Stan faktyczny
A.S. został oskarżony o znęcanie się nad żoną będącą osobą nieporadną (art. 207 § 1a KK). Sprawa wyszła na jaw przy okazji interwencji policjantów w ramach prorodzinnej procedury Niebieskiej Karty, służącej właśnie do wykrywania tego typu przestępstw. Policjanci przesłuchali w tym trybie żonę oskarżonego, która złożyła wtedy zeznania obciążające oskarżonego. Rzecz jednak w tym, że później, w ramach wszczętego postępowania karnego, żona skorzystała z przysługującego jej prawa odmowy zeznań w sprawie jej męża. W tym stanie rzeczy sąd pierwszej instancji dopuścił dowód z zeznań policjanta, który przesłuchiwał wcześniej żonę, a ten świadek potwierdził, że żona złożyła depozycje obciążające oskarżonego. Te zeznania policjanta stały się elementem rekonstrukcji przez sąd I instancji stanu faktycznego dotyczącego zarzucanego oskarżonemu czynu i przyczyniły się do wydania wyroku skazującego.
Obrońca złożył apelację, podnosząc, że uwzględnianie tych zeznań policjanta naruszyło art. 186 Kodeksu postępowania karnego (dalej: KPK), jednak apelacja została oddalona.
Obrońca wniósł więc kasację, ponawiając zarzut rażącego naruszenia art. 186 § 1 w zw. z art. 182 § 1 KPK.
Stan prawny
Jeżeli osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań oświadczyła, że chce z tego prawa skorzystać, to poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może służyć za dowód ani być odtworzone (art. 186 § 1 KPK).
Prawo odmowy zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego (art. 181 § 1 KPK).
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskiej Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie (art. 9d ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1249)). Procedura ta określona jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z 13.9.2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. Nr 209 poz. 1245). Rozporządzenie to przewiduje, że rozmowę z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przeprowadza się w warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi i poszanowanie godności tej osoby oraz zapewniających jej bezpieczeństwo (§ 4), a przeprowadzane czynności utrwalane są w formularzu „Niebieska Karta – A” (§ 2).
Stanowisko SN
Sąd uznał, że kasacja jest oczywiście zasadna. Rację ma skarżący, że sąd II instancji rozpoznając apelację w zakresie zarzutu naruszenia art. 186 § 1 KPK polegającego na przesłuchaniu policjantów dokonujących rozpytania w ramach procedury tzw. Niebieskiej Karty na okoliczności informacji przekazywanych przez pokrzywdzoną, zaprezentował błędny pogląd prawny. W orzecznictwie SN ugruntowane jest stanowisko, że zakaz odtwarzania informacji uzyskanych od świadka obejmuje również zeznania policjantów na okoliczność tego, co mówiła osoba, która następnie skorzystała z prawa odmowy zeznań, o ile wypowiedzi świadka nie miały charakteru spontanicznego i zostały uzyskane w ramach czynności procesowych prowadzonych w sprawie w postępowaniu przygotowawczym. Nie jest wykluczone zatem przesłuchanie funkcjonariusza na okoliczności inne niż sama treść wypowiedzi osoby, która następnie w stosownym trybie oświadczyła o skorzystaniu z prawa do odmowy zeznań.
Regulacja art. 186 § 1 in fine KPK obejmuje także zakaz odtwarzania takich „zeznań”, które nie były w sposób formalny protokołowane. Ma to zapobiegać możliwości obchodzenia restrykcyjnych wymagań wynikających z tego przepisu. Odmienna interpretacja czyniłaby bowiem dopuszczalne przeprowadzanie przesłuchania lub utrwalanie zeznań świadka z naruszeniem przepisów procesowych, a następnie przesłuchiwanie osób odbierających te zeznania, mimo skorzystania przez świadka z prawa odmowy składania zeznań. Termin „zeznania” należy więc rozumieć w sensie materialnym – jako przekazanie informacji przez świadka podmiotowi wykonującemu czynności procesowe w ramach szeroko rozumianego postępowania karnego, dla celów tego postępowania i z inspiracji tego podmiotu. Nie budzi wątpliwości, że w ramach procedury Niebieskich Kart dochodzi do formalnego zbierania przez interweniujących policjantów depozycji różnych osób. Nie można mówić, że są to wypowiedzi spontaniczne, czy jedynie zasłyszane przez tych funkcjonariuszy. Procedura ta służy bardzo konkretnym celom związanym z istotą ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1249) . Błędnie zatem sąd odwoławczy uznał, że policjant był adresatem wyłącznie spontanicznych wypowiedzi żony oskarżonego, a art. 186 § 1 KPK zakazuje wyłącznie wykorzystywania zeznań świadka zawartych w protokole przesłuchania. Istota przepisów gwarancyjnych zawartych w procedurze karnej sprowadza się właśnie do tego, by urzeczywistnione zostały wszelkie przewidziane w nich gwarancje mające kluczowe znaczenia dla uczciwego procesu. Próba ich obchodzenia chociażby przez zawężające rozumienie konkretnych przepisów ustawy lub wręcz opaczne interpretowanie czynności, jakie w istocie zostały podjęte w sprawie (formalna procedura czy zbieranie wypowiedzi spontanicznych „poza trybem”) prowadzi w sposób oczywisty do naruszenia prawa procesowego, które ma bardzo konkretną funkcję. Uregulowania z art. 186 KPK nie mają charakteru czysto technicznego, porządkującego, ale pełnią bardzo ważną aksjologicznie funkcję chroniącą oskarżonego przed wykorzystywaniem zeznań osób, które skorzystały następnie z prawa do odmowy ich złożenia przed sądem.
Sprawa uwidacznia napięcie pomiędzy dwoma wartościami: skutecznym zwalczaniem przemocy w rodzinie oraz prawem do obrony i wynikającymi z niego formalnymi gwarancjami procesowymi. Nie mamy wątpliwości, że gwarancje procesowe przyznawane oskarżonemu postawionemu wobec machiny państwowej powinny być nienaruszalne, a więc to że mogą niekiedy spowodować, iż winny nie poniesie odpowiedzialności (a tak przypuszczalnie jest w opisywanej sprawie), gwarancji tych nie wyklucza. Gwarancje te są ustanowione z pełną świadomością takiego możliwego efektu. Z tych względów omawiany wyrok należy uznać za trafny.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
