Stan faktyczny
Matka podatniczki zmarła w 2013 r. W 2014 r. uprawomocniło się postanowienie sądu w sprawie stwierdzenia nabycia przez podatniczkę spadku po matce, w którego skład wchodziło także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. W 2020 r. podatniczka powzięła zamiar sprzedaży odziedziczonego mieszkania, wobec czego wystąpiła do urzędu skarbowego o zaświadczenie o tym, że podatek od spadku po matce uległ już przedawnieniu. Otrzymała jednak informację, że podatek ten się nie przedawnił, a bieg terminu przedawnienia dopiero się rozpoczął – z dniem złożenia wniosku o powyższe zaświadczenie. Pod naporem chwili, by uzyskać niezbędne do sprzedaży zaświadczenie, podatniczka zdecydowała się złożyć deklarację SD-3 i zapłacić podatek wynikający z decyzji wydanej przez urząd, ale potem decyzję tę zaskarżyła do sądu podnosząc, że cały czas uważała, że przedawnienie już nastąpiło.
Stan prawny
Zobowiązanie w podatku od spadków i darowizn powstaje z mocy decyzji (tzw. decyzji konstytutywnej), w związku z czym przedawnienie tego zobowiązania następuje po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy (art. 68 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; dalej: OrdPU)).
W przypadku spadku obowiązek podatkowy, formalnie rzecz biorąc powstaje z chwilą przyjęcia spadku (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1043; dalej: PodSpDarU)), ale w praktyce powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku (pomijamy tu notarialne poświadczenie dziedziczenia), o czym stanowi art. 6 ust. 4 PodSpDarU. Przepis ten przewiduje także, że obowiązek podatkowy powstaje również z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt nabycia spadku i na tym fragmencie oparł się organ podatkowy.
Sądy są obowiązane przekazywać organom podatkowym informacje wynikające ze zdarzeń prawnych, które mogą spowodować powstanie zobowiązania podatkowego (art. 84 § 1 OrdPU), a § 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.6.2004 r. w sprawie określenia rodzajów i zakresu informacji przekazywanych organom podatkowym przez sądy, komorników sądowych i notariuszy oraz terminu, formy, z uwzględnieniem formy wypisu aktu i sposobu ich przekazywania (Dz U. Nr 156 poz. 1640) precyzuje, że do orzeczeń, które sądy mają przekazywać organom, należą także postanowienia w sprawie nabycia spadku.
Stanowisko WSA w Rzeszowie
Sąd przyznał rację podatniczce, czyli uznał, że przedawnienie już nastąpiło. Kluczową okolicznością okazało się to, że – zgodnie z obowiązującymi przepisami – sądy przesyłają do urzędów skarbowych odpisy m.in. postanowień stwierdzających nabycie spadku i w niniejszej sprawie organ podatkowy otrzymał w 2014 r. postanowienie w sprawie spadku po matce podatniczki. I wtedy nastąpiło odnowienie obowiązku podatkowego, o którym mowa w art. 6 ust. 4 PodSpDarU. Powołanie się na spadek w 2020 r. nie spowodowało ponownego odnowienia obowiązku podatkowego z następujących względów.
Skoro organ otrzymał odpis prawomocnego postanowienia stwierdzającego nabycie przez podatniczkę spadku, to miał realną możliwość skonkretyzowania ponownie powstałego (odnowionego) obowiązku podatkowego w drodze decyzji. W ten sposób zabezpieczone zostały interesy fiskusa, jako że otrzymanie odpowiedniej informacji przez organ od sądu stworzyło mu możliwość wszczęcia postępowania w sprawie. Tym samym odpadła potrzeba dalszego rozszerzania możliwości organów do wydania decyzji, w związku chociażby z późniejszym powołaniem się przed nimi na fakt nabycia spadku. Nie można zaakceptować poglądu, zgodnie z którym organ podatkowy, dysponując urzędową informacją o nabyciu spadku przez konkretnego podatnika, mając możliwość wszczęcia postępowania w sprawie i tym sposobem doprowadzenia do efektywnego wykonania zobowiązania, nie podejmuje żadnych działań w tym zakresie, a postępowanie w sprawie ustalenia zobowiązania podatkowego inicjuje dopiero wiele lat później, nawet po upływie terminów, przewidzianych w art. 68 § 1 OrdPU.
Pogląd organów co do przyznanych mu przez ustawodawcę w zasadzie nieograniczonych możliwości w zakresie dochodzenia należności podatkowych z tytułu podatku od spadków i darowizn, pozbawiony legalnych podstaw, prowadziłby też do nieuzasadnionego faworyzowania organów podatkowych w relacjach z podatnikami, sprowadzającego się w istocie do wyłączenia zastosowania instytucji przedawnienia i to w sytuacji, w której organy nie skorzystały z możliwości wszczęcia postępowania we właściwym czasie. Przyjęcie takiego stanowiska prowadziłoby do możliwości wydawania decyzji ustalających nieograniczonej w żadnym stopniu czasowo, co jest nie do pogodzenia z zasadami demokratycznego państwa prawnego.
W konsekwencji należy uznać, że przedawnienie prawa do wydania decyzji w sprawie podatku od spadku po matce podatniczki uległo przedawnieniu po upływie 3 lat, licząc od końca roku, w którym organ podatkowy otrzymał postanowienie w sprawie spadku, tj. 31.12.2017 r. Decyzję należało więc uchylić i postępowanie podatkowe umorzyć.
Niniejszy wyrok aprobujemy gorliwie. Jego sentencja i uzasadnienie stanowią znakomity przykład mądrego stosowania prawa, w którym dostrzega się nierównorzędność stosunku prawnopodatkowego, chroni się uzasadniony interes słabszej strony tego stosunku, czyli podatnika, i w końcu nie akceptuje się zaniedbań proceduralnych strony silniejszej, czyli organu podatkowego. Nie chciałoby się przecież żyć w państwie, w którym urzędnik najpierw zaniedbuje otrzymany formalnie sygnał o spadku, a po np. dwudziestu latach, gdy mu o tym przypomniał podatnik, wymierza mu podatek. Mamy gorącą prośbę do sądów administracyjnych, aby tę linię trzymały konsekwentnie. Niech nam się ta demokracja nie chwieje.
Dopowiedzmy, wracając na ziemię, że podatniczka ma prawo wystąpić o zwrot nadpłaconego podatku wraz z odsetkami.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
