Renta rodzinna po zmarłym byłym małżonku mimo braku prawa do alimentów

Opis stanu faktycznego

Sprawa dotyczyła postępowania zainicjowanego przez H.K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo do renty rodzinnej. H.K. złożyła wniosek o rentę rodzinną po zmarłym J.K. – byłym mężu – załączając do wniosku: wyrok o rozwiązaniu małżeństwa z winy J.K. oraz wyrok oddalający jej powództwo o alimenty od J.K. Organ rentowy decyzją odmówił H.K. prawa do renty rodzinnej po zmarłym byłym mężu J.K., ponieważ wnioskodawczyni nie spełniała warunków do otrzymania renty określonych w art. 70 EmRentyFUSU, albowiem nie miała alimentów ze strony J.K. ustalonych wyrokiem sądowym lub ugodą sądową. Odwołanie do Sądu Okręgowego złożyła H.K. wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie prawa do dochodzonego świadczenia.

Stanowisko SO

Sąd Okręgowy oddalił odwołanie. Wskazał, że H.K. i J.K. zawarli związek małżeński, następnie pozostawali w separacji i nie prowadzili wspólnego gospodarstwa domowego. J.K. wyprowadził się w 2011 r. i od tej pory nie utrzymywali ze sobą kontaktów. Nie łożył też na utrzymanie wnioskodawczyni. Ubezpieczona nie miała prawa do alimentów ze strony małżonka ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową. Małżonkowie nie porozumieli się także co do dobrowolnego płacenia alimentów przez J.K. na małżonkę. Sąd Okręgowy w związku z tym orzekł, że w myśl art. 67 ust. 1 oraz art. 70 ust. 1 i 2 EmRentyFUSU, do renty rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny m.in. małżonek (wdowa i wdowiec), przy czym małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia innych warunków określonych w tym przepisie miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową (art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU). Na podstawie zebranego materiału dowodowego, SO zważył, że H.K. nie była uprawniona w chwili śmierci męża do alimentów z jego strony ani na podstawie wyroku bądź ugody sądowej, ani też na podstawie zgodnego porozumienia pomiędzy małżonkami o sposobie realizacji obowiązku alimentacyjnego bez występowania na drogę sądową i wobec powyższego nie spełnia przesłanek do przyznania jej prawa do spornego świadczenia.

H.K. wniosła apelację, wskazując m.in. na naruszenie art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU poprzez jego błędną interpretację polegająca na uznaniu, że aby uzyskać prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku, rozwiedziona małżonka musi mieć zasądzone alimenty wyrokiem sądu bądź musi istnieć porozumienie pomiędzy byłymi małżonkami w zakresie płatności takich świadczeń, ponieważ przepis ten został uznany za niezgodny z konstytucją. Wskazała także na naruszenie art. 5 KC w zw. z art. 8 KP poprzez błędne przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie mają zastosowania zasady współżycia społecznego, podczas gdy wnioskodawczyni powołuje się na spełnienie przesłanek do nabycia prawa do renty rodzinnej i odmowa przyznania jej świadczenia godzi w podstawowe zasady sprawiedliwości społecznej, które powinny być brane pod uwagę przy wydawaniu każdego orzeczenia sądowego.

Stanowisko SA

Sąd Apelacyjny oddalił apelację H.K. jako bezzasadną. Powołane przez Sąd Okręgowy przepisy w sposób nie budzący wątpliwości określają warunki do nabycia prawa do renty rodzinnej dla wdowy i małżonki rozwiedzionej. Zgodnie z tymi regulacjami, nawet w sytuacji, kiedy między rozwiedzionymi małżonkami istniała po rozwodzie i trwała aż do śmierci byłego małżonka rzeczywista więź materialna i duchowa, była żona może domagać się przyznania renty rodzinnej po nim tylko wówczas, gdy w chwili jego śmierci miała ustalone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów. Orzeczenie rozwodu zatem wyklucza prawo małżonki rozwiedzionej do renty rodzinnej na podstawie art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU, chyba że miała ona w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Odnosząc się do zarzutu skarżącej wskazał, że punktem wyjścia dla rozważań jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13.5.2014 r. (SK 61/13, Legalis) zgodnie z którym art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konst w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową. Wyrok TK oznacza, że ubezpieczona może dochodzić roszczenia udowadniając, że pomimo braku poświadczenia prawa do alimentów jakimkolwiek dokumentem, taka alimentacja faktycznie miała miejsce. Zgodnie z przyjętą praktyką potwierdzeniem prawa do alimentów może być umowa zawarta pomiędzy małżonkami również w sposób dorozumiany, o istnieniu której może świadczyć fakt, że alimenty były w rzeczywistości uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego śmierci na rzecz osoby uprawnionej. Taka okoliczność nie zaistniała jednak w rozpoznawanej sprawie. Natomiast okoliczność, że wnioskodawczyni nie została uznana za winną rozkładu pożycia nie ma żadnego znaczenia prawnego przy ustalaniu praw do renty rodzinnej.

Przechodząc natomiast do zarzutu naruszenia art. 5 KC wskazać należy, że do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 KC, ani art. 8 KP. Przepisy te mają bowiem charakter przepisów prawa publicznego. Rygoryzm prawa publicznego nie może być łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego.