Istota problemu

Przypomnijmy na wstępie, że osoba, która ukończyła 13. lat, może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (art. 13 § 1 KC).

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie, co wynika z art. 13 § 2 KC, ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. Opiekunem takim powinien być ustanowiony przede wszystkim małżonek ubezwłasnowolnionego całkowicie, a w razie jego braku – ojciec lub matka (art. 176 KRO).

Opieka zasadniczo jest sprawowana za wynagrodzeniem. Z przepisu art. 162 § 1 KRO wynika, że sąd przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej.

Wynagrodzenie to pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej (art. 162 § 3 KRO). Wówczas zastosowanie znajduje art. 53a ust. 1 ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1283). Stanowi on, że wynagrodzenie za sprawowanie opieki wypłaca się w wysokości ustalonej przez sąd, a wynagrodzenie obliczone w stosunku miesięcznym nie może przekraczać 1/10 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres poprzedzający dzień przyznania wynagrodzenia.

Jednocześnie zastrzeżono – w przepisie art. 162 § 2 KRO – że wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki jest związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej albo czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

O przyznaniu wynagrodzenia orzeka natomiast sąd opiekuńczy, a postępowanie w tym przedmiocie toczy w trybie nieprocesowym. Od wydanego postanowienia przysługuje apelacja (por. uchwała SN z 28.3.2014 r., III CZP 6/14, Legalis).

Na tle tak ukształtowanego stanu prawnego SO w Poznaniu‎ rozpatrując apelację w sprawie o przyznanie opiekunowi wynagrodzenia za opiekę nad osobą pełnoletnią, postanowieniem z 19.7.2024 r., II Ca 452/24 przedstawił do rozstrzygnięcia SN następujące ‎zagadnienie prawne: „Czy matce pełnoletniego i ubezwłasnowolnionego całkowicie syna, wobec którego spoczywa na niej obowiązek alimentacyjny rodzica na rzecz nieusamodzielnionego dziecka (por. art. 133 § 1 KRO), może być przyznane – na podstawie art. 162 § 1 i 3 KRO – wynagrodzenie za sprawowanie opieki, pomimo wyłączenia z § 2 tego przepisu, że wynagrodzenia nie przyznaje się, gdy sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego?”.

Wątpliwość pytającego sądu sprowadzała się więc do tego, czy rodzicowi ubezwłasnowolnionego całkowicie dziecka – będącemu zarazem jego prawnym opiekunem – przysługuje wynagrodzenia za sprawowanie nad nim opieki.

Administracja sądowa - sprawdź aktualną listę szkoleń Sprawdź

Orzeczenie Sądu Najwyższego

SN w uchwale z 10.1.2025 r., III CZP 35/24, Legalis wyjaśnił: „Wynagrodzenie za sprawowanie opieki prawnej nad ubezwłasnowolnionym dzieckiem – co do zasady – nie przysługuje rodzicom, na których spoczywa obowiązek alimentacyjny wobec tego dziecka (art. 162 § 2 KRO)”.

Nie zostało jeszcze opublikowane uzasadnienie podjętej uchwały, ale już z pobieżnej analizy jej sentencji wynika, że SN stanął na stanowisku, że wynagrodzenie za sprawowanie opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie nie przysługuje rodzicowi, który jednocześnie ma względem swojego ubezwłasnowolnionego dziecka obowiązek alimentacyjny. SN powiązał tym samym kwestię przyznania stosownego wynagrodzenia z tytułu sprawowania opieki z istnieniem lub brakiem obowiązku alimentacyjnego wobec podopiecznego.

Pamiętać bowiem trzeba, że rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie (art. 133 § 1 KRO), a obowiązek ten – co ma istotne znaczenie dla niniejszej sprawy – nie ogranicza się wyłącznie do dziecka niepełnoletniego. Obowiązek alimentacyjny nie jest więc obwarowany żadnym terminem końcowym i nie ustaje w związku z osiągnięciem przez dziecko określonego wieku. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego tylko wtedy, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się (art. 133 § 3 KRO).

Komentarz

Zgodzić należy się z podjętą przez SN uchwałą. Wydaje się, że odpowiada ona w pełni poczuciu sprawiedliwości.

Rodzic będąc opiekunem swojego ubezwłasnowolnionego całkowicie dziecka, realizuje w ten sposób przede wszystkim ciążący na nim obowiązek alimentacyjny. W takim wypadku sprawowanie opieki przez osobę najbliższą nad ubezwłasnowolnionym całkowicie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, co uzasadnia z kolei brak wynagrodzenia z tego tytułu.

Uchwała SN z 10.1.2025 r., III CZP 35/24, Legalis

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →