Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi został przygotowany przez Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii. Planowany termin przyjęcia projektu (nr UD211) przez Radę Ministrów to III kwartał 2021 r. Jeśli założenia projektu wejdą w życie, do KP zostaną dodane art. 221c–art. 221h. Po wejściu w życie zmian pracodawca będzie mógł wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników, jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy.
Obecne rozwiązania prawne
Obecnie przepisy nie dają pracodawcom podstaw do samodzielnego przeprowadzania przez pracodawcę prewencyjnego sprawdzania pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. Problem ten nie jednokrotnie był zgłaszany przez pracodawców, którzy z jednej strony mają obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownikom, a z drugiej nie mają prawa do wyrywkowego badania trzeźwości pracowników. Brak takich regulacji prowadził niekiedy do zdarzeń wypadkowych, które kończyły się śmiercią pracownika, osób trzecich lub utratą ich zdrowia.
Ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1119, dalej: AlkU) stanowi, że stan trzeźwości pracowników można sprawdzić tylko w sytuacji, gdy łącznie zostaną spełnione dwa warunki. Po pierwsze badanie odbywa się na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do niej w stanie po użyciu alkoholu. Po drugie badanie przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego, a zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.
Jak będzie wyglądała kontrola trzeźwości
Kontrola trzeźwości obejmować będzie badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego polegające na stwierdzeniu obecności albo braku alkoholu w organizmie pracownika.
Kontrola trzeźwości będzie przeprowadzana przez pracodawcę w określony sposób. Grupę lub grupy pracowników objęte kontrolą trzeźwości, metodę kontroli oraz sposób jej przeprowadzenia ustalane będą w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie będzie objęty układem zbiorowym pracy lub nie będzie miał obowiązku ustalenia regulaminu pracy. Co istotne pracodawca będzie miał obowiązek informowania pracowników o wprowadzeniu kontroli trzeźwości nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.
Zgodnie z założeniami pracodawca nie będzie mógł dopuścić do wykonywania pracy pracownika, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika, wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo zachodzić będzie uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub spożywał alkohol w czasie pracy.
Okoliczności stanowiące podstawę niedopuszczenia pracownika do wykonywania pracy będą przekazywane pracownikowi do wiadomości. A sama kontrola trzeźwości nie będzie mogła naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.
Informację wskazującą na obecność alkoholu w organizmie pracownika, pracodawca będzie mógł przetwarzać wyłącznie do celów, dla których zostanie ona zebrana i przechowywać w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy od dnia jej zebrania. Natomiast w przypadku zastosowania kary porządkowej w związki ze stawieniem się pracownika do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca będzie mógł przechowywać taką informację w aktach osobowych do czasu uznania kary za niebyłą. Po upływie ww. okresów uzyskana w wyniku kontroli trzeźwości informacja, wskazująca na obecność alkoholu w organizmie pracownika, będzie podlegała zniszczeniu.
Nie tylko badanie na obecność alkoholu
Projektowana regulacja ma na celu także rozwiązanie problemu wynikającego z braku podstaw prawnych do przeprowadzania przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego badań pracowników na obecność tzw. narkotyków w ich organizmach. W chwili obecnej prawie nie ma przepisów, które określałyby procedurę takiego badania, na żądanie pracodawcy lub samego pracownika.
Jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy, pracodawca będzie mógł wprowadzić kontrolę pracowników na obecność środków działających podobnie do alkoholu w ich organizmach. Zastosowanie znajdą przepisy regulujące przeprowadzanie kontroli trzeźwości.
Pracodawca nie będzie mógł dopuścić do wykonywania pracy pracownika, jeżeli kontrola wykaże obecność środka działającego podobnie do alkoholu w organizmie pracownika albo zachodzić będzie uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu takiego środka lub zażywał taki środek w czasie pracy.
Badanie trzeźwości pracownika lub badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu będzie przeprowadzała również policja, na żądanie pracodawcy bądź pracownika niedopuszczonego do wykonywania pracy.
Kontrola nie tylko pracowników
Bardzo istotną zmianą, jaka wejdzie w życie będzie możliwość skontrolowania trzeźwości nie tylko pracowników ale także osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, czyli np. zleceniobiorców czy samozatrudnionych.
Rozszerzenie możliwości ukarania karą porządkową
Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu lub spożywanie alkoholu lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy pracodawca będzie mógł zastosować karę porządkową. Co oznacza, że nastąpi uzupełnienie katalogu przesłanek uzasadniających nałożenie na pracownika kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej o przypadki stawienia się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu lub zażywanie takiego środka w czasie pracy.
