- Zgodnie z założeniami projektu ustawy, Rada Ministrów uzyska nowe kompetencje w zakresie zawieszania, przedłużania i wypowiadania umów międzynarodowych.
- Uregulowane zostaną kwestie tymczasowego stosowania umów międzynarodowych przed ich wejściem w życie.
- Na gruncie projektowanych przepisów wiele dotychczasowych rozwiązań zawartych w rozporządzeniach zostanie przeniesionych do aktu ustawowego, co zwiększy transparentność i systematyczność procedur.
Potrzeba nowej ustawy i analiza stanu obecnego
Ustawa z 14.4.2000 r. o umowach międzynarodowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 127; dalej: UmowyMiedzynarU) obowiązuje już 25 lat. Pomimo licznych nowelizacji, jej konstrukcja w praktyce okazuje się niewystarczająca, zwłaszcza w sytuacjach wymagających szybkiej reakcji państwa. Przykładem jest procedura zawieszenia Traktatu o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie w 2024 r. – Polska, w przeciwieństwie do większości państw NATO, nie mogła dokonać zawieszenia w sposób niezwłoczny, co było efektem zbyt rozbudowanej i czasochłonnej procedury. W konsekwencji Polska była przedostatnim krajem sojuszniczym, który formalnie zawiesił jego stosowanie.
Wskazuje się również na rozproszenie regulacji – wiele zasad wynika z rozporządzenia Rady Ministrów z 28.8.2000 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych (Dz. U. z 2000 r. poz. 891; dalej: WykUmMiędzR), co zdaniem projektodawców powinno zostać przeniesione do ustawy jako materii zastrzeżonej konstytucyjnie.
Co istotne, zakres projektowanych przepisów oraz ich układ w istotnym stopniu odpowiada przepisom obecnie obowiązującej UmowyMiedzynarU.
Nowe kompetencje Rady Ministrów
W projekcie zaproponowano znaczące rozszerzenie kompetencji Rady Ministrów. Rząd będzie mógł, w formie uchwały, podejmować decyzje w zakresie:
- przedłużania obowiązywania umowy międzynarodowej, która nie zawiera klauzuli o automatycznym przedłużeniu mocy obowiązującej;
- zawieszenia stosowania umowy międzynarodowej albo przywrócenia stosowania umowy międzynarodowej – w całości lub części;
- zgłaszania deklaracji oraz sprzeciwów w ramach funkcjonujących umów międzynarodowych;
- zmiany albo wycofywania deklaracji, zastrzeżeń, sprzeciwów oraz dokonywania ich modyfikacji;
- zakończenia tymczasowego stosowania umowy międzynarodowej (gdy nie wynika ono z jej wejścia w życie).
Ponadto projekt przewiduje, że zgoda na rozpoczęcie negocjacji umowy międzynarodowej – dotychczas udzielana wyłącznie przez Prezesa Rady Ministrów – będzie udzielana, w formie uchwały, przez całą Radę Ministrów. Tym samym Rada Ministrów obejmie kontrolą wszystkie zasadnicze etapy procedury związania Polski umową międzynarodową.
Tymczasowe stosowanie umów międzynarodowych
Nowość stanowi projektowana instytucjonalizacja tymczasowego stosowania umów międzynarodowych przed ich wejściem w życie. Dotychczas polski porządek prawny nie zawierał przepisów kompleksowo regulujących tę materię, co prowadziło do niejednolitych praktyk.
Wprowadzenie przepisów dotyczących tymczasowego stosowania umożliwi elastyczne prowadzenie polityki zagranicznej, szczególnie w sytuacjach, gdy pełna procedura ratyfikacyjna wymaga czasu, a interes państwa wymaga natychmiastowego działania (np. w sytuacjach kryzysowych, sojuszniczych lub w przypadku konieczności zapewnienia ciągłości prawnej).
Rola Ministra Spraw Zagranicznych
Projekt ustawy doprecyzuje obowiązki Ministra Spraw Zagranicznych w zakresie:
- gromadzenia, archiwizowania i rejestrowania umów międzynarodowych;
- kierowania ich do rejestracji w ONZ;
- pełnienia funkcji depozytariusza w umowach międzynarodowych.
Projektowana ustawa w sposób wyraźny określi zakres odpowiedzialności Ministra Spraw Zagranicznych w tych obszarach, co ma zlikwidować dotychczasowe niejasności wynikające z oparcia się na przepisach WykUmMiędzR.
Konsultacje międzyresortowe i porządkowanie procedur
Kolejną projektowaną zmianą o charakterze systemowym jest uszczelnienie i ujednolicenie zasad prowadzenia konsultacji międzyresortowych. Obecnie możliwe jest przeprowadzanie uzgodnień jedynie z wybranymi ministrami, co prowadziło do przypadków nieuwzględniania stanowisk istotnych resortów.
Zgodnie z projektem, wszystkie projekty wniosków o wyrażenie zgody na negocjowanie, podpisanie, ratyfikowanie, zatwierdzenie czy wypowiedzenie umowy będą obligatoryjnie konsultowane z:
- Ministrem Spraw Zagranicznych;
- pozostałymi ministrami oraz
- Prezesem Rządowego Centrum Legislacji.
To rozwiązanie ma zapewnić transparentność i pełne informowanie wszystkich resortów o procedurach prawno-traktatowych.
Zmiany legislacyjne i usunięcie rozporządzeń
Projekt zakłada przeniesienie szeregu dotychczas zawartych w rozporządzeniach rozwiązań (np. dotyczących obowiązków informacyjnych, konsultacji czy wzorów dokumentów) do ustawy. Dzięki temu procedury zostaną zunifikowane i zyskają wyższą rangę legislacyjną. Ma to nie tylko podnieść standard prawny regulacji, ale również ograniczyć ryzyka związane z brakiem formalnego umocowania niektórych dotychczasowych praktyk.
Etap legislacyjny i planowany termin wejścia w życie
Projekt ustawy o umowach międzynarodowych znajduje się na wstępnym etapie rządowych prac legislacyjnych. Zgodnie z informacjami zawartymi w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów, jego przyjęcie przez Radę Ministrów planowane jest na pierwszy kwartał 2026 r. Ustawa po wejściu w życie zastąpi przepisy UmowyMiedzynarU, kompleksowo regulując materię konstytucyjnie określoną w art. 89 ust. 3 Konstytucji RP.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
