie Sądu całokształt zaprezentowanych okoliczności daje podstawy do przyjęcia, że umowa ta nie została zawarta w celu odpłatnego świadczenia pracy przez Skarżącą, lecz wyłącznie z zamiarem zagwarantowania jej tytułu do świadczeń z ubezpieczeń społecznych tym bardziej, że takiego tytułu nie posiadała od kwietnia 2018 r. Uległa wypadkowi, z którym od momentu jego zaistnienia wiadomo było, że będzie wiązała się dłużej trwająca niezdolność do pracy. Przy tym zgłoszenie do ubezpieczeń, aczkolwiek z zachowaniem terminu, wpłynęło do ZUS dopiero po dacie tego wypadku, co w powiązaniu z innymi omówionymi okolicznościami sugeruje zmowę stron i pozorność złożonych oświadczeń tylko na potrzeby związane z uzyskaniem świadczeń na wypadek choroby. W tej sytuacji odwołanie podlegało oddaleniu jako niezasadne.

Na tle rozstrzyganej sprawy Sąd wypowiedział się na temat pozorności umowy o pracę w kontekście objęcia ubezpieczeniem społecznym. Mając na uwadze dotychczasowe stanowisko orzecznictwa i pogląd SN w tej kwestii, wskazał, że zasadnicze znaczenia dla oceny umowy o pracę pod kątem jej pozorności ma rzeczywiste istnienie stosunku pracy. Okoliczność ta jest każdorazowo oceniania przez pryzmat charakterystycznych cech oraz elementów tego stosunku, które wskazuje ustawodawca w art. art. 22 § 1 KP. Można do nich zaliczyć: dobrowolność, wzajemność zobowiązania, osobisty charakter, odpłatność, kierownictwo pracodawcy (podporządkowanie pracownika), ciągłość świadczenia pracy, zobowiązanie starannego działania i ryzyko po stronie pracodawcy.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →